5.5.1 Opioïdengebruik onder volwassenen internationaal

Hoe verhoudt het opioïdengebruik in Nederland zich tot andere landen?

In het kort: In de Europese Unie (+ Noorwegen en Turkije) gebruikte naar schatting 0,3% van de volwassenen opioïden in 2023. Heroïne is in de EU de meest gebruikte illegale opioïde, maar er wordt een opkomst gesignaleerd van nieuwe synthetische opioïden. Vanwege verschillen in onder andere leeftijdsgroepen en meetmethoden kunnen we de gegevens over opioïdengebruik niet goed vergelijken met andere westerse landen buiten de EU.

Hoe verhoudt het opioïdengebruik in Nederland zich tot andere landen in Europa?

Gebruik van opioïden komt weinig voor in de EU; heroïne meest gebruikte opioïde

Het gebruik van opioïden komt weinig voor in de Europese Unie (EU). Naar schatting heeft in 2023 0,3% van de volwassenen in de EU opioïden gebruikt. Dat komt neer op ongeveer 860.000 mensen, en is daarmee op ongeveer hetzelfde niveau als in 2022 ​[1]​.

Er zijn signalen dat het gebruik van medische opioïden in Europa toeneemt (zie ook: Verstrekkingen van opioïde pijnstillers via de apotheek) ​[2]​.

Heroïne is in de EU de meest gebruikte illegale opioïde en verantwoordelijk voor een groot deel van de gezondheidslast die wordt toegeschreven aan het gebruik van illegale drugs. Daarnaast signaleert het Drugsagentschap van de Europese Unie (EUDA) verschillende ontwikkelingen in Europa, zoals het verouderen van de groep heroïnegebruikers, de opkomst van nieuwe synthetische opioïden, veranderingen in de gebruikswijze ​[1]​.

Groep heroïnegebruikers in de EU wordt steeds ouder

Verschillende indicatoren, zoals registratiegegevens uit de verslavingszorg, laten zien dat de groep heroïnegebruikers in de EU ouder wordt. Zo is tussen 2013 en 2023 de gemiddelde leeftijd van de cliënten die werden behandeld in de verslavingszorg toegenomen. Ook het aandeel van oudere cliënten is toegenomen ​[1]​.

Opkomst nieuwe synthetische opioïden

Synthetische opioïden zijn langzaam in opkomst op de Europese markten. Deze stoffen worden soms aangetroffen vermengd met andere stoffen, zoals in nagemaakte medicatie. Synthetische opioïden zijn vaak heel sterk en daarmee is het gevaar van een overdosis groot ​[1]​. Voor meer informatie over ontwikkelingen van nieuwe synthetische opioïden op de Europese drugsmarkt, zie: NPS: Aanbod en markt.

Veranderingen in gebruikswijze heroïne: minder injecteren, meer roken/inhaleren

Er zijn signalen dat de gebruikswijze van heroïne veranderd is veranderd in de EU. Zo is onder de cliënten die vanwege heroïneproblematiek worden behandeld in de verslavingszorg het injecterend gebruik afgenomen in de laatste tien jaar. Er lijkt een verschuiving plaats te vinden naar met name roken/inhaleren ​[1]​.

Combinatiegebruik onder heroïnegebruikers blijft zorgelijk

Verschillende indicatoren wijzen erop dat heroïne en andere opioïden vaak worden gebruikt in combinatie met andere middelen, zoals alcohol, benzodiazepinen of stimulerende middelen zoals (crack-)cocaïne of amfetamine. Combinatiegebruik van heroïne en andere middelen blijft daarmee een zorgelijk probleem in de EU, omdat dit het risico op gezondheidsproblemen vergroot, zoals dodelijke overdosering ​[1]​.

Hoeveel mensen buiten de Europese Unie gebruiken opioïden?

Buiten de EU worden in westerse landen zoals Engeland en Wales, de Verenigde Staten, Canada en Australië ook gegevens verzameld over het gebruik van opioïden. De resultaten worden hieronder kort beschreven maar zijn door verschillen in o.a. leeftijdsgroepen en meetmethoden niet goed vergelijkbaar met de Nederlandse gegevens. Voor meer informatie, zie: Meer informatie over de onderzoeken op deze pagina.

Minder dan 0,1% van de volwassen (16-59 jaar) in Engeland en Wales gebruikte in het laatste jaar heroïne

In 2023/2024 gebruikte <0,1% van de 16-59-jarige volwassenen in Engeland en Wales heroïne, illegale opiaten of methadon in het laatste jaar. Dit is vergelijkbaar met de vorige meting in 2022/2023 (≤0,1%) ​[3]​.

Minder dan 1% van de mensen (12 jaar en ouder) in de Verenigde Staten gebruikte in het laatste jaar heroïne

In 2022 gebruikte 0,4% van mensen van 12 jaar en ouder in de Verenigde Staten heroïne in het laatste jaar. Ook misbruikte 3,0% recept plichtige opioïden en gebruikte 0,2% illegaal geproduceerde fentanyl ​[4]​.

Minder dan 1% van de mensen (15 jaar en ouder) in Canada gebruikte in het laatste jaar heroïne

In 2023 gebruikte 0,1% van de mensen van 15 jaar en ouder in Canada heroïne in het laatste jaar en 0,1% gebruikte fentanyl zonder doktersrecept ​[5]​.

Minder dan 1% van de mensen (14 jaar en ouder) in Australië gebruikte in het laatste jaar opioïden

In 2022/2023 gebruikte 2,3% van mensen van 14 jaar en ouder in Australië enige opioïde in het laatste jaar. Als we kijken naar de specifieke middelen, gebruikte 0,1% heroïne, 2,2% gebruikte pijnmedicatie (incl. opioïde pijnstillers) zonder doktersrecept en 0,1% gebruikte methadon of buprenorfine ​[6]​.

Opioïdengebruik wordt waarschijnlijk onderschat 

De onderzoeken naar het gebruik van drugs worden uitgevoerd door middel van vragenlijstonderzoeken onder de algemene bevolking. Het gebruik van opioïden kan echter voorkomen onder gemarginaliseerde bevolkingsgroepen, die doorgaans niet worden meegenomen in dit soort onderzoeken of daarin ondervertegenwoordigd zijn. Hierdoor is het waarschijnlijk dat het daadwerkelijke gebruik van opioïden wordt onderschat. Daarbij komt dat onder opioïden verschillende groepen middelen worden verstaan. Dit kunnen illegale opioïden zijn, zoals heroïne of illegaal geproduceerde fentanyl, maar ook voorgeschreven opioïde pijnstillers zoals oxycodon en morfine. Daarnaast vallen ook middelen zoals methadon en buprenorfine hieronder, die vaak worden ingezet bij de behandeling van opioïdenverslaving.

Aanvullende informatie