16.2.2 Handel en smokkel soft- en harddrugs

Smokkel, routes en samenwerkingsverbanden

Het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) en Europol concludeerden in 2022 dat de rol van Europa in de internationale drugsmarkt verandert ​[1–3]​. Zo wordt onder andere cocaïne niet meer alleen in Zuid-Amerika geproduceerd, maar vinden delen van het productieproces nu ook plaats in Europa, waaronder Nederland. Ook zijn er signalen dat er in Europa, waaronder Nederland, mogelijk een opkomende methamfetaminemarkt is en Europa inmiddels een grotere rol heeft in de productie van deze drugs. Daarnaast zien het EMCDDA en Europol een meer diverse, dynamische drugsmarkt, gedreven door een nauwere samenwerking tussen Europese en internationale criminele organisaties. Deze ontwikkelingen hebben geleid tot een stijging tot recordhoogte van de beschikbaarheid van drugs in Europa, een stijging in geweld en corruptie en een toename van gezondheidsproblemen.

In het Fenomeenbeeld Drugs 2021 van de politie zijn ontwikkelingen in georganiseerde, internationale drugssmokkel beschreven voor de periode 2017-2020 ​[4]​. De studie concludeerde dat de Nederlandse drugshandel wordt gekenmerkt door opportunisme: criminele netwerken en personen daarin handelen in verschillende soorten drugs en stappen daarnaast in andere lucratieve handel als die mogelijkheid zich voordoet, zoals de handel in illegale sigaretten, illegale medicijnen of vuurwapens. Daarnaast is de werkwijze van Nederlandse drugshandelaren en -producenten aan te merken als professioneel en leveren zij een hoge kwaliteit drugs af ​[4]​.

Een overzichtsstudie uit 2020 over georganiseerde criminaliteit wijst op praktische redenen waarom de omstandigheden in Nederland vermoedelijk gunstig zijn voor het ontstaan en de groei van georganiseerde (drugs)criminaliteit ​[5]​:

• grote bevolkingsdichtheid;
• Engels als tweede voertaal;
• internetdichtheid en -snelheid;
• (internationaal) goederen- en dienstenverkeer;
• lucht- en zeehavens;
• open grenzen;
• relatief mild strafklimaat.

In een studie uit 2022 is onderzocht of Nederland een gunstig vestigingsklimaat voor drugscriminaliteit heeft. De onderzoekers concludeerden dat de drugshandel en -productie in Nederland zich tot een ‘industrie’ heeft kunnen ontwikkelen, wat de drugsmarkt tot op zekere hoogte vergelijkbaar maakt met andere sterke markten in Nederland ​[6]​. Onder andere het maatschappelijke klimaat in Nederland heeft de ontwikkeling van criminele netwerken over een langere periode in Nederland bevorderd. De aanwezigheid van een goede legale infrastructuur is hiervoor belangrijk geweest, maar niet doorslaggevend. Doordat deze criminele netwerken zijn ontwikkeld (en daarbij de aanwezigheid van voldoende en geschikt personeel) is het moeilijk om deze af te breken zolang gelegenheidsstructuren in stand blijven. De aanwezigheid van deze criminele netwerken, in combinatie met het kunnen leveren van uiteenlopende soorten verdovende middelen en een goede prijs/kwaliteitsverhouding met leveringszekerheid, verklaren vermoedelijk waarom het voor criminele samenwerkingsverbanden aantrekkelijk is drugs in Nederland in te kopen ​[6]​.

Een studie van de EMCDDA uit 2022 wijst erop dat, ondanks de verschillende lockdowns die in 2020-2021 wereldwijd zijn ingevoerd, tot op heden de drugssmokkel onverminderd is doorgegaan ​[1]​. Inbeslagnames van cocaïne bij enkele van de belangrijkste toegangspoorten van cocaïne naar de EU suggereren dat er weinig tot geen verstoring is geweest van de aanvoer van cocaïne naar de EU tijdens de coronapandemie [1]​. Een analyse van het EMCDDA en Europol uit 2022 suggereert zelfs dat sprake is geweest van een stijging van de productie en aanvoer van cocaïne in Europa tijdens de coronapandemie ​[7]​. Het EMCDDA signaleerde in 2020 en 2021 dat smokkelaars zich hebben aangepast aan de reisrestricties en gesloten landsgrenzen. Als gevolg zijn smokkelroutes en -methoden veranderd; er werden vaker dan voor de coronapandemie drugs vervoerd via zeeroutes (met drugs verstopt in zeecontainers), waarbij gebruik gemaakt werd van bestaande toeleveringsketens, in plaats van landroutes en koeriers die verschillende vormen van openbaar vervoer gebruikten. Het gebruik van postpakketten voor het transporteren van drugs lijkt te zijn toegenomen ​[2,8]​.

De smokkelroutes zijn beschreven in het EU Drug Report 2020 dat werd opgesteld door het EMCDDA ​​[9]​ en in het EU Drug Markets Impact of COVID-19-rapport dat is opgesteld door het EMCDDA samen met Europol ​​[10]​. In Nederland hielden criminele organisaties zich hoofdzakelijk bezig met internationale smokkelactiviteiten. Daarbij was Nederland zowel een productielocatie als doorvoerland en bestemming van drugs ​[2]​. Wanneer geen recente informatie beschikbaar is, zoals over de smokkelroutes van synthetische drugs, presenteren we de meest recente maar enigszins verouderde informatie.

Cocaïne

• De teelt en productie van cocaïne vindt voornamelijk plaats in landen van de Andes-regio, zoals Colombia, Peru en Bolivia. Sinds 2017 is de productie in deze landen sterk toegenomen. Tegelijkertijd is het aantal hectaren dat gebruikt wordt voor de teelt van coca in 2018 en 2019 afgenomen. In 2020 was dit gelijk aan het jaar daarvoor ​[11]​. Een groot deel van de landen waar cocaïne in beslaggenomen wordt ligt in Noord-, Midden- en Zuid-Amerika, maar ook in België, Nederland en Spanje wordt veel cocaïne in beslag genomen ​[4]​.
• Bij de cocaïnehandel functioneert Nederland als een doorvoerland ​[11]​. Cocaïne in Nederland is vaak afkomstig van de productielanden Colombia, Peru en Bolivia. Cocaïne bestemd voor Nederlandse criminele organisaties kwam de afgelopen jaren vooral binnen via de Antwerpse en Rotterdamse haven, via Schiphol en via kleinere havens zoals Vlissingen en IJmuiden/Amsterdam ​[20]​. De smokkelaars gebruiken daarbij legale infrastructuren om illegale middelen te verplaatsen. Leveringen van cocaïne kunnen rechtstreeks van de productielanden komen of via zogenaamde transitlanden in onder andere Zuid-Amerika, Midden-Amerika of de Caraïben ​[12]​. Cocaïneleveringen worden over land, over zee of per vliegtuig naar deze transitlanden gestuurd. Voor smokkelaars is Brazilië erg populair gezien de grootte van het land en de vele internationale havens. Verder blijkt dat landen in Midden-Amerika, zoals Panama, Honduras, Guatemala en Costa Rica ook steeds populairdere transitlanden worden. Vooral in Panama is een sterke stijging in het aantal inbeslagnames van cocaïne tussen 2017 en 2021. Daarnaast gaat een deel van de cocaïne ook via routes in West-Afrika en vervolgens Noord-Afrika, van waaruit ook gebruik wordt gemaakt van bekende hasj smokkelroutes. Cocaïne komt vervolgens vaak aan in de haven van Rotterdam of Antwerpen ​[4]​. Uit het jaarlijkse rapport van de United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) blijkt dat in de periode 2020-2021 Antwerpen en Rotterdam de belangrijkste havens voor de import van cocaïne in Europa waren ​[13]​.
• In de Rotterdamse haven houdt het Hit and Run Cargo-team (HARC-team) zich bezig met opsporing en vervolging van georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Het HARC-team is een samenwerking van de Douane, de Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (FIOD), de Zeehavenpolitie en het Openbaar Ministerie (OM) in Rotterdam en omgeving. Zij zijn verantwoordelijk voor het merendeel van de onderschepte cocaïne in de Rotterdamse haven. Het grootste deel van de door het HARC-team in beslag genomen drugs kwam uit Zuid-Amerika (Colombia, Ecuador, Brazilië, en Paraguay) en de Dominicaanse Republiek ​[8,14–16]​.
• Er waren aanwijzingen dat de invoer van cocaïne zich de laatste jaren verplaatste tussen de Rotterdamse haven en de haven in Antwerpen ​[17]​. ​De havens leken te functioneren als communicerende vaten: met toenemende flexibiliteit werden de smokkelroutes verlegd naar de plaats waar de risico’s het kleinst werden geschat. Daarmee kon verscherping van de controles in de ene haven leiden tot een toename van invoer van verdovende middelen via de andere haven ​[18]​. Daarnaast kon aanscherping van de veiligheidsmaatregelen in de havens resulteren in verplaatsing van de smokkelroute van cocaïne in en rondom de haven; er werd naar andere ‘zwakke’ fysieke ruimtes in en rondom de haven gezocht. Dit maakte de betrokkenheid van medewerkers die van binnenuit opereren in toenemende mate onmisbaar voor de smokkelaars ​[8]​. Daarnaast hebben recent relatief veel inbeslagnames plaatsgevonden op andere plekken in Europa, wat volgens het EMCDDA en Europol erop kan duiden dat smokkelaars hun activiteiten uitbreiden naar havens met minder toezicht ​[7]​.
• Onderzoek uit 2021 toonde dat de Nederlandse visserij door de economische problemen in de sector kwetsbaar is voor betrokkenheid bij cocaïnesmokkel. Dat geldt niet alleen voor Nederland; over de hele wereld worden vissersschepen gebruikt voor maritieme drugssmokkel. In het onderzoek is de drop-off smokkelmethode onderzocht: de cocaïne wordt op containerschepen uit het productieland vervoerd en voor de Nederlandse kust overboord gezet om door vissers opgevist te worden. In Nederland benaderen drugssmokkelaars personen die kwetsbaar zijn voor criminele werving, zoals kottereigenaren, schippers en andere bemanningsleden. Daarbij zijn zogenoemde criminele sleutelfiguren betrokken die de contacten onderhouden met de criminele netwerken die verantwoordelijk zijn voor de (internationale) organisatie van de drugssmokkel en -handel. Het overgrote deel van de vissers wijst aanbiedingen van drugssmokkelaars echter af. De omvang van de maritieme drugssmokkel waar de Nederlandse visserij bij betrokken is, blijft op basis van het onderzoek onduidelijk. Dat maritieme drugssmokkel met behulp van de Nederlandse visserij plaatsvindt, lijkt volgens de onderzoekers zeker het geval te zijn ​[19]​.

Heroïne

• In de periode 2017 tot en met 2020 is de omvang van de Europese heroïnemarkt stabiel gebleven, alhoewel opvalt dat de groep heroïnegebruikers aan het vergrijzen en aan het afnemen is. Over het algemeen komt het gebruik van heroïne en andere opiaten en opioïden in de EU weinig voor ​[4]​. Heroïne is echter de drug die het meest wordt aangetroffen bij gevallen van fatale overdoseringen, met grote verschillen tussen de Europese landen ​[20]​.
• Cijfers over de omvang van de Nederlandse markt zijn niet volledig, maar heroïne is een – voor Nederlandse begrippen – kleinere drugsmarkt. Het gebruik van heroïne is bovendien aan het dalen. In 2018 lag het percentage ooitgebruik en laatstejaargebruik op respectievelijk 0,6% en 0,1%. In 2019 waren deze percentages respectievelijk 0,3% en 0,1%. In Nederland wordt heroïne afgenomen via (straat)dealers. Uit politiecijfers bleek dat dealers vaak heroïne verkopen in combinatie met cocaïne ​[4]​.
• Nederland is voor de heroïnehandel een belangrijk doorvoerland ​[11]​. Heroïne komt Nederland binnen via vrachtwagens, maar ook via scheepsvrachten. In mindere mate worden ook luchtvrachten gebruikt. Heroïne kan via verschillende routes in Nederland terechtkomen. Een populaire route is de Balkanroute, maar het komt ook vaker voor dat heroïne, vanuit de regio rond de Zwarte zee en Iran en Turkije, wordt gesmokkeld via Kazachstan en Kirgizië of de Kaukasus. Heroïne komt de Europese Unie vervolgens binnen via Polen. De zogenoemde Balkanroute was echter de belangrijkste aanvoerroute voor de heroïnehandel in Nederland. Turkse en/of Koerdische drugshandelaren zijn al geruime tijd dominant in de heroïnehandel. Zij organiseren vanuit Turkije heroïnetransporten via de Balkanroute. Daarbij loopt de Balkanroute van de heroïnetransporten in toenemende mate via Griekenland ​[4,21,22]​. Deze aanvoerroute werd niet belemmerd tijdens de coronacrisis ​[23]​.
• In de jaren tot 2017 bleken duizenden kilo’s heroïne uit Afghanistan naar de kuststroken van Iran of Pakistan getransporteerd te zijn en van daaruit met schepen richting de Oostkust van Afrika. Dit is de zogenaamde zuidelijke route. Vanuit Afrika ging een deel van de heroïne dan door naar Europa. Een andere ontwikkeling was dat de heroïne steeds vaker in zeecontainers rechtstreeks vanuit Pakistan of Iran, zonder tussenstop in Afrika, naar Europa ging ​[21]​.
• Heroïne die in Nederland binnenkomt is bestemd voor verschillende criminele netwerken in Nederland, België en Duitsland. Deze netwerken maken afspraken over wanneer, hoe en waar geïmporteerde leveringen worden opgedeeld. Dit opdelen gebeurt o.a. in Nederland, Duitsland en Zuid-Frankrijk. Een klein deel van de heroïne die in Nederland wordt verhandeld is voor de Nederlandse markt. Heroïne wordt vanuit Nederland ook doorgevoerd naar België, Frankrijk, Scandinavië, het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Spanje ​[4]​.
• Om een beter beeld te krijgen op criminele netwerken en verdachten binnen de heroïnehandel in Nederland zijn heroïnegerelateerde opsporingsonderzoeken in 2019 en 2020 in het politieregistratiesysteem Summ-IT onderzocht. In beide jaren bleek ongeveer 15% van de verdachten een Turkse (migratie)achtergrond te hebben van wie het merendeel zowel de Nederlandse als de Turkse nationaliteit had. Daarnaast zijn er soms ook verdachten met een West-Afrikaanse (migratie)achtergrond of een Balkanachtergrond betrokken. In 2019 had ruim 80 procent van de verdachten de Nederlandse nationaliteit, in 2020 was dat bijna 90%. Bij deze verdachten gaat het veelal om jongeren tussen de 20 en 29 jaar ​[4]​.
• Bij verdachten met een Turkse of Iraanse (migratie)achtergrond spelen familiebanden of andere sociale relaties in respectievelijk Turkije of Iran mogelijk een rol in de handel. Deze relaties kunnen belangrijk zijn in de toegang tot een doorvoerland (Turkije) of een productieland (Iran). Aangezien deze verdachten de taal spreken, kunnen zaken gemakkelijker worden geregeld ​[4]​.
• Netwerken binnen de heroïnehandel zijn veelal open en fluïde. Netwerken werken regelmatig samen en binnen een netwerk zijn personen met verschillende nationaliteiten actief. Nederlandse personen in deze netwerken doen vaak zaken met afnemers in Spanje, Verenigd Koninkrijk, Scandinavië, Ierland en Duitsland ​[4]​.
• Nederlandse netwerken of verdachten zijn niet alleen in Nederland actief maar opereren ook transnationaal of vanuit het buitenland. Nederlandse netwerken of verdachten kunnen ook betrokken zijn bij de productie in het land waar de heroïne vandaan komt. Internationale netwerken kunnen daarnaast ook gebruikmaken van Nederland als doorvoerland. In veel gevallen gaat de heroïnehandel dan gepaard met de handel van andere drugs, sigaretten of wapens ​[4]​.

Synthetische drugs

Over ‘de wereld van de synthetische drugs in Nederland’ is in 2018 een studie uitgekomen ​[14]​. De studie is gebaseerd op een documentenanalyse en interviews met sleutelinformanten. Uit het onderzoek kwam onder meer naar voren dat criminele groepen die zich in Nederland bezighouden met de productie van synthetische drugs ‘tot de mondiale top’ behoorden. Dat kon volgens de onderzoekers worden toegeschreven aan een aantal factoren:

• vanuit het buitenland worden grote drugsorders in Nederland geplaatst;
• Nederlandse synthetische drugs hebben een goede prijs-kwaliteitverhouding;
• drugs uit Nederland worden doorgaans betrouwbaar geleverd.

Daarnaast zien we de volgende ontwikkelingen met betrekking tot synthetische drugs:

• Nederland speelde de afgelopen jaren een grote rol in de wereldwijde productie van synthetische drugs, voornamelijk op het gebied van amfetamine en MDMA. Daarnaast was ook de productie van methamfetamine in opkomst. Nederland was bovendien in groeiende mate een doorvoerland voor de afzet van synthetische drugs ​[4]​.
• De (pre)precursoren die voor de productie van synthetische drugs worden gebruikt kwamen tussen 2017 en 2020 voornamelijk uit China. In 2018 en 2020 kwamen ook veel (pre)precursoren uit Hong Kong. In mindere mate kwamen (pre)precursoren) in 2017 en 2018 uit Vietnam ​[4]​. 
• De herkomst van chemicaliën die gebruikt worden voor de productie van synthetische drugs was niet altijd met zekerheid vast te stellen. De herkomst kon bijvoorbeeld afgeleid worden uit labels, etiketten en merktekens over de transportroutes die op verpakkingen voor chemicaliën aanwezig waren. Het bleek echter dat kenmerken vaak van deze labels of etiketten zijn verwijderd of dat de inhoud uit de originele verpakking gehaald is. Ook werden etiketten in sommige gevallen vervalst. Op deze manier is (vermoedelijke)geprobeerd om de herkomst van de chemicaliën te verbergen ​[4]​.
• Uit eerder onderzoek bleek dat de in Nederland geproduceerde synthetische drugs in de periode 2012-2016 een afzetmarkt hadden in de gehele wereld. De belangrijkste afzetlanden van ecstasy waren Australië, Turkije, Groot-Brittannië en Spanje. De al eerder ingezette ontwikkeling van afzet naar Zuid-Amerika zette in die periode eveneens door ​[24]​.
• In het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Indonesië, Australië en Zweden was de afgelopen jaren het merendeel van de in beslag genomen synthetische drugs afkomstig uit Nederland ​[4]​.
• Criminele netwerken beschikten in de periode 2017-2020 over verschillende smokkelroutes en maakten vaker gebruik van elkaars infrastructuur. Bij inbeslagnames werden dan ook wel eens zogenoemde polyzendingen gevonden: leveringen van verschillende soorten drugs. Wat betreft de smokkelmethodes zijn er weinig veranderingen geweest in de afgelopen tien jaar. Gedurende deze periode werden grote industriële machines gebruikt om drugs in te verbergen en zochten criminele netwerken vervoersmethoden die makkelijk opgaan in het normale verkeer (bijvoorbeeld door landbouwvoertuigen te kopen en te exporteren) ​[4]​.
• Een opvallende ontwikkeling was de toename van het aantal postzendingen met synthetische drugs. Bij deze verzendingen werden kleine hoeveelheden drugs verstuurd. De toename van het aantal postzendingen hing sterk samen met de digitalisering van drugshandel en -verkoop. Gebruikers bestelden drugs via het open web of het dark web en handelaren verstuurden het vervolgens via de post. Bij deze zendingen werd drugs verborgen in verschillende producten zoals verfblikken, bordspellen, zakken snoep of elektronische apparatuur. De pakketten werden meestal verstuurd via reguliere postbedrijven, maar werden daarbij wel gemaskeerd. Post uit Nederland werd in het buitenland namelijk extra gecontroleerd ​[4]​.

Cannabis

• In het Fenomeenbeeld Drugs 2021 werd gesignaleerd dat tussen 2017 en 2020 in Nederland een diversiteit aan criminele groepen actief was die zich bezighielden met de handel in hennep en hasj. Nederlandse groepen zijn niet alleen actief in Nederland, maar ook in België en Spanje. De cannabis die zij in deze landen produceerden is ook deels bedoeld voor de Nederlandse markt. Daarnaast zijn in Nederland onder andere criminele groepen met een Vietnamese achtergrond actief en Albaneessprekende criminele groepen ​[4,12]​.
• Ondanks dat hennep ook in Nederland werd geproduceerd, exporteerden verschillende landen hennep naar Nederland. Het ging bijvoorbeeld om België, Spanje en Albanië. Een deel van de hennep in Nederland was bestemd voor de binnenlandse markt, maar een groter percentage werd weer verder vervoerd naar andere landen in bijvoorbeeld Noord-Europa. Deze landen zouden met hun productie aan de binnenlandse vraag kunnen voldoen, maar prefereerden Nederlandse hennep gezien de hoge kwaliteit en TetraHydroCannabinol-(THC)-gehaltes. Zij importeren dus liever Nederlandse hennep ​[9]​. Uit het jaarlijkse rapport van de UNODC uit 2022 blijkt dat binnen Europa, in de periode 2016-2020, Nederland samen met Albanië, het vaakst genoemd wordt als land van herkomst, exportland en doorvoerland van cannabis ​[25]​.
• De hasj die in Nederland terechtkomt, was vaak afkomstig uit Marokko. Vanuit Marokko werd de hasj vervolgens vervoerd naar Spanje van waaruit het verdeeld werd over verschillende landen in Europa, waaronder Nederland. Het is tevens mogelijk dat hasj eerst naar Libië verplaatst werd om vervolgens naar Spanje of andere Europese landen vervoerd te worden. Het vervoer van hasj naar Spanje en/of Libië ging meestal via schepen ​[4,26]​.
• Zowel hennep als hasj werd vanuit Spanje vervoerd naar de andere Europese landen. Vandaar dat criminele netwerken vaak de smokkelroutes voor beide soorten drugs gebruikten ​[9]​.
• In het Nationaal Dreigingsbeeld 2017 werd al gesignaleerd dat verplaatsing van hennepkwekerijen van Nederland naar het buitenland vaker plaatsvond dan in de jaren daarvoor. In België, Duitsland, Spanje en Frankrijk kwamen kwekerijen op die zijn opgezet met Nederlandse materialen, met de hulp van Nederlandse kennis, of die geleid worden door onder andere Nederlandse misdaadondernemers ​[14,21]​. ​
• Door innovaties in het kweekproces was het THC-gehalte van hennep in veel Europese landen verhoogd. Een gevolg hiervan was dat de vraag naar in Nederland geteelde hennep uit een aantal landen is afgenomen ​[21]​.
• De Balkanlanden, met name Albanië, Servië, Bulgarije en Kosovo, produceerden hennep waarmee Centraal-, Oost-, en Zuidoost-Europa werden voorzien. Via Griekenland werd deze hennep naar Italië, Kroatië, Hongarije, Tsjechië en Oostenrijk gedistribueerd. Er waren aanwijzingen dat Albanese hennep met een laag THC-gehalte naar Nederland werd geëxporteerd om hier vervolgens te worden gemengd met sterke hennep ​[21]​.
• Binnen de hennepteelt speelde internet een steeds belangrijkere rol. Het wettelijk verbod op de handel in kweekbenodigdheden bij growshops was hier waarschijnlijk mede debet aan. Kwekers bleken in de praktijk echter via online verkoopkanalen nog toegang te hebben tot kweekbenodigdheden ​[21]​.
• Voor meer informatie over cannabis, aanbod en de markt: zie § 3.8.

Drugshandel via internet

• Op Europees niveau waren er signalen dat sinds de afkondiging van coronamaatregelen in het voorjaar van 2020, de (ver)koop van drugs in toenemende mate online plaatsvond ​[10]​. Over het algemeen leek de online (ver)koop van drugs zowel via het ‘dark net’ als via ‘encrypted messenger services’ te verlopen ​[15]​. Er werden echter zowel op internationaal, Europees als landelijk niveau pogingen ondernomen om (ver)koop van drugs op het ‘dark net’ en via ‘encrypted messenger services’ tegen te gaan. Dit resulteerde in verschillende arrestaties, zowel in Nederland als in andere Europese landen ​[16,27–30]​.
• Binnen Europa bleek dat met name MDMA, LSD, amfetamine, 2C-B en cocaïne online werden gekocht ​[15]​.
• In Nederland leek de online drugmarkt via mobiele apps en het ‘dark net’, maar ook via het voor iedereen toegankelijke deel van internet (het ‘clear net’ of ‘surface web’) te verlopen ​[10]​. In hoeverre de verschuiving naar online verkoopkanalen ook daadwerkelijk heeft plaatsgevonden in Nederland is niet bekend. Enerzijds ging de verkoop van softdrugs via coffeeshops in Nederland gedurende de coronamaatregelen via afhaalloketten door. Anderzijds waren coffeeshops wellicht door de afgekondigde reisbeperkingen minder goed bereikbaar.

• Na een internationaal onderzoek werd in 2017 een van de grootste, illegale marktplaatsen op het ‘dark net’ door de politie en het OM ontmanteld, overgenomen en offline gehaald. Op deze illegale marktplaats, met de naam ‘Hansa Market’, werden dagelijks gemiddeld 1.000 bestellingen gedaan in reactie op ongeveer 40.000 advertenties ​[33]​. Cijfers van het EMCDDA wijzen erop dat mondiaal gezien sinds deze ontmanteling de omzet van drugshandel via het darkweb (sterk) is gedaald. In het Fenomeenbeeld Drugs 2021 van de politie wordt geschetst dat deze daling mogelijk verklaard kan worden door de ontmanteling van Hansa Market, maar dat het realistischer is het uitblijven van herstel te interpreteren als gevolg van fragmentatie van de markt (het inwisselen van grote verkoopportalen voor kleinere, persoonlijke verkoopportalen) en/of een toename van het gebruik van privacy coins. Een privacy coin maakt het moeilijker of zelfs onmogelijk om een transactie te traceren. Het gevolg daarvan is dat deze transacties niet kunnen worden opgenomen in de cijfers over de omvang van darkweb marktplaatsen ​[9]​.
• Eerder internationaal onderzoek, tussen december 2015 en mei 2016, naar het internet als verkoopkanaal van drugs concludeerde dat zowel op het voor iedereen toegankelijke deel van het internet (het ‘clear net’) als op het ‘dark net’ drugs werden aangeboden ​[31]​. De handel in drugs via het internet nam toe. Het ‘dark net’ is dat deel van het internet dat opzettelijk verborgen is voor zoekmachines en dat alleen met speciale software te benaderen is. In de periode 2013-2016 is de omzet van drugshandel op de cryptomarkets van het ‘dark net’ verdubbeld en het aantal verkopers verzesvoudigd ​[31]​.
• In 2015/2016 was de mondiale omzet van de drugshandel op het ‘dark net’ beperkt vergeleken met schattingen van de traditionele offline drugshandel. De volumes waarin werd gehandeld waren meestal klein ​[31]​.
• Mondiaal werd in 2015/2016 de meeste omzet gegenereerd door handel in cannabis, ecstasy en andere stimulantia. Ongeveer 8% van de totale maandelijkse omzet was te herleiden naar Nederlandse aanbieders. Vooral ecstasy werd relatief vaak aangeboden door Nederlandse verkopers, in de cannabishandel speelden ze een enigszins beperkte rol ​[31]​. In aanvulling hierop blijkt uit cijfers van het EMCDDA over de periode 2015-2020 dat 6,6% van de omzet van drugshandel via de toen grootste online markten afkomstig was van uit Nederland verzonden drugs ​[4]​.
• Uit het Fenomeenbeeld Drugs 2021 bleek verder dat de Nederlandse drugshandel via het darkweb in de jaren 2018 en 2019 voornamelijk gericht was op handel in cocaïne en andere stimulerende middelen, zoals MDMA en amfetamines. De verhoudingen in hoeveelheden handel per type drug zijn vergelijkbaar met de offline, reguliere drugshandel ​[4]​.
• Het grondwettelijke briefgeheim maakt opsporing van daders die, na een bestelling via een webshop, drugs per post versturen lastig: alleen de officier van justitie is gemachtigd de pakketten te openen en een legitimatieplicht voor afzenders van postpakketten is daardoor ook niet mogelijk (zie ook § 2.1.5 ). De verzenders van postpakketten met drugs lijken relatief vaak hoger opgeleide, jonge mannen te zijn ​[32]​. De Australische douane heeft door deze postzendingen met voornamelijk ecstasy en Nieuwe Psychoactieve Stoffen (NPS) een honderdprocentscontrole op Nederlandse post ingevoerd – met als gevolg een toename van Nederlandse drugspostzendingen die net over de grens vanuit Duitsland op de post gedaan werden ​[24]​. Dat zou kunnen wijzen op een waterbedeffect. Daarnaast gingen volgens de politie veel drugs per post naar andere landen in Europa (inclusief het Verenigd Koninkrijk), de Verenigde Staten, Canada, Azië en Australië ​[32,33]​. In de beantwoording van Kamervragen over drugshandel per post blijkt dat in de periode 2017 tot en met 2019 zowel meer uitgaande postpakketten met verdovende middelen als een groter aantal kilo’s drugs in beslag zijn genomen. In 2020 werden minder pakketten met verdovende middelen en minder kilo’s drugs onderschept ten opzichte van de periode 2017-2019 ​[34]​.

Tabel 16.2. Aantal in beslag genomen uitgaande postpakketten, 2017-2020

• Naast het overbruggen van afstand is het aspect van de veronderstelde anonimiteit een voordeel van internet, zo kwam in 2018 en 2019 in de Monitor georganiseerde criminaliteit naar voren ​[35,36]​​​. Ontmoetingen tussen kopers en verkopers van drugs kunnen anoniem plaatsvinden en drugstransacties kunnen – tot op zekere hoogte, bij kleine hoeveelheden – anoniem worden verricht. Niettemin vinden binnen de georganiseerde drugshandel veel activiteiten nog steeds ‘offline’ plaats en biedt internet voor veel logistieke stappen geen oplossing, denk bijvoorbeeld aan onderhandelingen en de levering van grote partijen drugs ​[37,38]​​​. Bovendien ontwikkelen de opsporingsinstanties steeds meer technieken om de anonimiteit op internet te doorbreken, bijvoorbeeld met behulp van de Darkweb- of de ‘virtual identity’-monitor waarbij wordt getracht criminele activiteiten en drugshandel op het ‘dark net’ te traceren ​[39]​​.

Aanvullende informatie