5.7.4 Sterfte internationaal

Grotere kans op overlijden

Volgens het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) blijkt uit cohortstudies dat per jaar 1%-2% van de problematische harddrugsgebruikers komt te overlijden. Onder problematische opiatengebruikers is de sterfte 5 tot 10 keer hoger dan de verwachte basissterfte in de algemene bevolking ​[1–3]​. Het gaat hier niet alleen om fatale overdoseringen, maar ook om de indirecte aan drugsgebruik gerelateerde doodsoorzaken, zoals ongevallen onder invloed van drugs, infectieziekten, geweld en suïcide (zie bijlage B4). Bij het problematisch gebruik van én cocaïne én opiaten is de kans op overlijden groter dan bij het problematisch gebruik van alleen cocaïne ​[4]​. Naarmate methadoncliënten ouder worden, lopen ze een steeds hoger risico op sterfte door een overdosis methadon ​[5]​.

Vergelijking van Europese landen

De meeste landen-specifieke gegevens over de drugssterfte zijn beschikbaar voor overdoseringen (directe ‘acute’ drugssterfte). Een internationale vergelijking van de drugssterfte wordt bemoeilijkt door verschillen in de definitie van dit begrip en door verschillen in post-mortem onderzoek ​[3]​. Wel is er een standaard van het EMCDDA voor drugssterfte (voor alle drugs samengenomen), gebaseerd op een specifieke selectie van ICD-9 codes en ICD-10 codes uit de doodsoorzakenstatistieken, of een specifieke selectie uit forensische registers. Hierboven werd deze standaard van het EMCDDA al toegepast op de gegevens voor Nederland uit de algemene doodsoorzakenstatistiek (zie § 5.7.3). Het speciale register voor de drugssterfte op basis van forensische gegevens in Nederland, op landelijk niveau, is nog in ontwikkeling ​[6]​.

EU-14, Noorwegen, en het Verenigd Koninkrijk

Onderstaand figuur toont voor een aantal landen van de EU-14, Noorwegen, en het Verenigd Koninkrijk het totaal aantal door drugs geïnduceerde sterftegevallen per miljoen inwoners van 15-64 jaar voor het meest recente jaar waarvoor gegevens beschikbaar zijn bij het EMCDDA ​[3]​. Het gaat hier niet alleen om opiaten maar ook om andere drugs. Opiaten, vaak in combinatie met andere middelen, speelden voor zover bekend een rol in ongeveer drie kwart (76%) van de gevallen ​[3]​. Bij de opiaten is het daarbij niet duidelijk in hoeverre het gaat om illegale opiaten zoals heroïne, of om medicijnen zoals fentanyl of oxycodon. Opiaten speelden vooral een rol in de landen Oostenrijk, Denemarken, Estland, Finland, Ierland, Luxemburg, Noorwegen, Zweden, het Verenigd Koninkrijk, Bulgarije, Kroatië en Roemenië. In Finland speelt buprenorfine daarbij een belangrijke rol en in andere landen spelen ook fentanyl en tramadol een belangrijke rol in de drugssterfte.

Om Europa voor te bereiden op een toename in het aanbod en gebruik van zeer gevaarlijke synthetische opioïden, waaronder fentanyl en fentanyl-achtigen, brengt het Trimbos-instituut momenteel de situatie rond deze drugs in kaart voor een aantal Europese landen ​[7]​. Naar verwachting zal dit project van het Trimbos-instituut een belangrijke bijdrage gaan leveren aan het vergroten van de kennis over de risico’s van synthetische opioïden en het bewaken van het aanbod.

• In Noorwegen, Zweden, en het Verenigd Koninkrijk ligt de geregistreerde drugssterfte relatief hoog. In België, Griekenland, en Portugal ligt de geregistreerde drugssterfte relatief laag. Van de landen die worden genoemd in onderstaand figuur, valt Nederland in de onderste helft.
• In 2019 ging het samengenomen in de Europese Unie om minstens 5.141 fatale overdoseringen, een stijging van 3% ten opzichte van 2018 ​[3]​.

Figuur 5.7.4         Aantal door opiaten en andere drugs geïnduceerde sterftegevallen per miljoen inwoners van 15-64 jaar in een aantal landen van de EU-14, Noorwegen, en het Verenigd Koninkrijk voor het meest recente jaar^I

Verenigde Staten

In de Verenigde Staten steeg het aantal geregistreerde sterfgevallen door een overdosis drugs van 38.329 in 2010 naar 70.237 in 2017 ​[8]​. In 2018 vond er een daling plaats naar 67.367 gevallen, maar in 2019 vond er weer stijging plaats naar 70.630 gevallen. Behalve om opiaten ging het daarbij met name ook om cocaïne en psychostimulantia. Inmiddels zijn er signalen dat in de Verenigde Staten, tijdens de coronacrisis van 2020, het aantal sterfgevallen door een overdosis drugs nog verder is gestegen ​[19].

• Per miljoen inwoners overleden in 2019 in de Verenigde Staten 44 mensen door een overdosis heroïne,  114 door synthetische opioïden zoals fentanyl en tramadol, 36 door semisynthetische opioïden zoals oxycodon en hydrocodon, en 8 door methadon ​[8]​.
• Bij de sterfte door heroïne speelt ook een rol dat in de Verenigde Staten en omliggende landen de heroïne nogal eens vervuild is met fentanyl-achtigen ​[9–16]​.
• In Canada is men inmiddels gestart met een experiment waarbij drugsgebruikers in een gebruikersruimte hun drugs kunnen laten testen op vervuilingen met fentanyl ​[17]​. Van de nieuwe heroïnegebruikers in de Verenigde Staten waren ongeveer drie van de vier nieuwe gebruikers eerst begonnen met het gebruik van medicinale opioïden ​[18]​. Daarbij is ook onderzocht welke mensen een grotere kans hebben om opioïden te gaan gebruiken. Het blijkt dat mensen die stressvolle levensomstandigheden meemaken en lijden aan een lage zelfwaardering, eerder opioïden gaan gebruiken. Ook is gebleken dat patiënten die voor chronische pijn worden behandeld met opioïden, een verhoogd risico hebben op misbruik en overdosis, als deze patiënten bovendien lijden aan een angst- of stemmingsstoornis ​[19]​.
• In de Verenigde Staten werden 568.612 patiënten gevolgd die na een operatie in het ziekenhuis een recept voor opiaten hadden gekregen. Binnen een periode van ongeveer twee en een half jaar was bij 0,6% van deze patiënten verslaving, misbruik, of een overdosis opgetreden, terwijl deze patiënten voor die tijd nog geen problemen hadden met opiaten ​[20,21]​.

Aanvullende informatie