In het kort: Gevangenissen voeren een streng drugsontmoedigingsbeleid met preventieve en repressieve maatregelen. De Wet straffen en beschermen (2021) maakt daarnaast gedragsverandering en eigen verantwoordelijkheid van gedetineerden belangrijker, waarbij het verkrijgen van verlof of voorwaardelijke invrijheidsstelling afhankelijk is van goed gedrag. Gedetineerden kunnen ook worden geholpen bij verslavingsproblemen; zo is er de interventie Leefstijl 24/7 en het bestuurlijk akkoord ‘Kansen bieden voor re-integratie’.
Drugsontmoedigingsbeleid in penitentiaire inrichtingen
Penitentiaire inrichtingen voeren een drugsontmoedigingsbeleid uit dat zowel preventieve als repressieve maatregelen omvat. Dit beleid heeft als doel het binnensmokkelen van drugs tegen te gaan en gedragsverandering te stimuleren.
Er worden verschillende maatregelen genomen om smokkelwaar (contrabande) tegen te gaan, zoals toegangscontrole, fouillering, gebruik van drugshonden en dronedetectie. Op 22 mei 2019 is het Wetboek van Strafrecht gewijzigd waardoor het strafbaar is om verboden voorwerpen binnen te brengen in justitiële inrichtingen [1]. Penitentiaire inrichtingen vallen ook onder deze wet en registreren de vondsten van verboden voorwerpen en middelen [2]. Zie voor gegevens op basis van deze registratie: Middelengebruik en strafbaar gedrag – Verslavingsproblematiek onder justitiabelen.
De Wet straffen en beschermen is op 1 juli 2021 in werking getreden en legt meer nadruk op de eigen verantwoordelijkheid van gedetineerden om hun gedrag te veranderen en zo recidive te voorkomen. Met deze wet is ook de voorwaardelijke invrijheidsstelling (VI), waarmee gedetineerden eerder vrij kunnen komen, afhankelijk geworden van het gedrag van de gedetineerde. Ook het krijgen van verlof in de gevangenis is hiervan afhankelijk geworden. Als gedetineerden zich ernstig misdragen of een strafbaar feit plegen, kan hun aanvraag voor VI of verlof worden afgewezen. Het bezitten van drugs (contrabande) in de gevangenis is verboden en kan ervoor zorgen dat hun verzoek voor VI of verlof wordt afgewezen [2–5].
Hoe worden gedetineerden geholpen bij verslavingsproblemen?
Bij de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) is de interventie ‘Leefstijl 24/7’ sinds 2016 beschikbaar. Deze interventie is bewezen effectief in het verminderen van recidive bij volwassenen met verslavingsproblemen. Hoewel de interventie in verschillende penitentiaire inrichtingen wordt aangeboden, verschilt de uitvoering soms per locatie [6,7].
Het bestuurlijk akkoord ‘Kansen bieden voor re-integratie’ ondersteunt sinds 2023 alle gedetineerden vanaf het begin van hun detentie bij hun terugkeer naar de samenleving. Dit gebeurt via screening, intake en op maat gemaakte programma’s die ook rekening houden met verslavingsproblematiek [8,9].
De DJI biedt, in samenwerking met Trimbos, sinds eind 2024 de training ‘omgaan met gebruik van alcohol en drugs in detentiesetting’ aan. De training richt zich op medewerkers van penitentiaire inrichtingen die regelmatig te maken krijgen met drugs- en alcoholgebruik onder gedetineerden. De medewerkers worden getraind op het omgaan met drugs- en alcoholgebruik onder gedetineerden. Het trainingsaanbod loopt de komende vier jaar [10].
Aanvullende informatie
Bronnen
- 1.Rijksoverheid. Stb, 2019-358. Besluit van 11 oktober 2019 tot vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de Wet van 22 mei 2019 tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van Strafrecht BES in verband met de strafbaarstelling van het in justitiële inrichtingen binnenbrengen van verboden voorwerpen (Stb. 2019, 200). 2019.
- 2.T.K.24587-748. Justitiële Inrichtingen: Brief regering: Maatregelen tegen contrabande en voortgezet crimineel handelen tijdens detentie (VCHD) in het gevangeniswezen. Tweede Kamer der Staten-Generaal; 2019.
- 3.Stb.2020-224. Wet van 24 juni 2020 tot wijziging van de Penitentiaire beginselenwet, het Wetboek van Strafrecht en enige andere wetten in verband met de wijziging van de regeling inzake detentiefasering en voorwaardelijke invrijheidstelling (Wet straffen en beschermen). Rijksoverheid; 2020.
- 4.T.K.29279-439. Rechtsstaat en Rechtsorde: Brief regering: Visie op gevangenisstraffen: ‘Recht doen, kansen bieden. Naar effectievere gevangenisstraffen’’.’ Tweede Kamer der Staten-Generaal; 2018.
- 5.T.K.29279-603. Rechtsstaat en Rechtsorde: Brief regering: Voortgang Visie ‘Recht doen, kansen bieden.’ Tweede Kamer der Staten-Generaal; 2020.
- 6.V Ljulic, G Homburg, I Zoetelief. Evidence-based interventies tijdens detentie. Regioplan; 2021.
- 7.T.K. 35122-20. Wijziging van de Penitentiaire beginselenwet, het Wetboek van Strafrecht en enige andere wetten in verband met de wijziging van de regeling inzake detentiefasering en voorwaardelijke invrijheidstelling (Wet straffen en beschermen); motie van het lid van Wijngaarden. Tweede Kamer der Staten-Generaal; 2019.
- 8.T.K.35122-C. Brief van de minister voor Rechtsbescherming van 5 november 2019 aan de Tweede Kamer met de beleidsreactie op het WODC-rapport ‘Zucht naar vrijheid.’ Tweede Kamer der Staten-Generaal; 2020.
- 9.T.K.Handelingen-2019-96. Plenaire verslagen: 96e vergadering, donderdag 20 juni 2019: Wet straffen en beschermen. Tweede Kamer der Staten-Generaal; 2019.
- 10.Trimbos-instituut. Gevangenispersoneel wordt beter voorbereid op middelengebruik onder gedetineerden [Internet]. 2024. Available from: https://www.trimbos.nl/actueel/nieuws/gevangenispersoneel-wordt-beter-voorbereid-op-middelengebruik-onder-gedetineerden/
Hoe te verwijzen
Nationale Drug Monitor, editie 2025. . . Geraadpleegd op: . Trimbos-instituut, Utrecht & WODC, Den Haag.