17.0 Laatste feiten en trends

Alcohol- en drugsgerelateerde criminaliteit

• Het aantal verdachten dat met de gevarenclassificatie ‘alcoholist’ in het politieregistratiesysteem Basisvoorziening Handhaving (BVH) staat, steeg in 2022 ten opzichte van 2021 (740 personen in 2022 en 700 personen in 2021). De groep verdachten met de gevarenclassificatie ‘harddrugsgebruiker’ is in 2022 afgenomen ten opzichte van 2021 (3.877 personen in 2022 en 3.970 personen in 2021) (§ 17.2).
• Verdachten die in 2022 bij de politie werden geregistreerd met de gevarenclassificatie ‘alcoholgebruiker’, ‘harddrugsgebruiker’ of ‘alcohol- en drugsgebruiker’ pleegden (opnieuw) voornamelijk vermogensdelicten, net zoals in 2021. Ook geweldsdelicten (tegen personen), verkeersdelicten en Opiumwetdelicten kwamen bij deze verdachten regelmatig voor. Het aandeel vermogensdelicten daalde onder verdachten met de gevarenclassificatie ‘alcoholist’ en ‘alcohol- en drugsgebruiker’ licht in 2022, maar bleef stabiel onder verdachten met de gevarenclassificatie ‘harddrugsgebruiker’. Het aandeel geweldsdelicten bij verdachten met de gevarenclassificatie ‘alcoholist’ en ‘alcohol- en drugsgebruiker’ nam licht toe. Ook hier bleef het aandeel stabiel bij verdachten met de gevarenclassificatie ‘harddrugsgebruiker’ (§ 17.2).
• Zowel in 2021 als in 2020 had ongeveer de helft van de volwassen justitiabelen een verslaving. In 2021 ontving 30% van de gedetineerdenpopulatie forensische zorg voor verslavingsproblematiek. In 2020 betrof dit ongeveer 33% (§ 17.2).
• In 2021 is bij 6% van de urinecontroles in gevangenissen drugsgebruik geconstateerd. In 2020 ging het eveneens om 6% en in 2019 betrof dit 8%. In absolute zin is het aantal positieve testen in 2021 licht gestegen in vergelijking met 2020. Deze urinecontroles worden steekproefsgewijs uitgevoerd en als er aanwijzingen zijn voor drugsgebruik of als bij gedetineerden eerder drugsgebruik is geconstateerd (§ 17.2).
• Tussen de invoering van de Wet middelenonderzoek bij geweldplegers per 1 juli 2017 en 2022 is het aantal onderzoeken in geweldszaken toegenomen: van 125 in 2017 tot 692 in 2022. In de periode 2019-2022 bestond de meerderheid van de onderzoeken uit tests naar drugs of een combinatie van alcohol en drugs. Het aandeel gecombineerde alcohol- en drugstests is in die periode toegenomen van 49% in 2019 tot 56% in 2022. Het aandeel drugsonderzoeken is over het algemeen afgenomen van 46% in 2019 tot 39% in 2022. Alleen in 2021 steeg het aandeel drugsonderzoeken licht van 40% in 2020 naar 41% in 2021 (§ 17.2).
• De politie maakte in 2021 ruim 13.000 keer een proces-verbaal op vanwege rijden onder invloed van drugs. In 2020 ging het om bijna 12.000 processen-verbaal. Daarmee zette de stijgende trend van de afgelopen jaren zich in 2021 door (§ 17.2).
• Met uitzondering van een daling tussen 2019 en 2020 steeg het aantal verdachten dat de politie registreerde voor rijden onder invloed (zoals beschreven in artikel 8 Wegenverkeerswet) in de periode 2017-2022. In 2022 ging het om 41.085 verdachten. Terwijl De (voorlopige) cijfers over 2022 lijken te suggereren dat het aantal verdachten dat geregistreerd is voor rijden onder invloed, na een daling in 2020 en 2021, weer stijgt (§ 17.2).
• In 2020 werd de stijgende trend van het aantal door de rechter afgedane zaken voor rijden onder invloed doorbroken: in 2019 ging het om bijna 11.000 zaken en in 2020 om ongeveer 8.700 zaken. Uit de duidingssessies in 2021 blijkt dat deze trendbreuk mogelijk samenhangt met de coronamaatregelen zoals de avondklok en de sluiting van horecagelegenheden. De verdachten werden in 2020, net als in 2019, in bijna alle zaken (98%) schuldig bevonden (§ 17.2).
• Het aantal drugsonderzoeken en gecombineerde alcohol- en drugsonderzoeken dat het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) uitvoerde vanwege een verdenking van rijden onder invloed, is fors toegenomen tussen 2015 en 2022 (§ 17.2).
• In 2022 steeg het aantal opgelegde maatregelen door het Centraal Bureau voor de uitgifte van Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) rondom alcohol en verkeer ten opzichte van 2021. In 2021 en 2020 was een daling te zien van het aantal opgelegde maatregelen door het CBR. In de duidingssessie van 2021 wezen experts erop dat de daling in 2020 mogelijk samenhing met de coronamaatregelen (§ 17.2).
• Het CBR startte 4.370 keer een onderzoek naar de rijgeschiktheid van personen wegens mogelijk problematisch alcoholgebruik in 2022. In 2021 ging het nog om 3.010 rijgeschiktheidsonderzoek (§ 17.2).
• In 2022 besloot het CBR 5.139 keer om een onderzoek te starten naar de rijgeschiktheid van personen wegens mogelijk problematisch drugsgebruik. Dit is vaker dan in 2021, toen het om 3.893 onderzoeken ging (§ 17.2).
• Het aantal onderzoeken wegens mogelijk problematisch alcohol- én drugsgebruik steeg eveneens in 2022 ten opzichte van 2021: van 88 in 2021 naar 130 in 2022 (§ 17.2).
• De reclassering bracht in 2021 meer adviezen uit dan in 2020 (38.238 in 2021 en 37.593 in 2020). Daarnaast voerde de reclassering ongeveer evenveel toezichten uit. Ten opzichte van 2020 verdubbelde het aantal werkstraffen dat in 2021 werd uitgevoerd. Ongeveer 29.000 cliënten stonden in 2021 onder reclasseringstoezicht, waarvan 10% vanwege een drugsgerelateerd delict. Het aantal toezichten in 2021 is vergelijkbaar met 2020 maar in 2020 was het aandeel toezichten vanwege een drugsgerelateerd delict lager (8%) (§ 17.2).
• In 2021 is het aantal justitiabelen met de verblijfstitel ‘Inrichting stelselmatige daders’ sterk afgenomen in vergelijking met 2020 (van 728 in 2020 naar 636 in 2021). Het percentage justitiabelen dat in 2021 buiten de penitentiaire inrichting zorg ontving, is licht toegenomen (39%). Dit percentage schommelde in de periode 2017-2021 rond 38% (§ 17.2).

Alcohol- en drugsgerelateerde overlast

• Na een daling tussen 2020 en 2021 steeg het aantal door de politie geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs in 2022 naar 55.971. Daarmee passen de cijfers binnen de stijgende trend vanaf 2012. Mogelijk was de inwerkingtreding van de Wet middelenonderzoek bij geweldplegers (per 1 juli 2017) van invloed op de stijgende trend van de afgelopen jaren: opsporingsinstanties hebben meer mogelijkheden gekregen om drugsgebruik bij geweldsincidenten te signaleren (§ 17.3).
• In 2022 steeg het aantal door de politie geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs (per 10.000 inwoners): van 26 in 2021 naar 34 per 10.000 inwoners in 2022.
• Het aantal geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs (per 10.000 inwoners) steeg in 2022 in bijna alle provincies. De stijging was het sterkst in de provincies Flevoland, Gelderland en Utrecht. Alleen in de provincie Limburg was een daling te zien (§ 17.3).

Aanvullende informatie