16.2 Georganiseerde misdaad en drugshandel

16.2.1 Opsporingsonderzoeken naar georganiseerde drugscriminaliteit

• Het totaal aantal (gestarte of lopende) opsporingsonderzoeken naar georganiseerde drugscriminaliteit meer dan verdubbelde tussen 2015 en 2021 ​[1–3]​. In 2021 werden 746 opsporingsonderzoeken uitgevoerd naar georganiseerde criminaliteit waarbij drugs het eerste aandachtsgebied was. In 2020 waren dat 651 onderzoeken. Uit de duidingssessie in 2021 bleek dat de stijgende trend volgens het Openbaar Ministerie (OM) mogelijk enerzijds te verklaren is door prioritering van georganiseerde drugscriminaliteit en anderzijds door een geleidelijk verbeterde registratie van dergelijke onderzoeken ​[4]​. Het totaal aantal opsporingsonderzoeken waarin drugs een rol spelen is mogelijk groter doordat ook in onderzoeken waarin drugs niet de primaire focus is, sprake kan zijn van drugsgerelateerde criminaliteit.
• In 2021 ging het in 110 van de 746 opsporingsonderzoeken om een onderzoek naar grootschalige hennepteelt. Het aandeel onderzoeken naar grootschalige hennepteelt, ten opzichte van het totaal aantal strafrechtelijke onderzoeken naar georganiseerde drugscriminaliteit, is in 2015-2021 afgenomen: van 34% in 2015 naar 15% in 2021. Het absolute aantal ​[1,3,5]​.
• In 2021 ging het in 324 gevallen om opsporingsonderzoek naar cocaïne en heroïne. Dit is meer dan het aantal opsporingsonderzoeken naar cocaïne en heroïne in 2020. In 2021 steeg het relatieve aandeel van onderzoeken naar cocaïne en heroïne van 38% in 2020 naar 43% ​[1,3,5]​.
• Tussen 2015 en 2021 nam het aantal opsporingsonderzoeken naar synthetische drugs fors toe van 101 naar 312. In 2019 was sprake van een aanzienlijke toename in het aantal onderzoeken naar synthetische drugs ten opzichte van eerdere jaren. Deze stijgende trend heeft zich doorgezet in 2020 en 2021 ​[1,3,5]​.
• Experts wezen tijdens de duidingssessie in 2021 op de door de politie gekraakte Pretty Good Privacy-servers (PGP-servers), zoals ‘EncroChat’, die onder meer bijgedragen hebben aan de opsporing van synthetische drugslabs, als mogelijke verklaring voor de stijging in 2020. EncroChat was een bedrijf dat een versleutelde PGP-berichtendienst leverde, dat door criminelen werd gebruikt ​[4]​. De berichten op de gekraakte PGP-servers bevatten naast informatie over synthetische drugslabs, ook informatie over cocaïnehandel ​[6]​. De kraak heeft daardoor mogelijk ook bijdragen aan de toename van opsporingsonderzoeken naar cocaïne.
• Naast een absolute toename van het aantal opsporingsonderzoeken naar synthetische drugs in de afgelopen jaren, is ook het aandeel opsporingsonderzoeken naar synthetische drugs gestegen, ten opzichte van het totaal van opsporingsonderzoeken naar georganiseerde drugscriminaliteit. Dit is vooral ten koste gegaan van het aandeel opsporingsonderzoeken naar grootschalige hennepteelt. Het absolute aantal opsporingsonderzoeken naar grootschalige hennepteelt is relatief gelijk gebleven over de afgelopen jaren [1,3,5]​.

Tabel 16.2.1 Aantal strafrechtelijke onderzoeken naar georganiseerde drugscriminaliteit door arrondissementsparketten en het Landelijk Parket, naar aandachtsgebied, 2015-2021, in aantal en percentage van het jaartotaal

• In 2021 zijn in totaal 406 personen veroordeeld tot een vrijheidsstraf, voortkomend uit de onderzoeken naar georganiseerde handel in en/of productie van drugs ​[1,3]​. Het aantal personen veroordeeld tot een gevangenisstraf is gestegen in 2021 ten opzichte van 2020. In de periode 2015-2019 was een stijgende lijn te zien in het aantal personen veroordeeld tot een gevangenisstraf, terwijl in 2020 het aantal veroordeelden daalde.
• Een vergelijkbare trend is zichtbaar in het aantal veroordelingen tot een gevangenisstraf van 2 jaar of langer, voortkomend uit onderzoek naar georganiseerde handel en/of productie in drugs. In 2021 ging het om 207 veroordelingen, in 2020 om 170 veroordelingen en in 2019 om 188 veroordelingen. Het aantal veroordelingen tot een vrijheidsstraf korter dan 2 jaar, voortkomende uit onderzoek naar georganiseerde handel en/of productie in drugs steeg in 2021 ongeveer even sterk als het aantal veroordelingen tot een vrijheidsstraf langer dan 2 jaar ​[3]​.
• Uit de duidingssessie in 2021 bleek dat de afname van het totaal aantal veroordelingen in 2020 mogelijk door de coronamaatregelen te verklaren is. Tussen 17 maart en 11 mei 2020 hebben vanwege de maatregelen geen rechtszittingen plaatsgevonden. Uitsluitend zaken waarin een rechterlijke beslissing niet uitgesteld kon worden, vanwege de rechten van verdachten of rechtzoekenden, hebben in die periode doorgang gevonden. Het betrof geen inhoudelijke behandeling van zaken maar pro forma zittingen. In de periode daarna zijn rechtszittingen weer opgestart. Dit ging geleidelijk vanwege een verminderde capaciteit. Complexere strafzaken hebben daarbij prioriteit gekregen boven minder grote zaken ​[7–9]​. Dit biedt een mogelijke verklaring voor de afname van het aantal veroordelingen van relatief lichte drugsdelicten en de toename van het aantal veroordelingen tot gevangenisstraf van twee jaar of meer.
• Verder geldt dat niet elk onderzoek in een strafrechtelijke interventie resulteert. Uit de duidingssessie in 2021 blijkt bijvoorbeeld dat relatief eenvoudige drugsdelicten ook buiten het strafrecht via alternatieve afdoeningen, zoals een financiële of bestuurlijke afdoening, worden afgedaan ​[4]​.
• In de duidingssessie in 2022 wezen experts erop dat de sluiting van de rechtbanken in 2020 nog doorwerkt in het totaal aantal veroordelingen in 2021. Door de sluiting van de rechtbanken in 2020 is het aantal nog te behandelen zaken opgelopen. Om de achterstanden weg te werken is beleid ontwikkeld waarin onder andere gezocht is naar alternatieve, buitengerechtelijke afdoeningen ​[10]​.

Tabel 16.2.2 Aantal personen veroordeeld tot een vrijheidsstraf, voortkomend uit onderzoek naar georganiseerde handel en/of productie in drugs, 2015-2021, in aantal

Aanvullende informatie