17.0 Laatste feiten en trends

Alcohol- en drugsgerelateerde criminaliteit (§ 17.2)

• Het aantal verdachten dat met de gevarenclassificatie ‘alcoholist’ in het politieregistratiesysteem Basisvoorziening Handhaving (BVH) staat, daalde in 2021 ten opzichte van 2020. De groep verdachten met de gevarenclassificatie ‘harddrugsgebruiker’ is in 2021 ook enigszins afgenomen ten opzichte van 2020.
• Verdachten die in 2021 bij de politie als alcohol- en/of drugsgebruiker werden geregistreerd, pleegden (opnieuw) voornamelijk vermogensdelicten. Ook geweldsdelicten (tegen personen), verkeersdelicten en Opiumwetdelicten kwamen regelmatig voor. Het aandeel geweldsdelicten daalde licht in 2021 en het aandeel vermogensdelicten nam licht toe.
• Zowel in 2021 als in 2020 had ongeveer de helft van de volwassen justitiabelen een verslaving. In 2021 ontving 30% van de gedetineerdenpopulatie forensische zorg voor verslavingsproblematiek. In 2020 betrof dit ongeveer 33%.
• In 2021 is bij 6% van de urinecontroles in gevangenissen drugsgebruik geconstateerd. In 2020 ging het eveneens om 6% en in 2019 betrof dit 8%. In absolute zin is het aantal positieve testen in 2021 licht gestegen in vergelijking met 2020. Deze urinecontroles worden steekproefsgewijs uitgevoerd en als er aanwijzingen zijn voor drugsgebruik of als bij gedetineerden eerder drugsgebruik is geconstateerd.
• De politie maakte in 2021 ruim 13.000 keer een proces-verbaal op vanwege rijden onder invloed van drugs. In 2020 ging het om bijna 12.000 processen-verbaal. Daarmee zette de stijgende trend van de afgelopen jaren zich in 2021 door.
• Na een toename van het aantal geregistreerde verdachten van rijden onder invloed (zoals beschreven in artikel 8 Wegenverkeerswet) in 2018 en 2019 leek het aantal geregistreerde verdachten in 2020 en 2021 zich te stabiliseren rond het niveau van 2014. In 2020 werd de stijgende trend van het aantal door de rechter afgedane zaken voor rijden onder invloed doorbroken: in 2019 ging het om bijna 11.000 zaken en in 2020 om ongeveer 8.700 zaken. Uit de duidingssessies in 2021 blijkt dat deze trendbreuk mogelijk samenhangt met de coronamaatregelen zoals de avondklok en de sluiting van horecagelegenheden. Wel werden de verdachten in 2020, net als in 2019, in bijna alle zaken (98%) schuldig bevonden.
• Tussen de invoering van de Wet middelenonderzoek bij geweldplegers per 1 juli 2017 en 2021 is het aantal drugsonderzoeken wegens rijden onder invloed bij het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) fors toegenomen. Het aantal onderzoeken naar de rijgeschiktheid van personen wegens mogelijk problematisch drugsgebruik nam toe tussen 2017 en 2020.
• In 2021 daalde het aantal opgelegde maatregelen door het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) rondom alcohol en verkeer ten opzichte van 2020. In 2020 was er ook een daling te zien van het aantal opgelegde maatregelen door het CBR. In de duidingssessie van 2021 wezen experts erop dat de daling in 2020 mogelijk samenhing met de coronamaatregelen.
• In 2021 besloot het CBR bijna 4.000 keer om een onderzoek te starten naar de rijgeschiktheid van personen wegens mogelijk problematisch drugsgebruik. Dit is minder vaak dan in 2020. Tegelijkertijd steeg het aantal onderzoeken wegens mogelijk problematisch alcohol- én drugsgebruik sterk. Het totaal aantal bestuurlijke maatregelen dat het CBR oplegt was in 2021 gedaald in vergelijking met 2020 en 2019.
• De reclassering bracht in 2021 meer adviezen uit dan in 2020 en voerde ongeveer evenveel toezichten uit. Ten opzichte van 2020 verdubbelde het aantal werkstraffen dat in 2021 werd uitgevoerd (alhoewel het in 2021 een kleiner aantal werkstraffen betrof dan in 2018 en 2019). Ongeveer 29.000 cliënten stonden in 2021 onder reclasseringstoezicht, waarvan 10% vanwege een drugsgerelateerd delict. Het aantal toezichten in 2021 is vergelijkbaar met 2020 maar in 2020 was het aandeel toezichten vanwege een drugsgerelateerd delict lager (8%). In 2018 en 2019 stonden in totaal ruim 30.000 cliënten onder toezicht van de reclassering.
• In 2021 is het aantal justitiabelen met een ISD-maatregel sterk afgenomen in vergelijking met 2020. Het percentage justitiabelen dat buiten de penitentiaire inrichting zorg ontving is licht toegenomen. Dit percentage schommelde in de periode 2017-2021 rond 38%.

Alcohol- en drugsgerelateerde overlast (§ 17.3)

• Na een stijging in de periode 2012-2020 van het aantal door de politie geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs nam het aantal geregistreerde alcohol- en drugsgerelateerde incidenten in 2021 licht af. Desondanks passen de cijfers binnen de stijgende trend vanaf 2012. Mogelijk was de inwerkingtreding van de Wet middelenonderzoek bij geweldplegers (per 1 juli 2017) van invloed op de stijgende trend van de afgelopen jaren: opsporingsinstanties hebben meer mogelijkheden gekregen om drugsgebruik bij geweldsincidenten te signaleren.
• Het aantal geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs (per 10.000 inwoners) steeg in 2021 vooral in de provincies Flevoland, Zuid-Holland en Drenthe. Alleen in de provincie Limburg was een daling te zien.
• De meest recente cijfers (over 2018) tonen dat coffeeshopoverlast (ervaren door klanten of niet-klanten) in twee derde van de onderzochte coffeeshopgemeenten niet voorkwam. Dit beeld is vergelijkbaar met voorgaande jaren. Als er overlast was, ging het voornamelijk om verkeersopstoppingen, parkeerproblemen en rondhangende mensen.

Aanvullende informatie