Hoeveel mensen overlijden er als gevolg van het gebruik van cocaïne in Nederland?

In het kort: In 2023 overleden ten minste 63 mensen aan de directe gevolgen van het gebruik van cocaïne, waarvan de meesten door een niet-opzettelijke overdosis (62%). Het aantal mensen dat overlijdt door cocaïne is beperkt ten opzichte van het totale aantal dat overlijdt door drugsgebruik. Het gaat hier echter mogelijk om een onderschatting vanwege beperkingen in de registratie. Het aantal mensen dat overlijdt door cocaïnegebruik is in de afgelopen tien jaar gestegen.

Op welke manieren kunnen mensen overlijden door gebruik van cocaïne?

Er zijn verschillende manieren waarop mensen kunnen overlijden door het gebruik van drugs. Soms is er een direct verband tussen het gebruik van een middel en het overlijden, bijvoorbeeld door een overdosis. Dit noemen we ook wel directe sterfte. Ook wanneer iemand overlijdt door een ziekte die veroorzaakt is door het gebruik van een middel, dan valt dit onder de directe sterfte. Het gaat hierbij meestal om stoornissen in middelengebruik, zoals verslaving en misbruik. Artsen die de doodsoorzaak registreren hebben echter niet altijd volledig zicht op wat er is gebeurd en of de persoon verslaafd was of drugs had gebruikt. Het gaat bij de registratie van de doodsoorzaken dus om een inschatting op basis van de kennis die een arts op dat moment heeft.   

Mensen kunnen ook overlijden door de indirecte gevolgen van drugsgebruik, bijvoorbeeld door de gevolgen van een infectie opgelopen door een besmette naald of door een ongezonde leefstijl bij verslavingsproblematiek. Dit noemen we indirecte sterfte. Er zijn geen recente schattingen beschikbaar voor de indirecte sterfte door drugsgebruik.

De gegevens op deze pagina gaan alleen over sterfgevallen die door artsen geregistreerd zijn als directe sterfte. Dit is dus een onderschatting van het totale aantal sterfgevallen gerelateerd aan drugs (zie ook: Meer informatie over de onderzoeken op deze pagina). 

Hoeveel mensen overlijden er als direct gevolg van het gebruik van cocaïne in Nederland?

In 2023 overleden ten minste 63 mensen door het gebruik van cocaïne

In 2023 overleden ten minste 63 mensen van 15 jaar of ouder door cocaïnegebruik. Dit komt neer op ongeveer 0,4 sterfgevallen per 100.000 inwoners in 2023. In totaal overleden er in 2023 ten minste 338 mensen door het gebruik van drugs. Minder dan een vijfde daarvan (18,6%) overleed dus door het gebruik van cocaïne. Dit blijkt uit de registratiegegevens over de directe sterfte door drugsgebruik uit de Doodsoorzakenstatistiek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Met de Doodsoorzakenstatistiek worden onderliggende doodsoorzaken van alle overleden inwoners van Nederland verzameld. De doodsoorzakenverklaringen worden door artsen ingevuld en vervolgens door het CBS gecodeerd volgens de International Classification of Diseases (ICD-10) normen.

Bij de sterfgevallen door cocaïne kan geen onderscheid worden gemaakt tussen gebruikers van crack en snuifcocaïne.

Cocaïne zal bij meer sterfgevallen een rol hebben gespeeld, bijvoorbeeld in combinatie met andere drugs. Omdat de Doodsoorzakenstatistiek maar één middel rapporteert en bij vergiftigingen met meerdere middelen met een voorrangslijst wordt gewerkt, kan het zijn dat deze gevallen niet onder het middel cocaïne worden geregistreerd (zie: Meer informatie over de onderzoeken op deze pagina).

Tenslotte zijn er ook 88 sterfgevallen geweest waarbij het middel niet onder één van de bestaande ICD-10 codes viel of niet was gespecificeerd (bijvoorbeeld doordat de arts alleen “overdosering drugs” heeft genoteerd). Onder deze “overige” gevallen zouden mogelijk ook nog sterfgevallen door het gebruik van cocaïne kunnen vallen. Dit is echter niet met zekerheid te zeggen.

De meeste mensen overlijden door cocaïne vanwege een niet opzettelijke overdosis

In 39 sterfgevallen door cocaïnegebruik (62%) ging het om een niet opzettelijke overdosis. In 5 gevallen (8%) ging het om een opzettelijke overdosis, oftewel een suïcide. In 2 gevallen (3%) ging het om een overdosis waarbij de intentie niet duidelijk was. In 17 gevallen (27%) werd de doodsoorzaak genoteerd als het gevolg van een stoornis in het gebruik van cocaïne, zoals een verslaving. 

Meer dan vijf keer zoveel mannen als vrouwen overlijden door cocaïnegebruik

In 2023 overleden ten minste 53 mannen (84%) en 10 vrouwen (16%) door cocaïnegebruik. Het aandeel vrouwen onder de sterfgevallen door cocaïnegebruik is lager dan het aandeel vrouwen onder de sterfgevallen door opioïden (27%) of slaap- en kalmeringsmiddelen (53% in de periode 2019-2023).

Doden door cocaïnegebruik vallen vooral tussen de 35-49 en 50-64 jaar

De meeste doden door het gebruik van cocaïne vonden in 2023 plaats in de leeftijdsgroepen 35-49 jaar (44% van het totale aantal stergevallen door cocaïne) en 50-64 jaar (37%). Veel minder mensen stierven door cocaïne in de jongere en oudere leeftijdsgroepen. Zo was 13% van de sterfgevallen door cocaïne onder de 35 jaar en 6% was 65 jaar of ouder.

Ook vergeleken met sterfte door andere drugs dan cocaïne is het aandeel jongere en oudere sterfgevallen door cocaïne klein. Onder mensen van 20-34 was 13% van de sterfgevallen door drugs het gevolg van cocaïnegebruik. Van de sterfgevallen door drugs onder mensen boven de 65  was 6% het gevolg van cocaïnegebruik.

Aantal sterfgevallen door cocaïne toegenomen in de afgelopen tien jaar

Tussen 2014 en 2023 is het aantal sterfgevallen door cocaïne meer dan verdubbeld, van 24 naar 63. Het aantal sterfgevallen was in 2023 ongeveer even hoog als in 2022 (64). Ook het totale aantal personen dat overleed door drugsgebruik is gestegen tussen 2014 en 2023, van 123 naar 338.

Er is momenteel geen duidelijke verklaring bekend voor deze stijging in het aantal sterfgevallen door drugs- en cocaïnegebruik. Veranderingen in de manier van registeren en een toename in het aantal toxicologische onderzoeken zouden de cijfers kunnen beïnvloeden. Toekomstig onderzoek, via het speciaal register dat momenteel in ontwikkeling is, kan hierover meer helderheid verschaffen ​[1]​.

Afname op lange termijn van aandeel jongeren dat overlijdt door cocaïnegebruik

Het aandeel jongeren (onder de 35 jaar) onder de sterfgevallen door cocaïne is afgenomen van 40% in de periode 1996-2000 naar 16% in de periode 2021-2023. Het aandeel ouderen (65 jaar en ouder) onder de sterfgevallen door cocaïne neemt juist toe. In de periode 2001-2005 was dit nog 1%, in de periode 2021-2023 was 8 % van de overledenen door de directe gevolgen van cocaïnegebruik 65 jaar of ouder.

De manier van coderen van de doodsoorzaken is in 2013 veranderd (zie: Meer informatie over de onderzoeken op deze pagina). Dit zou van invloed kunnen zijn op deze veranderingen in de tijd.

Het aandeel mannen onder de sterfgevallen door cocaïnegebruik schommelt

Tussen 2014 en 2023 schommelde het percentage mannen onder de sterfgevallen door cocaïnegebruik tussen de 80% en de 91%. Er is geen verklaring bekend voor deze schommeling. Mogelijk gaat het hier om een toeval door de relatief kleine aantallen.

Aanvullende informatie