5.7.4 Sterfte internationaal

Grotere kans op overlijden

Volgens het EMCDDA blijkt uit cohortstudies dat per jaar 1%-2% van de problematische harddrugsgebruikers komt te overlijden. Onder problematische opiatengebruikers is de sterfte 5 tot 10 keer hoger dan de verwachte basissterfte in de algemene bevolking ​[1–4]​. Het gaat hier niet alleen om fatale overdoseringen, maar ook om de indirecte aan drugsgebruik gerelateerde doodsoorzaken, zoals ongevallen, infectieziekten, geweld en suïcide (zie bijlage B4). Bij het problematisch gebruik van én cocaïne én opiaten is de kans op overlijden groter dan bij het problematisch gebruik van alleen cocaïne ​[5]​. Naarmate methadoncliënten ouder worden, lopen ze een steeds hoger risico op sterfte door een overdosis methadon ​[6]​.

Vergelijking van Europese landen

De meeste landen-specifieke gegevens over de drugssterfte zijn beschikbaar voor overdoseringen (directe ‘acute’ drugssterfte). Een internationale vergelijking van de drugssterfte wordt bemoeilijkt door verschillen in de definitie van dit begrip en door verschillen in post-mortem onderzoek ​[3]​. Wel is er een standaard van het EMCDDA voor drugssterfte (voor alle drugs samengenomen), gebaseerd op een specifieke selectie van ICD-9 of ICD-10 codes uit de doodsoorzakenstatistieken, of een specifieke selectie uit forensische registers. Hierboven werd deze standaard van het EMCDDA al toegepast op de gegevens van Nederland (zie figuur 5.7.2).

EU-14, Noorwegen, en het Verenigd Koninkrijk

Figuur 5.7.4 toont voor een aantal landen van de EU-14, Noorwegen, en het Verenigd Koninkrijk het aantal door drugs geïnduceerde sterfgevallen per miljoen inwoners van 15-64 jaar voor het meest recente jaar waarvoor gegevens beschikbaar zijn bij het EMCDDA ​[3]​. Het gaat hier om opiaten en andere drugs. Opiaten spelen vooral een rol in de landen Oostenrijk, Denemarken, Estland, Finland, Ierland, Luxemburg, Noorwegen, Zweden, het Verenigd Koninkrijk, Bulgarije, Kroatië en Roemenië. In Finland speelt buprenorfine een belangrijke rol en in andere landen spelen ook fentanyl en tramadol een belangrijke rol in de drugssterfte.

• In Zweden en het Verenigd Koninkrijk ligt de geregistreerde drugssterfte relatief hoog. In België en Portugal ligt de geregistreerde drugssterfte relatief laag. Van de 14 landen die worden genoemd in figuur 5.7.4, valt Nederland in de onderste helft.
• In 2018 ging het samengenomen in de EU, Noorwegen, en Turkije om minstens 9.200 fatale overdoseringen, een stabilisering ten opzichte van het aantal van 9.502 in 2017 ​[3]​.

Figuur 5.7.4         Aantal door opiaten en andere drugs geïnduceerde sterftegevallen per miljoen inwoners van 15-64 jaar in een aantal landen van de EU-14, Noorwegen, en het Verenigd Koninkrijk voor het meest recente jaar^I

Verenigde Staten

In de Verenigde Staten werden in 2018 in totaal 67.367 sterftegevallen geregistreerd door een overdosis drugs ​[7]​. Ten opzichte van de 70.237 gevallen in 2017 betekende dat een daling van 4%. Tussen 2012 en 2017 had er een sterke stijging plaatsgevonden. Behalve om opiaten ging het daarbij met name ook om cocaïne en psychostimulantia.

• Per miljoen inwoners overleden in 2018 in de Verenigde Staten 47 mensen door een overdosis heroïne,  99 door synthetische opioïden zoals fentanyl en tramadol, 38 door semisynthetische opioïden zoals oxycodon en hydrocodon, en 9 door methadon ​[7]​.
• Bij de sterfte door heroïne speelt ook een rol dat in de Verenigde Staten en omliggende landen de heroïne nogal eens vervuild is met fentanyl-achtigen ​[8–15]​.
• In Canada is men inmiddels gestart met een experiment waarbij drugsgebruikers in een gebruikersruimte hun drugs kunnen laten testen op vervuilingen met fentanyl ​[16]​. Van de nieuwe heroïnegebruikers in de Verenigde Staten waren ongeveer drie van de vier nieuwe gebruikers eerst begonnen met het gebruik van medicinale opioïden ​[17]​. Daarbij is ook onderzocht welke mensen een grotere kans hebben om opioïden te gaan gebruiken. Het blijkt dat mensen die stressvolle levensomstandigheden meemaken en lijden aan een lage zelfwaardering, eerder opioïden gaan gebruiken. Ook is gebleken dat patiënten die voor chronische pijn worden behandeld met opioïden, een verhoogd risico hebben op misbruik en overdosis, als deze patiënten bovendien lijden aan een angst- of stemmingsstoornis ​[18]​.
• Inmiddels zijn er signalen dat in de Verenigde Staten, tijdens de coronacrisis, het aantal sterftegevallen door een overdosis drugs is gestegen ​[19]​.
• In de Verenigde Staten werden 568.612 patiënten gevolgd die na een operatie in het ziekenhuis een recept voor opiaten hadden gekregen. Binnen een periode van ongeveer twee en een half jaar was bij 0,6% van deze patiënten verslaving, misbruik, of een overdosis opgetreden, terwijl deze patiënten voor die tijd nog geen problemen hadden met opiaten ​[20,21]​.

Aanvullende informatie