11.1.2 Effect van de coronamaatregelen op het gebruik van alcohol

In deze paragraaf vatten wij gegevens samen uit onderzoeken onder de algemene bevolking, studenten in het hoger onderwijs en specifieke studies naar de impact van de coronacrisis op het alcoholgebruik.

Er zijn verschillende onderzoeken en monitors die een beeld geven van het alcoholgebruik tijdens de coronapandemie (§ 11.2, ​[1–3]​). De onderzoeken suggereren in hoofdlijnen dat de coronamaatregelen verschillende effecten gehad op het gebruik van alcohol. Sommigen zijn minder gaan drinken, maar anderen zijn juist meer gaan drinken. Degenen die minder zijn gaan drinken, zijn doorgaans in de meerderheid. De meeste mensen wijzigden hun alcoholgebruik echter niet. Uit de onderzoeken blijkt dat het percentage dat minder is gaan drinken hoger ligt in zowel de algemene bevolking als onder jongvolwassenen, uitgaanders en studenten. De verschillende resultaten worden op het einde van deze pagina nog eens samengevat in een tabel. Van belang is ook dat de resultaten uit deze onderzoeken een momentopname zijn geweest. De coronamaatregelen zijn sinds de verschillende perioden van dataverzameling weer aangepast. De impact daarvan is nog niet bekend. Van belang is bovendien dat in veel onderzoeken de steekproef niet representatief is voor de Nederlandse bevolking of de doelgroep van het onderzoek en dat de resultaten van de verschillende onderzoeken niet één op één met elkaar kunnen worden vergeleken vanwege verschillen in doelgroep en methode.

Algemene bevolking

Het effect van de coronamaatregelen op het gebruik van alcohol in de algemene bevolking tijdens de eerste lockdown is onderzocht door zowel het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) als het Voedingscentrum Nederland. Het RIVM onderzocht de effecten gedurende meerdere rondes (tussen 17 april 2020 en 28 maart 2021) onder mensen van 16 jaar en ouder, met in de eerste ronde 89.945 respondenten en in de elfde ronde 47.254 respondenten ​[4]​. Het RIVM vroeg de respondenten of zij tijdens de corona-maatregelen veel minder alcohol waren gaan gebruiken, minder alcohol waren gaan gebruiken, even veel waren blijven gebruiken, meer waren gaan gebruiken of veel meer alcohol waren gaan gebruiken. Daarbij konden ze ook aangeven dat ze geen alcohol dronken.

Het Voedingscentrum Nederland ondervroeg 1.030 respondenten van 18 jaar en ouder ​[5]​. Tijdens de eerste coronamaatregelen werd de respondenten gevraagd of zij in de afgelopen weken meer of minder alcohol waren gaan drinken. Zij konden daarop antwoorden dat ze meer alcohol waren gaan drinken dan normaal, evenveel als normaal of minder alcohol dan normaal waren gaan drinken. Ook konden ze antwoorden dat ze normaal geen alcohol dronken en nu tijdens de coronamaatregelen ook niet.

Alle acht metingen van het RIVM vertoonden hetzelfde patroon, in de laatste meting werd gevonden dat 28,2% minder was gaan drinken, vergeleken met 10,7% drinkers die meer waren gaan drinken. Het Voedingscentrum Nederland vond een overeenkomstig patroon met 26% die minder was gaan drinken vergeleken met 11% die meer was gaan drinken. Het alcoholgebruik lijkt bij de meeste mensen, ongeveer 70%, dus stabiel gebleven.

Alcoholgebruikers uit de Global Drug Survey

Op 4 mei 2020 startte de Global Drug Survey (GDS) een online onderzoek naar de impact van de coronacrisis op het gebruik van alcohol en drugs ​[6]​. De eerste resultaten werden gepubliceerd op 2 juni 2020. Er deden meer dan 40.000 respondenten mee aan dit internationale onderzoek, waarvan 3.300 uit Nederland. De respondenten die alcohol dronken werd gevraagd naar het aantal dagen waarop men had gedronken in de afgelopen 30 dagen en naar het aantal glazen dat men dronk per dag. Voor Nederland werd gevonden dat minder dan de helft meer was gaan drinken (46,3%).

Studenten in Nederland

De Monitor Mentale gezondheid en Middelengebruik Studenten hoger onderwijs onderzocht in 2021 voor het eerst de mentale gezondheid en het middelengebruik onder studenten in het Hoger Beroepsonderwijs (HBO) en het wetenschappelijke onderwijs (universiteit) ​[2]​. Het gaat om een landelijk onderzoek waaraan 28.442 studenten deelnamen, verdeeld over 15 instellingen voor hoger onderwijs. Studenten werden ook bevraagd over de verandering in hun alcoholgebruik ten gevolge van de coronapandemie. Een deel van de studenten gaf aan dat de vraag niet op hen van toepassing was (17%), vermoedelijk omdat zij geen alcohol gebruikten. Van de overige studenten gaf bijna de helft (45%) aan minder alcohol te zijn gaan gebruiken, 39% rapporteerde geen verandering in hun alcoholgebruik en 16% dronk meer alcohol als gevolg van de coronacrisis.

Uitgaanders

In het kader van het Grote Uitgaansonderzoek 2020 (HGU 2020) zijn de effecten van de coronacrisis op het middelengebruik onder jongeren en jongvolwassenen twee keer in kaart gebracht. Het eerste onderzoek werd uitgevoerd in april en mei 2020, tijdens de eerste lockdown ​[7]​. De resultaten van het eerste onderzoek zijn samengevat te vinden in​ ​[7]​. In september en oktober is een tweede onderzoek uitgevoerd ​​[1]​. In dit vervolgonderzoek is teruggekeken op zowel de periode van de eerste lockdown (15 maart – 1 juni 2020) als de periode van de versoepeling van de coronamaatregelen tijdens de zomer van 2020 (1 juni – 1 september 2020).

• In beide periodes dronk bijna de helft van de uitgaanders op minder dagen dan in dezelfde periode in 2019 ​[1]​. Dit komt overeen met de bevindingen uit het eerste onderzoek HGU 2020 ​[7]​.
• Tijdens de versoepelingen dronk 63,5% van de uitgaanders op meer dagen alcohol dan tijdens de lockdown ​[1]​.
• Tijdens de lockdown werd alcohol voornamelijk thuis gedronken (93,5%), gevolgd door afspraken binnen met vrienden (73,0%) en bij een virtuele borrel (50,2%). Tijdens de versoepelingen gebeurde dat vooral thuis (87,5%), in het café (84,7%) en bij afspraken met vrienden binnen (77,9%) ​[1]​.
• Twee van de door uitgaanders meest genoemde voordelen van het niet uit kunnen gaan waren: minder alcoholgebruik (42,8%) en minder last hebben van alcohol (26,9%) ​[1]​.

Studenten van de Wageningen University & Research

In mei 2020 vulden 1.484 studenten van de Wageningen University & Research een online vragenlijst in over hun welzijn tijdens de coronacrisis ​[8]​. Daarbij werd ook gevraagd hoeveel eenheden alcohol ze per week dronken vóór en na de coronamaatregelen. In de periode van de eerste coronamaatregelen werd een daling gevonden in het gebruik van alcohol onder deze studenten.

Professionals voor psychische hulp

Een ander onderzoek is niet onder patiënten uitgevoerd, maar onder professionals in de frontlinie van de psychische hulp. Op deze landelijke vragenlijst die werd uitgezet door het Trimbos-instituut, werd gereageerd door 1.862 respondenten ​[9]​. De gegevens werden verzameld van 23 juni tot en met 20 juli 2020. De hulpverleners werd gevraagd naar zowel de frequentie als de mate van hun alcoholgebruik. Het bleek dat van de

hulpverleners voor psychische hulp tijdens de coronacrisis 13,7% vaker of meer alcohol was gaan gebruiken en dat 11,6% minder vaak of minder alcohol per keer was gaan gebruiken.

Aanvullende informatie