HomeKetamine14.1 Over ketamine

14.1 Over ketamine

14.1.1 Over ketamine

Ketamine als geneesmiddel

Ketamine wordt gebruikt als een middel tegen pijn of als narcosemiddel in de (dier)geneeskunde. Er wordt momenteel veel onderzoek gedaan naar de toepassingen en veiligheid van ketamine bij therapieresistente depressie ​[1–4]​ en recentelijk worden er gerichtere studies gedaan naar de mogelijke toepassing bij suïcidale neigingen ​[5–7]​. Ook in Nederland is onderzoek hiernaar gaande. In deze studies wordt consistent gevonden dat ketamine snelle antidepressieve effecten heeft bij patiënten met therapieresistente depressie. De effecten op lange termijn moeten echter nog verder worden onderzocht ​[8]​. Daarnaast zou ketamine mogelijk een rol kunnen spelen bij andere psychische aandoeningen, zoals bijvoorbeeld angst- of middelenstoornissen, maar het onderzoek hiernaar is nog beperkt ​[11]​.

Eind 2019 werd esketamine-neusspray onder de merknaam Spravato® door de Europese geneesmiddelenautoriteit EMA goedgekeurd als middel tegen therapieresistente depressie. Esketamine-neusspray kan in Nederland worden voorgeschreven bij therapieresistente depressie, maar ook als acute, kortdurende noodbehandeling voor snelle vermindering van depressiesymptomen ​[9]​. De behandeling met ketamine bij therapieresistente depressie wordt in Nederland sinds september 2021 vergoed vanuit het basispakket van de zorgverzekering ​[10]​.

In hoeverre deze ontwikkelingen de risicoperceptie beïnvloeden en drempelverlagend werken op het recreatief gebruik of gebruik voor ‘zelfmedicatie’ van ketamine is niet bekend. Zie de factsheet Psychedelica-therapie voor meer informatie.

Dissociatief tripmiddel

Ketamine wordt ook voor recreatieve doeleinden gebruikt als zogenaamd dissociatief tripmiddel. Dissociatie betekent letterlijk ‘ontkoppeling’. Gebruikers hebben het gevoel dat hun gedachten, gevoelens en lichaam tijdelijk niet meer van hen zijn.  Andere namen voor ketamine in deze setting zijn: ‘K’, ‘Special K’, ‘Keta’ of ‘Vitamine K’. Wanneer gebruikers een (te) hoge dosis ketamine nemen, kunnen zij in zeer sterke mate beleven dat er een scheiding optreedt tussen lichaam en geest (dissociatie) en hebben zij het gevoel dat zij zich in een andere wereld bevinden. Dit wordt een K-hole genoemd ​[12]​.

Gebruikers

Ketamine werd jarenlang gebruikt door een kleine groep mensen die intense psychedelische ervaringen zochten (‘psychonauten’). De toename van het aantal ingeleverde ketaminemonsters bij testservices van het Drugs Informatie en Monitoringssysteem, en het aandeel gezondheidsincidenten waar ketamine bij betrokken was, waren signalen voor een toename van het gebruik. Inmiddels is het bekend dat het gebruikerspubliek is verbreed ​[13–15]​ en dat ketamine in diverse (uitgaans)settingen wordt gebruikt, bijvoorbeeld op huisfeesten, op festivals en in clubs en op afterparties na het uitgaan.

Gebruikswijze

Ketamine komt voor in zowel poeder-/kristalvorm als in vloeibare vorm. Op de recreatieve drugsmarkt komt ketamine vrijwel uitsluitend voor in poedervorm ​[13]​. In Nederland wordt ketamine vrijwel altijd gesnoven ​[12]​. Ketamine als pil komt zelden voor. Vloeibare ketamine wordt in de geneeskunde gebruikt, waar het middel in de spieren (intramusculair) of in de aderen (intraveneus) wordt geïnjecteerd. Het injecteren van ketamine voor recreatief gebruik komt maar zelden voor.

Urinewegproblemen

Ketamine kan problemen aan de urinewegen veroorzaken, wat in medische termen ‘ketamine-geïnduceerde uropathie’ wordt genoemd (lees meer over blaasproblemen door ketamine op deze pagina). Ketamine-geïnduceerde uropathie is een groeiend probleem onder jongvolwassenen ​[16]​. De laatste jaren is er meer aandacht voor de effecten van ketamine op de urinewegen. In 2022 is in het Jeroen Bosch Ziekenhuis de eerste Ketaminepoli in Nederland gestart ​[17]​. Uit de eerste resultaten van de themapoli voor patiënten met ketamine-geïnduceerde uropathie blijkt dat stoppen met ketaminemisbruik de belangrijkste factor is voor therapeutisch succes en vermoedelijk blijvende schade kan voorkomen ​[16]​.

Belang van ketamine in ontwikkelingslanden

Vanwege de geneeskundige toepassingen valt ketamine onder de Geneesmiddelenwet: zonder vergunning of doktersrecept, is het produceren, verhandelen of in bezit hebben van ketamine strafbaar.

In een risicobeoordeling van de Wereldgezondheidsorganisatie wordt geconcludeerd dat ketaminegebruik gepaard gaat met gezondheidsrisico’s, maar dat deze niet opwegen tegen de voordelen van de geneeskundige toepassingen. De Wereldgezondheidsorganisatie adviseert daarom dat het middel niet onder het Verdrag Inzake Verdovende Middelen geplaatst hoeft te worden omdat dit zou kunnen leiden tot een verminderde beschikbaarheid van het middel. Dat is met name van belang voor ontwikkelingslanden waar de medische voorzieningen beperkt zijn en ketamine een betaalbaar en toegankelijk (niet verboden) middel is dat een belangrijke rol speelt bij operatieve ingrepen ​[18]​.

Aanvullende informatie

Bronnen

  1. 1.
    Fava M, Freeman MP, Flynn M, Judge H, Hoeppner BB, Cusin C, et al. Double-blind, placebo-controlled, dose-ranging trial of intravenous ketamine as adjunctive therapy in treatment-resistant depression (TRD) [Internet]. Vol. 25, Molecular Psychiatry. Springer Nature; 2020. p. 1592–1603. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30283029/
  2. 2.
    Han Y, Chen J, Zou D, Zheng P, Li Q, Wang H, et al. Efficacy of ketamine in the rapid treatment of major depressive disorder: A meta-analysis of randomized, double-blind, placebo-controlled studies [Internet]. Vol. 12, Neuropsychiatric Disease and Treatment. Dove Medical Press Ltd.; 2016. p. 2859–2867. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27843321/
  3. 3.
    Phillips JL, Norris S, Talbot J, Hatchard T, Ortiz A, Birmingham M, et al. Single and repeated ketamine infusions for reduction of suicidal ideation in treatment-resistant depression [Internet]. Vol. 45, Neuropsychopharmacology. Springer Nature; 2020. p. 606–612. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31759333/
  4. 4.
    Phillips JL, Norris S, Talbot J, Birmingham M, Hatchard T, Ortiz A, et al. Single, repeated, and maintenance ketamine infusions for treatment-resistant depression: A randomized controlled trial. In: American Journal of Psychiatry [Internet]. American Psychiatric Association; 2019. p. 401–409. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30922101/
  5. 5.
    Bartoli F, Riboldi I, Crocamo C, Di Brita C, Clerici M, Carrà G. Ketamine as a rapid-acting agent for suicidal ideation: A meta-analysis [Internet]. Vol. 77, Neuroscience and Biobehavioral Reviews. Elsevier Ltd; 2017. p. 232–236. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28342764/
  6. 6.
    Wilkinson ST, Ballard ED, Bloch MH, Mathew SJ, Murrough JW, Feder A, et al. The effect of a single dose of intravenous ketamine on suicidal ideation: A systematic review and individual participant data meta-analysis. In: American Journal of Psychiatry [Internet]. American Psychiatric Association; 2018. p. 150–158. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28969441/
  7. 7.
    Witt K, Potts J, Hubers A, Grunebaum MF, Murrough JW, Loo C, et al. Ketamine for suicidal ideation in adults with psychiatric disorders: A systematic review and meta-analysis of treatment trials [Internet]. Vol. 54, Australian and New Zealand Journal of Psychiatry. SAGE Publications Inc.; 2020. p. 29–45. Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31729893/
  8. 8.
    Na KS, Kim YK. Increased use of ketamine for the treatment of depression: Benefits and concerns. Vol. 104, Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry. Elsevier Inc.; 2020. p. 110060.
  9. 9.
    Zorginstituut-Nederland. Esketamine (nasaal) [Internet]. Available from: https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/e/esketamine__nasaal_
  10. 10.
    Zorginstituut-Nederland. Pakketadvies sluisgeneesmiddel esketamine neusspray (Spravato) bij de behandeling van volwassenen met een therapieresistente depressie [Internet]. Available from: https://www.zorginstituutnederland.nl/publicaties/adviezen/2020/09/30/pakketadvies-esketamine-neusspray-spravato
  11. 11.
    Schutten F, van Elk M, Stegemann L, Van Laar M. Psychedelica-therapie. Over psychedelica en de therapeutische toepassingen van psychedelica bij psychische aandoeningen [Internet]. Trimbos-instituut; 2023. Available from: https://www.trimbos.nl/wp-content/uploads/2023/06/AF2076-Psychedelica-therapie..pdf
  12. 12.
    Van Miltenburg C, Van Laar M, Van Goor M. Factsheet: Ketamine. Utrecht: Trimbos-instituut; 2019.
  13. 13.
    Vrolijk R, Van der Gouwe D. Annual Report 2019 Drugs Information and Monitoring System (DIMS). Utrecht: Trimbos-instituut; 2020.
  14. 14.
    Nabben T, Benschop A. Antenne 2019: Trends in alcohol, tabak en drugs bij jonge Amsterdammers. Amsterdam: Rozenberg Publishers; 2020.
  15. 15.
    Nabben T. Antenne Nederland: Regiomonitor drugs en risicojongeren 2019. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam; 2020.
  16. 16.
    van der Sanden WMH, Wyndaele M, Schipper RA, de Kort LMO. Themapoli voor ketamine-geïnduceerde cystitis: eerste ervaringen en resultaten [Internet]. Vol. 13, Tijdschrift voor Urologie. 2023. p. 44–50. Available from: https://doi.org/10.1007/s13629-023-00385-2
  17. 17.
    Bosch Ziekenhuis J. Urologische klachten van ketaminegebruikers gehoord en behandeld op Ketaminepoli [Internet]. 2023. Available from: https://www.jeroenboschziekenhuis.nl/nieuws/urologische-klachten-van-ketaminegebruikers-gehoord-en-behandeld-op-ketaminepoli
  18. 18.
    Health Organization W. WHO | WHO Recommends against International Control of Ketamine [Internet]. WHO. WHO; 2016. Available from: https://www.who.int/medicines/access/controlled-substances/recommends\_against\_ick/en/

Hoe te verwijzen

    Nationale Drug Monitor, editie 2024. . . Geraadpleegd op: . Trimbos-instituut, Utrecht & WODC, Den Haag.