17.3 Alcohol- en drugsgerelateerde overlast

Overlast is een subjectief begrip en kan uiteenlopende vormen aannemen, zoals het roken van cannabis in het openbaar (waarbij bijvoorbeeld de geur van cannabis door anderen als stank wordt ervaren), lawaai makende gebruikers, gebruik van drugs in portieken en daarmee gepaard gaande vervuiling, openbare dronkenschap, of druk verkeer en foutparkeren bij coffeeshops. De overlast kan ook te maken hebben met drugsrunners en drugsdealers, van wie de aanwezigheid als hinderlijk of onveilig wordt ervaren.

17.3.1 Ervaren en geregistreerde overlast van alcohol en drugs

Ervaren overlast van alcohol en drugs

Alcohol- en drugsgerelateerde overlast wordt gemeten in de Veiligheidsmonitor. De Veiligheidsmonitor is een bevolkingsenquête waarin aan een omvangrijke groep respondenten (ingezetenen van Nederland van 15 jaar en ouder die in een privéhuishouden leven) onder andere wordt gevraagd of zij in hun buurt overlast ervaren van drugsgebruik of drugshandel, of van dronken mensen op straat ​[1,2]​. De meest recente Veiligheidsmonitor rapporteert over het jaar 2021.

• Van overlast door drugshandel of drugsgebruik en dronken mensen op straat had respectievelijk 19% en 22% van de respondenten in 2021 wel eens last in de eigen buurt. Dit percentage ‘overlast komt wel eens voor’ is voor beide vormen van overlast lager dan in voorgaande jaren; in 2012-2020 ging het om ongeveer een kwart van de bevolking ​[1,2]​.
• In 2021 had 3% van de respondenten veel overlast van drugsgebruik of drugshandel en ervoer eveneens 3% veel overlast van dronken mensen op straat. Deze percentages zijn vergelijkbaar met de periode 2012-2019 ​[1,2]​.

Tabel 17.3.1 Percentage van de bevolking van 15 jaar en ouder dat ‘wel eens’ of ‘veel’ alcohol- of drugsgerelateerde overlast in de eigen buurt ervaart, 2012-2021^I, in %

Geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs

De politie registreert incidenten die te maken hebben met overlast door alcohol en drugs in het registratiesysteem Basisvoorziening Handhaving (BVH; onder de maatschappelijke klasse E38). Het betreft registraties van gemelde overlastincidenten waarop inzet is gepleegd en eigen waarnemingen van overlastincidenten door de politie. Het betreft iedere vorm van overlast gerelateerd aan zowel soft- als harddrugs, waarbij overlast gedefinieerd is als ‘een situatie, waarin er hinder wordt ondervonden van een toestand, persoon, object of iets dergelijks’ ​[3]​.

• Bij de politie werden in 2021 ruim 46.000 overlastincidenten door alcohol en drugs geregistreerd. De incidenten zijn afkomstig uit BVH en bevatten vastgelegde registraties van gemelde overlastincidenten waarop inzet is gepleegd door de politie of bevatten eigen waarnemingen door de politie van overlastincidenten ​[3]​.
• Hoewel in 2021 minder overlastincidenten gerelateerd aan alcohol en drugs zijn geregistreerd dan in 2020, passen deze cijfers binnen de stijgende trend vanaf 2012. In 2012 registreerde de politie bijna 20.000 incidenten ​[3]​.
• Tijdens de duidingssessie in 2021 wezen experts op de mogelijke invloed van de Wet middelenonderzoek bij geweldplegers (WMG) op de stijgende trend van de afgelopen jaren. Deze wet is in 2017 in werking getreden en heeft opsporingsinstanties meer mogelijkheden geboden om drugsgebruik bij geweld te signaleren en vast te stellen. Hierdoor is het denkbaar dat de gesignaleerde stijging vanaf 2017 vooral een registratie-effect betreft. Daarnaast blijkt uit de duidingssessie in 2021 dat de relatief sterke stijging van geregistreerde overlastincidenten in 2020 mogelijk verband houdt met de beperkingen in de toegang tot zorg tijdens de coronapandemie ​[4]​. Daardoor is een deel van de ex-gebruikers mogelijk teruggevallen in het gebruik van alcohol en drugs. Dat zou de overlast door alcohol en drugs vergroot kunnen hebben ​[4]​.
• Experts wezen er tijdens de duidingssessie van 2022 op dat de ontwikkeling van het aantal geregistreerde alcohol- en drugsgerelateerde incidenten mogelijk afhankelijk is van de (beperkte) capaciteit bij de politie op dit terrein. Een mogelijke verklaring voor het continueren van het hoge niveau van alcohol- en drugsgerelateerde overlastincidenten in 2021 (ten opzichte van 2020) is volgens de experts in de duidingssessie van 2022 dat drugsgerelateerde overlast mogelijk niet zozeer gerelateerd is aan uitgaansdrugs of aan personen die uitsluitend middelen gebruiken in uitgaansgelegenheden. De overlast is mogelijk vooral gerelateerd aan personen die (ook) drugs gebruiken buiten uitgaansgelegenheden. De tijdelijke sluiting van de horeca in 2021 zal volgens de experts op dergelijke overlastincidenten geen of beperkte invloed hebben gehad ​[5]​.

Tabel 17.3.2 Totaal aantal geregistreerde incidenten van overlast door alcohol en drugs, 2012-2021

Als we per provincie het aantal overlastincidenten door alcohol en drugs per 10.000 inwoners bekijken, blijkt dat er in de helft van de provincies een toename was in het aantal overlastincidenten door alcohol en drugs. In de andere helft van de provincies nam het aantal overlastincidenten door alcohol en drugs juist af.

• De stijging van het aantal geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs per 10.000 inwoners was tussen 2020 en 2021 het grootst in de provincies Noord-Holland, Flevoland en Friesland. In de provincies Limburg, Drenthe, Zeeland, Overijssel en Groningen nam het aantal geregistreerde alcohol- en drugsgerelateerde overlastincidenten het sterkst af.
• Het beeld van 2021 lijkt af te wijken van 2020. Toen steeg het aantal geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs in alle provincies. De toename was het grootst in de provincies Noord-Brabant, Zuid-Holland, Utrecht en Limburg. Uit de duidingssessie in 2021 bleek dat er signalen zijn dat in deze provincies meer verzet is geweest tegen de coronamaatregelen die de gelegenheden beperkten waarin alcohol en drugs in gezelschap gebruikt konden worden. Dit biedt een mogelijke verklaring voor het relatief hoge aantal overlastincidenten in deze provincies ​[4]​. In de provincies Drenthe, Friesland, Groningen en Flevoland bleef in 2020 het aantal geregistreerde incidenten (per 10.000 inwoners) nagenoeg stabiel.
• Het aantal geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs in heel Nederland lag in 2021 op 26 per 10.000 inwoners. In 2012 waren dat 12 alcohol- en drugsgerelateerde overlastincidenten per 10.000 inwoners.
• Over de periode 2012-2021 nam het aantal geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs, per 10.000 inwoners, relatief het sterkste toe in de provincies Flevoland, Zuid-Holland en Drenthe. Alleen in de provincie Limburg was er sprake van een daling.

Figuur 17.3.1 Geregistreerde overlastincidenten door alcohol en drugs, per provincie, 2012-2021, in aantallen (per 10.000 inwoners)

Overlast rondom coffeeshops

In de periode 2014-2018 is overlast in relatie tot coffeeshops met periodiek onderzoek in kaart gebracht ​[6–8]​. Binnen dit onderzoek zijn in een steekproef van 31 gemeenten interviews met 62 lokale experts (politiefunctionarissen en gemeenteambtenaren) afgenomen. Daarnaast zijn in die gemeenten coffeeshopexploitanten en -medewerkers bevraagd met een vragenlijst. Hieronder staan de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek naar 31 coffeeshopgemeenten ​[6–8]​. Informatie over de jaren 2019 en 2020 is niet beschikbaar.

• Volgens lokale experts is in twee derde van de gemeenten geen overlast geweest rondom de coffeeshops in 2018. In de overige gemeenten kwamen deze voorvallen maar in beperkte mate voor ​[8]​. Dit is vergelijkbaar met de situatie in 2017 ​[6]​. Als de overlast is toegenomen in 2018 ten opzichte van 2017, dan ging het vooral om grote steden ​[8]​.
• Als er overlast was rondom de coffeeshops, kwam dat voornamelijk door verkeersopstoppingen, parkeerproblemen en rondhangende mensen ​[7,8]​. Bij overlast rondom de coffeeshop namen acht van de tien coffeeshops zelf maatregelen, zoals het inzetten van extra personeel om toezicht te houden op het gebied rondom de coffeeshop. Dit deden zij vaak (twee derde) in samenwerking met andere partijen zoals de politie (wijkagenten en horecateam), de gemeente of omwonenden van de coffeeshop ​[6,8]​. Vaak ging het om een samenloop van verschillende factoren die resulteerden in overlast. Een permanentere oplossing vraagt vaak een aanpassing van de fysieke omgeving.

Aanvullende informatie