14.1 Over ketamine

Ketamine als geneesmiddel

Ketamine wordt gebruikt als een middel tegen pijn of als narcosemiddel in de (dier)geneeskunde. Er wordt momenteel veel onderzoek gedaan naar de effectiviteit en veiligheid van ketamine bij therapieresistente depressie ​[1–5]​, en recent zijn er studies gestart die zich richten op de mogelijke rol van ketamine bij suïcidale neigingen ​[6–8]​. In deze studies wordt steeds gevonden dat ketamine snel antidepressieve effecten heeft bij patiënten met therapieresistente depressie. De langetermijneffecten van het gebruik van ketamine moeten echter nog verder worden onderzocht ​[9]​. Daarnaast wordt onderzocht of ketamine mogelijk een rol kan spelen bij andere psychische aandoeningen, zoals angststoornissen of middelenmisbruik, hoewel het onderzoek hierover nog beperkt is ​[5]​.

Eind 2019 werd esketamine-neusspray, onder de merknaam Spravato®, goedgekeurd door de Europese Geneesmiddelenautoriteit voor de behandeling van therapieresistente depressie. In Nederland wordt deze neusspray voorgeschreven voor zowel therapieresistente depressie als voor acute, kortdurende behandelingen die snel de symptomen van depressie verminderen ​[10]​. Sinds september 2021 wordt ketaminebehandeling voor therapieresistente depressie in Nederland vergoed vanuit het basispakket van de zorgverzekering ​[11]​.

De belangstelling voor de therapeutische toepassingen van psychedelica, waaronder MDMA en ketamine, heeft de laatste jaren veel aandacht gekregen, mede door media-aandacht. In Europa bestaan zorgen dat de groeiende bekendheid van psychedelica-therapie het gebruik van deze middelen zonder medische begeleiding zou kunnen bevorderen ​[12]​. Er is echter nog weinig bekend over hoe deze ontwikkelingen de risicoperceptie beïnvloeden en of ze het recreatieve gebruik of zelfmedicatie met ketamine zouden kunnen aanmoedigen ​[5]​.

Voor meer informatie over de therapeutische toepassingen van psychedelica, zie de factsheet Psychedelica-therapie.

Ketamine als dissociatief tripmiddel

Ketamine wordt ook recreatief gebruikt als dissociatief tripmiddel. Dissociatie betekent ‘ontkoppeling’, en gebruikers ervaren vaak dat hun gedachten, gevoelens en lichaam tijdelijk los van elkaar lijken te staan. In deze context wordt ketamine soms aangeduid als ‘K’, ‘Special K’, ‘Keta’ of ‘Vitamine K’. Wanneer gebruikers een te hoge dosis innemen, kunnen ze een extreem sterke dissociatie ervaren, wat resulteert in een gevoel van vervreemding en het idee zich in een andere wereld te bevinden. Dit wordt een K-hole genoemd ​[13]​.

Ketamine werd lange tijd gebruikt door een kleine groep mensen die op zoek waren naar intense psychedelische ervaringen, de zogeheten ‘psychonauten’. De toename van ingeleverde ketaminemonsters bij testservices en het aantal gezondheidsincidenten die ermee verband houden, wijzen op een groeiend gebruik. Inmiddels is het duidelijk dat het gebruik van ketamine breder is geworden ​[14–16]​ en dat het in diverse uitgaansomgevingen wordt gebruikt, zoals op huisfeesten, festivals, in clubs en op afterparties. Daarnaast komt het voor dat ketamine wordt gebruikt als zelftherapie voor psychische of emotionele problemen ​[17]​.

Ketamine in poeder- en vloeibare vorm

Ketamine komt zowel in poeder- of kristalvorm als in vloeibare vorm voor. Op de recreatieve markt komt ketamine vrijwel uitsluitend voor in poedervorm ​[14]​. In Nederland wordt ketamine bijna altijd gesnoven ​[13]​. Het gebruik van ketamine in pilvorm komt zelden voor, terwijl de vloeibare vorm van ketamine in de geneeskunde wordt gebruikt voor injecties (intramusculair of intraveneus). Het injecteren van ketamine voor recreatief gebruik komt zelden voor.

Urinewegproblemen door ketamine

Ketamine kan problemen aan de urinewegen veroorzaken, een aandoening die bekendstaat als ketamine-geïnduceerde uropathie. Deze aandoening komt steeds vaker voor bij jongvolwassenen ​[18]​. De laatste jaren is er meer aandacht voor de gevolgen van ketaminegebruik voor de urinewegen. In 2022 werd in het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Nederland de eerste Ketaminepoli geopend ​[19]​. De eerste resultaten van deze polikliniek voor patiënten met ketamine-geïnduceerde uropathie tonen aan dat stoppen met ketaminegebruik de belangrijkste factor is voor het succes van de behandeling en het mogelijk voorkomen van blijvende schade ​[18]​.

De rol van ketamine in ontwikkelingslanden

Ketamine valt vanwege de medische toepassingen onder de Geneesmiddelenwet. Het produceren, verhandelen of in bezit hebben van ketamine zonder vergunning of doktersrecept is strafbaar. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft in een risicobeoordeling geconcludeerd dat, hoewel het gebruik van ketamine gezondheidsrisico’s met zich meebrengt, de voordelen in medische toepassingen zwaarder wegen. De WHO adviseert daarom om ketamine niet onder het Verdrag Inzake Verdovende Middelen te plaatsen, omdat dit de beschikbaarheid van het middel zou kunnen beperken. Dit is met name belangrijk voor ontwikkelingslanden, waar ketamine een betaalbaar en toegankelijk middel is dat een belangrijke rol speelt bij operatieve ingrepen ​[20]​.

Aanvullende informatie