Hoeveel mensen overlijden er door het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen in Nederland?

In het kort: In 2023 overleden ten minste 29 mensen aan de directe gevolgen van het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen. Het gaat hier zowel om sterfgevallen door benzodiazepinen, barbituraten en andere slaap- en kalmeringsmiddelen. Het grootste deel (92%) van de sterfgevallen door slaap- en kalmeringsmiddelen is het gevolg van suïcide. Het aantal mensen dat overlijdt door het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen is sinds 2016 sterk gedaald.

Op welke manieren kunnen mensen overlijden door gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen?

Er zijn verschillende manieren waarop mensen kunnen overlijden door het gebruik van drugs. Soms is er een direct verband tussen het gebruik van een middel en het overlijden, bijvoorbeeld door een overdosis. Dit noemen we ook wel directe sterfte. Ook wanneer iemand overlijdt door een ziekte die veroorzaakt is door het gebruik van een middel, dan valt dit onder de directe sterfte. Het gaat hierbij meestal om stoornissen in middelengebruik, zoals verslaving en misbruik.  Artsen die de doodsoorzaak registreren hebben echter niet altijd volledig zicht op wat er is gebeurd en of de persoon verslaafd was of drugs had gebruikt. Het gaat bij de registratie van de doodsoorzaken dus om een inschatting op basis van de kennis die een arts op dat moment heeft.   

Mensen kunnen ook overlijden door de indirecte gevolgen van drugsgebruik, bijvoorbeeld door de gevolgen van een infectie opgelopen door een besmette naald of door een ongezonde leefstijl bij verslavingsproblematiek. Dit noemen we indirecte sterfte. Er zijn geen recente schattingen beschikbaar voor de indirecte sterfte door drugsgebruik.

De gegevens op deze pagina gaan alleen over sterfgevallen die door artsen geregistreerd zijn als directe sterfte. Dit is dus een onderschatting van het totale aantal sterfgevallen gerelateerd aan drugs (zie ook: Meer informatie over de onderzoeken op deze pagina). 

Hoeveel mensen overlijden er als direct gevolg van het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen in Nederland?

In 2023 overleden ten minste 29 mensen door het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen

In 2023 overleden ten minste 29 mensen van 15 jaar of ouder door het gebruik van slaap- of kalmeringsmiddelen. Dit komt neer op ongeveer 0,2 sterfgevallen per 100.000 inwoners in 2023. Deze sterfgevallen waren voornamelijk het gevolg van het gebruik van benzodiazepinen (22). Hoewel benzodiazepines op zichzelf zelden leiden tot ernstige toxiciteit, kan het risico op complicaties en overlijden sterk toenemen wanneer ze gecombineerd worden met andere middelen zoals alcohol, opioïden of andere sedativa. Bij de overige gevallen ging het om gebruik van barbituraten (3) of een ander of niet-gespecificeerd slaap- of kalmeringsmiddel (4). Ter vergelijking, in 2023 overleden in totaal 338 mensen door het gebruik van drugs. Dit blijkt uit de registratiegegevens over de directe sterfte door drugsgebruik uit de Doodsoorzakenstatistiek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Met de Doodsoorzakenstatistiek worden onderliggende doodsoorzaken van alle overleden inwoners van Nederland verzameld. De doodsoorzakenverklaringen worden door artsen ingevuld en vervolgens door het CBS gecodeerd volgens de International Classification of Diseases (ICD-10) normen.

Daarnaast is er nog een onbekend aantal gevallen waarin deze middelen, vaak in combinatie met andere middelen, een bijdrage hebben geleverd aan het overlijden. Deze gegevens zitten niet in de CBS-doodsoorzakenstatistiek (zie ook: Meer informatie over het onderzoek op deze pagina).

Bij 9 op de 10 sterfgevallen door gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen ging het om suïcide

Bij veruit de meeste mensen die overlijden door het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen gaat het om een opzettelijke overdosis, oftewel een suïcide. Tussen 2019 en 2023 overleden ten minste 321 mensen door slaap- en kalmeringsmiddelen. In 92% van deze sterfgevallen ging het om suïcide. In 7% ging het om een onopzettelijke overdosis en voor de overige gevallen was de intentie onbekend.

Ongeveer even veel mannen als vrouwen overlijden door slaap- en kalmeringsmiddelen

In de periode 2019 – 2023 was iets meer dan de helft van de mensen die overleden door slaap- en kalmeringsmiddelen vrouw (53%).

Het aandeel vrouwen dat overlijdt door het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen is groter dan het aandeel vrouwen dat overlijdt door drugsgebruik. Ter vergelijking, tussen 2019 – 2023 was een kwart (24%) van de mensen die overleden door drugsgebruik vrouw.

Vier op de tien sterfgevallen door slaap- en kalmeringsmiddelen zijn 65 jaar of ouder

Er overlijden relatief veel oudere mensen door slaap- en kalmeringsmiddelen. In de periode 2019-2023 was vier op de tien (42%) sterfgevallen door slaap- en kalmeringsmiddelen 65 jaar of ouder. Ter vergelijking, onder de sterfgevallen door opioïden was dit slechts 13% in 2023.

Ongeveer de helft (48%) van de sterfgevallen door slaap- en kalmeringsmiddelen in de periode tussen 2019 en 2023 vielen in de leeftijdscategorie 35 t/m 64 jaar (48%). Eén op de tien was tussen de 15 en 34 jaar oud (10%).  

Aantal sterfgevallen door slaap- en kalmeringsmiddelen neemt af

Sinds 2016 neemt het aantal sterfgevallen door een overdosering van slaap- en kalmeringsmiddelen elk jaar verder af (met uitzondering van een lichte stijging tussen 2018 en 2019). Ten opzichte van 2016 is het aantal sterfgevallen met bijna 75% afgenomen, van 110 naar 29 sterfgevallen. De daling lijkt met name veroorzaakt te worden door een daling in het aantal sterfgevallen door het gebruik van barbituraten.

Aanvullende informatie