14.1 Over ketamine

14.1.1 Over ketamine

Ketamine als geneesmiddel

Ketamine wordt gebruikt als een middel tegen pijn of als narcosemiddel in de (dier)geneeskunde. Er wordt momenteel veel onderzoek gedaan naar de toepassingen en veiligheid van ketamine bij therapieresistente depressie ​[1–4]​ en recentelijk worden er gerichtere studies gedaan naar de mogelijke toepassing bij suïcidale neigingen ​[5–7]​. Ook in Nederland is onderzoek hiernaar gaande. In deze studies wordt consistent gevonden dat ketamine snelle antidepressieve effecten heeft bij patiënten met therapieresistente depressie. De effecten op lange termijn moeten echter nog verder worden onderzocht ​[8]​. Daarnaast zou ketamine mogelijk een rol kunnen spelen bij andere psychische aandoeningen, zoals bijvoorbeeld angst- of middelenstoornissen, maar het onderzoek hiernaar is nog beperkt ​[9]​.

Eind 2019 werd esketamine-neusspray onder de merknaam Spravato® door de Europese geneesmiddelenautoriteit EMA goedgekeurd als middel tegen therapieresistente depressie. Esketamine-neusspray kan in Nederland worden voorgeschreven bij therapieresistente depressie, maar ook als acute, kortdurende noodbehandeling voor snelle vermindering van depressiesymptomen ​[10]​. De behandeling met ketamine bij therapieresistente depressie wordt in Nederland sinds september 2021 vergoed vanuit het basispakket van de zorgverzekering ​[11]​.

Het onderzoek naar de therapeutische toepassingen van psychedelica (inclusief MDMA en ketamine) heeft veel aandacht gekregen vanuit de media. In Europa zijn er zorgen dat de (groeiende) bekendheid van het onderzoek naar psychedelica-therapie het gebruik van deze middelen (zonder medische begeleiding) zou kunnen aanmoedigen. Er is nog weinig bekend over tot in hoeverre deze ontwikkelingen de risicoperceptie beïnvloeden en drempelverlagend werken op het recreatief gebruik of gebruik voor ‘zelfmedicatie’ van ketamine.

Zie de factsheet Psychedelica-therapie voor meer informatie over de therapeutische toepassingen van psychedelica.

Dissociatief tripmiddel

Ketamine wordt ook voor recreatieve doeleinden gebruikt als zogenaamd dissociatief tripmiddel. Dissociatie betekent letterlijk ‘ontkoppeling’. Gebruikers hebben het gevoel dat hun gedachten, gevoelens en lichaam tijdelijk niet meer van hen zijn.  Andere namen voor ketamine in deze setting zijn: ‘K’, ‘Special K’, ‘Keta’ of ‘Vitamine K’. Wanneer gebruikers een (te) hoge dosis ketamine nemen, kunnen zij in zeer sterke mate beleven dat er een scheiding optreedt tussen lichaam en geest (dissociatie) en hebben zij het gevoel dat zij zich in een andere wereld bevinden. Dit wordt een K-hole genoemd ​[12]​.

Ketamine werd jarenlang gebruikt door een kleine groep mensen die intense psychedelische ervaringen zochten (‘psychonauten’). De toename van het aantal ingeleverde ketaminemonsters bij testservices van het Drugs Informatie en Monitoringssysteem, en het aandeel gezondheidsincidenten waar ketamine bij betrokken was, waren signalen voor een toename van het gebruik. Inmiddels is het bekend dat het gebruikerspubliek is verbreed ​[13–15]​ en dat ketamine in diverse (uitgaans)settingen wordt gebruikt, bijvoorbeeld op huisfeesten, op festivals en in clubs en op afterparties na het uitgaan. Ook het gebruik van ketamine voor het verminderen van psychische of emotionele problemen (‘zelf-therapeutisch’ gebruik) komt voor ​[16]​.

Gebruikswijze

Ketamine komt voor in zowel poeder-/kristalvorm als in vloeibare vorm. Op de recreatieve drugsmarkt komt ketamine vermoedelijk vrijwel uitsluitend voor in poedervorm ​[13]​. In Nederland wordt ketamine bijna altijd gesnoven ​[12]​. Ketamine als pil komt zelden voor. Vloeibare ketamine wordt in de geneeskunde gebruikt, waar het middel in de spieren (intramusculair) of in de aderen (intraveneus) wordt geïnjecteerd. Het injecteren van ketamine voor recreatief gebruik komt maar zelden voor.

Urinewegproblemen

Ketamine kan problemen aan de urinewegen veroorzaken, wat in medische termen ‘ketamine-geïnduceerde uropathie’ wordt genoemd (lees meer over blaasproblemen door ketamine op deze pagina). Ketamine-geïnduceerde uropathie is een groeiend probleem onder jongvolwassenen ​[17]​. De laatste jaren is er meer aandacht voor de effecten van ketamine op de urinewegen. In 2022 is in het Jeroen Bosch Ziekenhuis de eerste Ketaminepoli in Nederland gestart ​[18]​. Uit de eerste resultaten van de themapoli voor patiënten met ketamine-geïnduceerde uropathie blijkt dat stoppen met ketaminemisbruik de belangrijkste factor is voor therapeutisch succes en vermoedelijk blijvende schade kan voorkomen ​[17]​.

Belang van ketamine in ontwikkelingslanden

Vanwege de geneeskundige toepassingen valt ketamine onder de Geneesmiddelenwet: zonder vergunning of doktersrecept, is het produceren, verhandelen of in bezit hebben van ketamine strafbaar.

In een risicobeoordeling van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wordt geconcludeerd dat ketaminegebruik gepaard gaat met gezondheidsrisico’s, maar dat deze niet opwegen tegen de voordelen van de geneeskundige toepassingen. De WHO adviseert daarom dat het middel niet onder het Verdrag Inzake Verdovende Middelen geplaatst hoeft te worden omdat dit zou kunnen leiden tot een verminderde beschikbaarheid van het middel. Dat is met name van belang voor ontwikkelingslanden waar de medische voorzieningen beperkt zijn en ketamine een betaalbaar en toegankelijk (niet verboden) middel is dat een belangrijke rol speelt bij operatieve ingrepen ​[19]​.

Aanvullende informatie