Hoeveel mensen verkrijgen opioïde pijnstillers via de apotheek?

In het kort: In 2023 verkregen bijna 1,1 miljoen mensen opioïde pijnstillers via de apotheek, waarvan 637.000 sterkwerkende opioïden, vooral oxycodon. De gemiddelde gebruiksduur bij de eerste uitgifte van een sterkwerkende opioïde pijnstiller was 9,2 dagen, een daling ten opzichte van 2019. Het gebruik van opioïde pijnstillers onder Zvw-verzekerden is in de afgelopen jaren toegenomen. Opioïde pijnstillers zijn officieel alleen op recept bij de apotheek verkrijgbaar. Er zijn signalen dat steeds meer mensen (illegale) medicijnen zonder recept via het internet bestellen.

Bijna 1,1 miljoen mensen verkrijgen opioïde pijnstillers via de apotheek

Opioïde pijnstillers kunnen alleen op doktersvoorschrift bij de apotheek verkregen worden. In 2023 verkregen bijna 1,1 miljoen mensen opioïde pijnstillers via de apotheek (met uitzondering van injecteerbare producten die voornamelijk in de oncologie of palliatieve zorg worden gebruikt). Van deze mensen kregen 637.000 ten minste eenmaal een sterkwerkende opioïde pijnstiller voorgeschreven, zoals morfine, fentanyl, oxycodon, hydromorfon, methadon of tapentadol. Oxycodon had met 489.000 gebruikers in 2023 de meeste gebruikers binnen de sterkwerkende opioïden ​[1]​.

Gebruik van opioïde pijnstillers in 2023 gestegen met 2,3%

In 2023 nam het aantal mensen dat één of meerdere verstrekkingen van een opioïde pijnstiller ontving met 2,3% toe vergeleken met 2022. Het aantal gebruikers van sterkwerkende opioïden steeg in 2023 met 3,1% ten opzichte van het voorgaande jaar. De grootste stijging werd gezien bij morfine, waar het aantal gebruikers met 15% toenam in vergelijking met 2022 ​[1]​.

Gemiddelde gebruiksduur bij eerste uitgifte neemt af

In 2023 kreeg 80% van de gebruikers van sterkwerkende opioïden een eerste uitgifte van deze pijnstiller, hetzelfde percentage als in 2022. De gemiddelde voorgeschreven gebruiksduur bij een eerste uitgifte was 9,2 dagen in 2023. Dit is een daling van meer dan één dag vergeleken met 2019, toen het nog 10,4 dagen was ​[1]​.

Tramadol en oxycodon zijn meest vergoede opioïde pijnstillers

In 2023 kregen 583,357 Zvw-verzekerden hun tramadol vergoed, 450,749 Zvw-verzekerden kregen hun oxycodon vergoed en 121,529 Zvw-verzekerden kregen hun morfine vergoed. Voor de overige opioïde pijnstillers geldt dat 100.000 of minder Zvw-verzekerden dit vergoed kregen ​[2]​. Het is niet precies bekend hoeveel Zvw-verzekerden enige opioïde pijnstiller vergoed kregen in 2023. Dit komt omdat één persoon verschillende opioïde pijnstillers kan gebruiken. De afzonderlijke categorieën kunnen daarom niet opgeteld worden om het totaal aantal gebruikers te berekenen.

Naast het aantal gebruikers is er informatie over de hoeveelheid van gebruik. Dit wordt gemeten aan de hand van het aantal verstrekte standaarddagdoseringen (DDD): de gestandaardiseerde gemiddelde hoeveelheid werkzame stof die een volwassene per dag krijgt. In 2023 werden er in totaal 45.182.438 DDD’s verstrekt. Fentanyl was de meest verstrekte opioïde pijnstiller, gevolgd door tramadol en oxycodon ​[3]​.

Gebruik van opioïde pijnstillers onder Zvw-verzekerden toegenomen tussen 2002 en 2023

Tussen 2002 en 2023 is het aantal gebruikers van tramadol en oxycodon onder Zvw-verzekerden aanzienlijk gestegen. De toename in het gebruik van tramadol vond voornamelijk plaats tot 2013, en het gebruik van oxycodon steeg vooral tussen 2013 en 2018. Het aantal DDD’s nam ook toe, maar sinds 2017 lijkt deze stijging te stabiliseren. 

Verkrijgen opioïde pijnstillers zonder recept: verkoop via het internet

Opioïde pijnstillers zijn officieel alleen op recept via de apotheek verkrijgbaar, maar deze middelen zijn ook illegaal beschikbaar via online webshops. Er zijn signalen dat steeds meer mensen (illegale) medicijnen zonder recept via het internet bestellen ​[4]​. Er zijn hierover echter nog geen betrouwbare cijfers beschikbaar.

Naast opioïde pijnstillers bieden online webshops ook ‘synthetische opioïden’ aan. Dit zijn nieuwe psychoactieve stoffen (NPS) die dezelfde werking hebben als opioïde pijnstillers, maar die niet als medicijn zijn goedgekeurd. Soms worden deze middelen ook als ‘namaak-medicijn’ aangeboden, bijvoorbeeld als oxycodon. In 2023 werden twee varianten van synthetische opioïden gedetecteerd door het Meldpunt Nieuwe Drugs, waarvan één voor het eerst werd aangetroffen (protonitazeen) ​[5]​. Voor meer informatie over de wijze van verkrijgen van synthetische opioïden en andere NPS, zie: NPS: Aanbod en markt.

Aanvullende informatie