16.2 Georganiseerde misdaad en drugshandel

16.2.1 Opsporingsonderzoeken naar criminele samenwerkingsverbanden en georganiseerde drugscriminaliteit

• Het totaal aantal (gestarte of lopende) strafrechtelijke onderzoeken naar criminele samenwerkingsverbanden (csv’s) met drugs als eerste aandachtspunt verdubbelde ruim in de periode 2015 en 2022: van 341 tot 786 ​[1–4]​.
• In 2022 werden 786 strafrechtelijke onderzoeken naar csv’s met drugs als eerste aandachtsgebied uitgevoerd. In 2021 waren dat 746 strafrechtelijke onderzoeken ​[4]​.
• De toename van het aantal strafrechtelijke onderzoeken naar csv’s met drugs als eerste aandachtspunt is mogelijk te verklaren doordat het bestrijden van ondermijnende criminaliteit en actieve csv’s één van de prioriteiten van het Openbaar Ministerie (OM) was: in 2021 en 2022 is daar bij het OM veel tijd en capaciteit in geïnvesteerd ​[4]​. Dit sluit aan bij de duidingssessie in 2021, waaruit bleek dat de stijgende trend volgens het OM mogelijk enerzijds te verklaren is door prioritering van georganiseerde drugscriminaliteit en anderzijds door een geleidelijk verbeterde registratie van dergelijke onderzoeken ​[5]​. Het totaal aantal opsporingsonderzoeken waarin drugs een rol spelen is mogelijk groter doordat ook in onderzoeken waarin drugs niet de primaire focus is, sprake kan zijn van drugsgerelateerde criminaliteit.
• In 2022 ging het in 79 van de 786 strafrechtelijke onderzoeken naar csv’s met drugs als eerste aandachtspunt om een onderzoek naar grootschalige hennepteelt. Het aandeel onderzoeken naar grootschalige hennepteelt, ten opzichte van het totaal aantal strafrechtelijke onderzoeken naar csv’s met drugs als eerste aandachtspunt, is in 2015-2022 afgenomen: van 34% in 2015 naar 10% in 2022 ​[1,2,4]​​.
• De stijging van het aantal strafrechtelijke onderzoeken naar csv’s met als eerste aandachtsgebied cocaïne en heroïne, die sinds 2018 te zien is, zet door in 2022. In 2022 ging het om 394 strafrechtelijke onderzoeken. In 2021 ging het om 324 strafrechtelijke onderzoeken. Het aandeel onderzoeken naar cocaïne en heroïne, ten opzichte van het totaal aantal strafrechtelijke onderzoeken naar cvs’s met drugs als eerste aandachtspunt, is in 2015-2022 toegenomen: van 37% in 2015 naar 50% in 2022 ​[1,2,4]​​.
• In 2022 zijn 313 strafrechtelijke onderzoeken naar csv’s omtrent synthetische drugs uitgevoerd. Dat is vergelijkbaar met 2021 toen het om 312 strafrechtelijke onderzoeken ging. Het aandeel onderzoeken naar synthetische drugs, ten opzichte van het totaal aantal strafrechtelijke onderzoeken naar csv’s met drugs als eerste aandachtspunt, schommelt in de periode 2015-2022 rond de 38% ​[1,2,4]​​.
• Experts wezen tijdens de duidingssessie in 2021 op de door de politie gekraakte Pretty Good Privacy-servers (PGP-servers), zoals ‘EncroChat’, die onder meer bijgedragen hebben aan de opsporing van synthetische drugslabs, als mogelijke verklaring voor de stijging in 2020. EncroChat was een bedrijf dat een versleutelde PGP-berichtendienst leverde, die door criminelen werd gebruikt ​[5]​. De berichten op de gekraakte PGP-servers bevatten naast informatie over synthetische drugslabs, ook informatie over cocaïnehandel ​[6]​. De kraak heeft daardoor mogelijk ook bijdragen aan de toename van opsporingsonderzoeken naar cocaïne.

Tabel 16.2.1 Aantal strafrechtelijke onderzoeken naar georganiseerde drugscriminaliteit door arrondissementsparketten en het Landelijk Parket, naar aandachtsgebied, 2015-2021, in aantal en percentage van het jaartotaal

• In 2022 zijn in totaal 490 personen veroordeeld tot een vrijheidsstraf, voortkomend uit de onderzoeken naar georganiseerde handel in en/of productie van drugs ​[1,2,4]​. Het aantal personen veroordeeld tot een gevangenisstraf is gestegen in 2022 ten opzichte van 2021, toen werden er 406 personen veroordeeld tot een vrijheidsstraf. In de periode 2015-2019 was een stijgende lijn te zien in het aantal personen veroordeeld tot een gevangenisstraf, terwijl in 2020 het aantal veroordeelden daalde.
• Een vergelijkbare trend is zichtbaar in het aantal veroordelingen tot een gevangenisstraf van 2 jaar of langer, voortkomend uit onderzoek naar georganiseerde handel in en/of productie van in drugs. In 2022 ging het om 259 veroordelingen, in 2021 om 207 veroordelingen en in 2020 om 170 veroordelingen. Het aantal veroordelingen tot een vrijheidsstraf korter dan 2 jaar, voortkomende uit onderzoek naar georganiseerde handel in en/of productie van drugs steeg in 2022 ook ten opzichte van 2021, van 199 veroordelingen naar 231 ​[1,4]​.
• Uit de duidingssessie in 2021 bleek dat de afname van het totaal aantal veroordelingen in 2020 mogelijk door de coronamaatregelen te verklaren is. Tussen 17 maart en 11 mei 2020 hebben vanwege de maatregelen geen rechtszittingen plaatsgevonden. Uitsluitend zaken waarin een rechterlijke beslissing niet uitgesteld kon worden, vanwege de rechten van verdachten of rechtzoekenden, hebben in die periode doorgang gevonden. Het betrof geen inhoudelijke behandeling van zaken maar pro forma zittingen. In de periode daarna zijn rechtszittingen weer opgestart. Dit ging geleidelijk vanwege een verminderde capaciteit. Complexere strafzaken hebben daarbij prioriteit gekregen boven minder grote zaken ​[7–9]​. Dit biedt een mogelijke verklaring voor de afname van het aantal veroordelingen van relatief lichte drugsdelicten vanaf 2020 en de toename van het aantal veroordelingen tot gevangenisstraf van twee jaar of meer vanaf 2020.
• Verder geldt dat niet elk onderzoek in een strafrechtelijke interventie resulteert. Uit de duidingssessie in 2021 blijkt bijvoorbeeld dat relatief eenvoudige drugsdelicten ook buiten het strafrecht via alternatieve afdoeningen, zoals een financiële of bestuurlijke afdoening, worden afgedaan ​[4]​.
• In de duidingssessie in 2022 wezen experts erop dat de sluiting van de rechtbanken in 2020 nog doorwerkt in het totaal aantal veroordelingen in 2021. Door de sluiting van de rechtbanken in 2020 is het aantal nog te behandelen zaken opgelopen. Om de achterstanden weg te werken is beleid ontwikkeld waarin onder andere gezocht is naar alternatieve, buitengerechtelijke afdoeningen ​[10]​.

Tabel 16.2.2 Aantal personen veroordeeld tot een vrijheidsstraf, voortkomend uit onderzoek naar georganiseerde handel in en/of productie van drugs, 2015-2021, in aantal

Aanvullende informatie