16.4 Incidenten en verdachten Opiumwetdelicten

16.4.1 Drugsgerelateerde incidenten

Snel naar:

Toepassing Wet Damocles 

Burgemeesters hebben door artikel 13b Opiumwet (‘Wet Damocles’) de bevoegdheid om op te treden indien in een pand sprake is van drugshandel, de aanwezigheid van een handelshoeveelheid drugs of de aanwezigheid van voorwerpen of stoffen waarvan de betrokkene weet of ernstige reden heeft te vermoeden dat zij bestemd zijn voor bijvoorbeeld het telen of bereiden van soft- of harddrugs. De burgemeester heeft dan de bevoegdheid om een last onder bestuursdwang op te leggen. In de praktijk kan het toepassen van de bevoegdheid leiden tot de sluiting van een pand of perceel, een last onder dwangsom of een waarschuwing ​[1]​. Zie voor meer informatie ook § 2.1.

De Rijksuniversiteit Groningen heeft een onderzoek uitgevoerd naar de toepassing van de Wet Damocles door gemeenten in Nederland in de periode 1 januari 2018 tot 1 juni 2020. Het onderzoek bevat zowel algemenere informatie van 235 gemeenten in Nederland als informatie over exacte aantallen ten aanzien van de toepassing van de Wet Damocles door 135 gemeenten. Uit het onderzoek blijkt het volgende:

• De bevoegdheid werd door een groot aantal Nederlandse burgemeesters toegepast. Dit gold zowel in kleine, middelgrote als grote gemeenten in Nederland ​[1]​.
• De toepassing van de bevoegdheid vertaalde zich vooral in het geven van waarschuwingen of het sluiten van panden. Gemiddeld werden er door burgemeesters in de onderzoeksperiode 1 tot 10 waarschuwingen per gemeente gegeven ​[1]​.
• Vrijwel alle 245 bevraagde gemeenten gaven aan dat zij minstens één pand hebben gesloten in de onderzoeksperiode. Het gaat gemiddeld om 1 tot 10 gesloten panden per gemeente per jaar. Vooral woningen worden door burgemeesters gesloten ​[1]​.
• Meerdere respondenten, waaronder politiefunctionarissen en gemeenteambtenaren, gaven in interviews aan dat als de bewoners in de wijk overlast van het pand ervaarden, de rust terugkeerde in de wijk door de sluiting van de woning. Wanneer er echter geen overlast van het pand was, nam het ervaren veiligheidsgevoel in de wijk juist af volgens de respondenten ​[1]​.

Landelijke ontwikkeling door de politie geregistreerde incidenten

De politie registreert (strafrechtelijke) incidenten die te maken hebben met de Opiumwet in het registratiesysteem Basisvoorziening Handhaving (BVH). Zie voor een toelichting op deze cijfers bijlage B10.

• In 2023 steeg zowel het aantal geregistreerde harddrugsincidenten als het aantal softdrugsincidenten. Het aantal geregistreerde drugsincidenten is op het hoogste niveau sinds 2014.
• In 2023 steeg het aantal geregistreerde softdrugsincidenten van 3.857 in 2022 naar 5.399.
• Het aantal geregistreerde softdrugsincidenten is sinds 2014 niet meer zo hoog geweest. Vanaf 2014 is een dalende trend te zien. In 2019 en 2020 steeg het aantal geregistreerde softdrugsincidenten ook, maar het ging toen om minder sterke toenames dan in 2023 ​[2]​​.
• Het aantal geregistreerde harddrugsincidenten steeg in 2023 ten opzichte van 2022. In 2023 werden 9.359 harddrugsincidenten geregistreerd, in 2022 waren dat er 8.201.
• Het aantal geregistreerde harddrugsincidenten fluctueerde in de jaren 2018-2022. Er zijn zowel behoorlijke stijgingen als dalingen in de trend. Het aantal geregistreerde harddrugsincidenten in 2023 is het hoogste van de afgelopen tien jaar.
• De experts in de duidingssessie van 2024 geven aan dat een waarschijnlijke reden voor deze sterke stijging de plaatsing van lachgas op lijst II van de Opiumwet is en gebruik hiervan dus onder softdrugsincidenten valt. Sinds begin 2023 is het gebruik van lachgas verboden gesteld. Informatie vanuit de strafrechtketen over de productie van harddrugs wijst op een mogelijke reden voor de stijging van harddrugsincidenten. De productie van harddrugs lijkt namelijk sterk toegenomen sinds 2020. Dit zou mogelijk kunnen doorwerken in het aantal harddrugsgerelateerde incidenten. Daarnaast zijn er in 2023 ook nieuwe stoffen toegevoegd aan Lijst I van de Opiumwet, waaronder de stof 3-CMC. Tot slot noemen de experts ook nog de toenemende capaciteit en de investering in de aanpak van georganiseerde drugscriminaliteit die is gedaan vanaf 2020/2021 als mogelijke reden voor de totale stijging van het aantal geregistreerde drugsincidenten ​[3]​.

In 2023 steeg het aantal meldingen bij Meld Misdaad Anoniem over drugsgerelateerde delicten zoals de productie en handel van harddrugs, hennepkwekerijen en internationale drugssmokkel van 10.241 meldingen in 2022 naar een recordhoogte van 20.328 meldingen in 2023. In de jaren hiervoor daalde het aantal meldingen over drugsgerelateerde delicten bij Meld Misdaad Anoniem ​[4–6]​.

Geregistreerde soft- en harddrugsincidenten bij de politie, 2014-2023, in aantallen [Tabel 16.4.1]

Regionale ontwikkeling door de politie geregistreerde incidenten

In 2023 was er in alle politie-eenheden sprake van een stijging van het aantal geregistreerde softdrugsincidenten per 10.000 inwoners ten opzichte van 2022. De grootste toenames deden zich voor in de politie-eenheden Den Haag en Amsterdam. Het aantal geregistreerde softdrugsincidenten per 10.000 inwoners is in 2023 in heel Nederland gestegen van 2,2 naar 3,0 incidenten.

Geregistreerde softdrugsincidenten per politie-eenheid^I, 2014-2023, in aantallen (per 10.000 inwoners) [Figuur 16.4.1]

Op regionaal niveau zien we dat in alle politie-eenheden het aantal geregistreerde harddrugsincidenten per 10.000 inwoners in 2023 toenam, behalve in de politie-eenheid Noord-Holland waar sprake was van een daling. De toename was het grootst in de politie-eenheid Amsterdam, gevolgd door de eenheid Limburg. Ten opzichte van 2022 is het aantal geregistreerde harddrugsincidenten voor heel Nederland in 2023 gestegen: van 4,7 naar 5,3 incidenten per 10.000 inwoners.

Geregistreerde harddrugsincidenten per politie-eenheid^I, 2014-2023, in aantallen (per 10.000 inwoners) [Figuur 16.4.2]

Uit de duidingssessie van 2023 bleek dat onder experts beperkt zicht is op mogelijke verklaringen voor de afname van het aantal geregistreerde soft- of harddrugsincidenten in 2021 ten opzichte van 2020, en de stijging van harddrugsincidenten in 2022 ten opzichte van 2021. De experts achten het wat betreft harddrugsincidenten zeer waarschijnlijk dat de daling in de jaren 2020 en 2021 toe te schrijven is aan de gevolgen van de maatregelen ter bestrijding van de coronapandemie. De stijging in 2022 wijst er dan op dat het aantal geregistreerde harddrugsincidenten weer op het niveau van voor de coronapandemie komt ​[7]​.

Aanvullende informatie