12.1.2 Effect van de coronamaatregelen op het gebruik van tabak

In deze paragraaf vatten wij gegevens samen uit onderzoeken onder de algemene bevolking ​[1–3]​, studenten in het hoger onderwijs ​[4–6]​, uitgaanders ​[7,8]​ en specifieke studies ​[9]​ naar de impact van de coronacrisis en de coronamaatregelen op het gebruik van tabak.

COVID-19 en de coronamaatregelen hebben verschillende effecten gehad op het gebruik van tabak. Sommige rokers zijn minder gaan roken, maar andere rokers zijn juist meer gaan roken. In de algemene bevolking ​[1,2]​, onder studenten ​[4–6]​ en onder professionals in de psychische hulpverlening ​[10]​ ligt het percentage dat meer is gaan roken hoger dan het percentage dat minder is gaan roken. Lokaal werden voor studenten weer andere resultaten gevonden ​[6]​. Onder uitgaanders ​[7,8]​ ligt de verhouding andersom, het percentage dat minder is gaan roken ligt hier hoger. Onder ouderen in Noord-Nederland is het percentage rokers stabiel gebleven ​[11]​. Dit sluit niet uit dat sommige oudere rokers meer zijn gaan roken.

Algemene bevolking

Het effect van de coronamaatregelen op het gebruik van tabak in de algemene bevolking is onderzocht door zowel het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), als het Trimbos-instituut. Het RIVM onderzocht de effecten gedurende elf rondes onder mensen van 16 jaar en ouder, waarbij 47.254 respondenten hadden deelgenomen aan de elfde ronde ​[1]​. Het onderzoek van het RIVM is niet helemaal representatief voor de Nederlandse bevolking, met name vanwege de ondervertegenwoordiging van de jongere populatie, een ondervertegenwoordiging van deelnemers die niet in Nederland zijn geboren en een oververtegenwoordiging van vrouwen en hoger opgeleiden. Het Trimbos-instituut ondervroeg 957 volwassen rokers afkomstig uit een panel van I&O research ​[2,3]​.

De eerste meetronde van het RIVM liep van 17 tot en met 24 april 2020, de elfde meetronde liep van 24 tot en met 28 maart 2021. In alle elf meetrondes werd gevonden dat het percentage rokers dat meer was gaan roken, na de coronamaatregelen, hoger lag dan het percentage rokers dat minder was gaan roken. In de eerste meetronde was 26,5% (veel) meer gaan roken en was 12,2% (veel) minder gaan roken. Tijdens de elfde meetronde was 32,2% (veel) meer gaan roken en was 16,6% (veel) minder gaan roken ​[1]​. Voor de elf rondes samengenomen, was gemiddeld 28,9% (veel) meer gaan roken en was gemiddeld 15,2% (veel) minder gaan roken.

Het Trimbos-instituut vond dat in een eerste meting 19% van de rokers meer was gaan roken na de coronamaatregelen en dat 14% minder was gaan roken. In een tweede meting werd gevonden dat 24% van de rokers meer was gaan roken na de coronamaatregelen, vergeleken met 10% rokers die minder waren gaan roken. Wel vond het Trimbos-instituut in de tweede meting van 27 juli tot en met 4 augustus 2020 onder 893 rokers dat corona de motivatie om te stoppen met roken had verhoogd. Van de rokers die in 2020 wilden meedoen aan Stoptober is namelijk 53% extra gemotiveerd geraakt om te stoppen met roken vanwege de coronacrisis ​[3]​. Ook bleek dat het meer of minder gaan roken samenhangt met stress gerelateerd aan corona ​[2]​.

Studenten in Nederland

De Monitor Mentale gezondheid en Middelengebruik Studenten hoger onderwijs onderzocht in 2021 voor het eerst de mentale gezondheid en het middelengebruik onder studenten in het Hoger Beroepsonderwijs (HBO) en het wetenschappelijk onderwijs (universiteit) ​[4,5]​. Het gaat om een landelijk onderzoek waaraan 28.442 studenten deelnamen, verdeeld over 15 instellingen voor hoger onderwijs. Studenten werden ook bevraagd over de verandering in hun gebruik van tabak ten gevolge van de coronapandemie. De meeste studenten (71%) gaven aan dat de vraag voor hen niet van toepassing was, vermoedelijk omdat zij niet rookten. Van diegenen die wel rookten, gaf de helft (50%) aan dat hun rookgedrag niet veranderd was, een vijfde (20%) gaf aan minder te zijn gaan roken en bijna een derde (31%) gaf aan meer te zijn gaan roken dan voor de coronapandemie.

Uitgaanders in Nederland

Via het Grote Uitgaansonderzoek 2020 (HGU 2020) werd het gebruik van tabak onderzocht tijdens de lockdown van 15 maart 2020 tot en met 1 juni 2020 ​[7]​. Vervolgens werd het gebruik van tabak onderzocht tijdens de versoepelingen van de coronamaatregelen van 1 juni tot en met 1 september 2020 ​[8]​. Er werd daarbij ook weer teruggekeken naar de eerste lockdown ​[8]​. In de eerste ronde werden 4.460 respondenten geïncludeerd van 16 tot en met 35 jaar die in het jaar voorafgaand aan de coronamaatregelen minimaal een keer een festival of club/discotheek hadden bezocht ​[7]​. Aan de tweede ronde werd deelgenomen door 3.765 respondenten.

Tijdens de lockdown was volgens de eerste ronde van het onderzoek 32,7% minder gaan roken en was 25,9% meer gaan roken, vergeleken met dezelfde periode in 2019 ​[7]​. Per keer dat men rookte was 30,6% minder gaan roken, was 45,9% evenveel blijven roken, en was 23,5% meer gaan roken. Terugkijkend vanuit de tweede ronde werd gevonden dat 28,5% minder was gaan roken, 51,2% even vaak was blijven roken en dat 20,3% meer was gaan roken ​[8]​. Er zijn uitgaanders die overwegend roken tijdens het uitgaan. Door de coronamaatregelen kwam een groot deel van het uitgaansleven echter stil te liggen. Dit kan mogelijk verklaren dat een deel van de uitgaanders minder is gaan roken tijdens de lockdown.

Tijdens de versoepelingen van de coronamaatregelen van 1 juni tot en tot en met 1 september 2020 was 31,4% minder gaan roken en was 20,0% meer gaan roken, vergeleken met dezelfde periode in 2019 ​[8]​.

De redenen om niet te roken waren tijdens de lockdown vooral het gevaar van corona zelf (42,8%), minder kunnen uitgaan (25,9%) en geen zin om te gebruiken (22,9%) ​[8]​. Tijdens de versoepelingen waren de belangrijkste redenen om niet te roken geen interesse in roken (46,2%), de fysieke gezondheid(18,5%) en geen zin om te gebruiken (17,8%) ​[8]​.

Studenten van de Wageningen University & Research

In mei 2020 vulden 1.484 studenten van de Wageningen University & Research een digitale vragenlijst in over hun welzijn tijdens de coronacrisis ​[6]​. In deze periode werd een daling gevonden in het gebruik van tabak onder deze studenten.

Ouderen in Noord-Nederland

In 2006 startte Lifelines een onderzoek onder 167.000 ouderen in Noord-Nederland naar het gezond ouder worden. Voor het Lifelines Corona-onderzoek hebben tienduizenden deelnemers wekelijks een vragenlijst ingevuld ​[11,12]​. In de week van de eerste coronamaatregelen, van 16 maart tot en met 22 maart 2020, lag het percentage rokers op 7,8%. Ook in de week van 3 tot en met 9 februari 2020 lag dit percentage op 7,8%, net als in de meting van 27 juli tot 10 augustus 2020. Het percentage rokers bleef daarmee stabiel onder deze ouderen. Dit sluit echter niet uit dat sommige oudere rokers minder zijn gaan roken en dat andere oudere rokers meer zijn gaan roken.

Professionals voor psychische hulp

Op een landelijke vragenlijst die werd uitgezet onder professionals in de frontlinie van de psychische hulp, werd gereageerd door 1.862 respondenten ​[10,13,14]​. De gegevens werden verzameld van 23 juni tot en met 20 juli 2020. Van de hulpverleners voor psychische hulp was in de coronacrisis 6,9% meer gaan roken en was 2,6% minder gaan roken.

Samenvatting van de resultaten van onderzoek naar over de impact van COVID-19 en de coronamaatregelen op het gebruik van tabak

Vanwege verschillen in de methoden en steekproeftrekkingen dienen de resultaten voorzichtig te worden geïnterpreteerd.

Aanvullende informatie