16.4.2 Verdachten van Opiumwetdelicten bij de politie

Snel naar:

Verdachten van drugsgerelateerde opsporingsonderzoeken bij de politie

In het registratiesysteem Summ-IT registreert de politie drugsgerelateerde opsporingsonderzoeken en kenmerken van verdachten in deze opsporingsonderzoeken. Hieronder zijn de meest recente gegevens, over de jaren 2020-2023, weergegeven ​[1]​.

• In de periode 2020-2023 zijn in totaal 3.912 drugsgerelateerde opsporingsonderzoeken van de politie geregistreerd in Summ-IT. Het jaarlijks aantal drugsgerelateerde opsporingsonderzoeken is in deze periode relatief stabiel rond de 1.000 onderzoeken ​[1,2]​.
• In de periode 2020-2023 was het deel drugsgerelateerde opsporingsonderzoeken naar cocaïne het grootst, gevolgd door synthetische drugs, cannabis en heroïne. Hierbij dient te worden vermeld dat er in één opsporingsonderzoek meerdere typen drugs kunnen voorkomen ​[1,2]​.
• Het aantal verdachten per drugssoort vertoont eenzelfde beeld als het aantal onderzoeken, er worden meer verdachten gezien op de geprioriteerde thema’s cocaïne en synthetische drugs, in vergelijking met cannabis en heroïne. In 2023 zijn er voor de drugssoorten cocaïne, synthetische drugs en cannabis meer verdachten geregistreerd dan in 2022. In 2022 werden er echter, in vergelijking met 2021, minder verdachten geregistreerd voor de drugssoorten cocaïne en synthetische drugs en cannabis ​[1]​.
• Per opsporingsonderzoek kunnen er meerdere verdachten zijn. Het gemiddeld aantal verdachten dat in een onderzoek voorkomt, is in de periode 2020-2023 iets afgenomen. Er zijn relatief veel onderzoeken met een enkele verdachte. Dit aantal nam toe van 38% in 2020 tot 48% in 2023. In 2022 was dit aandeel zelfs 52%. In het Fenomeenbeeld drugs 2024 beargumenteert de politie dat dit mogelijk komt doordat er in de afgelopen jaren veel onderzoeken zijn gestart naar aanleiding van identificaties in de cryptocommunicatie, waarbij de politie zich vaak op één verdachte richt ​[1]​.
• Kijkend naar het aantal geregistreerde verdachten per drugssoort is in onderstaande figuur uit het Fenomeenbeeld georganiseerde drugscriminaliteit van de politie over de periode 2020-2023 voor cannabis, cocaïne, synthetische drugs en heroïne een daling te zien in aantallen verdachten. Opvallend is de stijging van het  aantal geregistreerde verdachten voor heroïne in 2022. Datzelfde jaar is bij het aantal verdachten voor cannabis, cocaïne en synthetische drugs namelijk een flinke daling te zien. In het Fenomeenbeeld zijn in de figuur  geen cijfers opgenomen ​[1]​.

• In Summ-IT worden er naast aantallen, ook kenmerken van de verdachten geregistreerd. Hieruit wordt duidelijk dat ongeveer 90% van alle verdachten man is. De meeste verdachten hebben een leeftijd tussen de 20 en 35 jaar. Verder beschikt bijna 86% over de Nederlandse nationaliteit en is 71% van de verdachten in Nederland geboren. Het is echter niet ondenkbaar dat het aantal buitenlandse daders in werkelijkheid hoger ligt. Deze groep komt namelijk minder snel in beeld bij de politie ​[1]​.
• De politie geeft in het Fenomeenbeeld drugs 2024 extra aandacht aan de aanwas van jongeren in drugscriminaliteit. In 2023 was namelijk ruim een kwart van alle geregistreerde verdachten jonger dan 23 jaar. Kijkend naar drugscriminaliteit, gaat het in de periode van 2017-2023 over 3.082 verdachten, 16,6% van het totaal. Dit aantal is de afgelopen tien jaar gedaald, maar in de periode 2018-2022 is deze daling gestabiliseerd. Andere kenmerken van deze groep zijn de volgende:
  • een ruime meerderheid is man (90%);
  • jaarlijks is gemiddeld 22% van de groep verdachten onder 23 jaar minderjarig;
  • bijna 84% van de jonge verdachten is in Nederland geboren;
  • verdachten komen vooral in beeld in de rol van dealer, pleger van geweld of uithaler. Een kleiner deel van deze groep vervult een meer specialistische rol, zoals laborant ​[1]​.

Ontwikkeling van verdachten van Opiumwetdelicten

• Gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) (gebaseerd op registraties van de politie) laten zien dat het (voorlopige) aantal geregistreerde verdachten van Opiumwetdelicten in 2024 is gedaald ten opzichte van 2023. Het gaat om ruwweg 18.000 verdachten van Opiumwetdelicten in 2023 en 14.000 verdachten in 2024. Het totaal aantal verdachten van misdrijven – dus niet alleen Opiumwetdelicten – daalde in 2024 ten opzichte van 2023. In 2024 waren er ongeveer 141.000 verdachten van misdrijven tegenover ongeveer 259.000 verdachten in 2023 ​[3–5]​.
• Het aandeel geregistreerde verdachten van een Opiumwetdelict binnen het totaal van alle geregistreerde verdachten van misdrijven is daarentegen gestegen. In 2024 lag dit namelijk op bijna 9,9%. Dit wijkt af van een langere trend die vanaf 2014 te zien is: sinds 2014 schommelde het percentage rond 7%, met uitzondering van 2022, toen het percentage daalde naar 6% ​[4]​. Mogelijk is de trend van vanaf juli 2018 vertekend door gewijzigde registratievoorschriften bij de politie, waardoor vanaf dat moment meerdere delicten niet meer in één registratie – van het zwaarste feit – mogen worden vastgelegd. Deze delicten worden sindsdien apart van elkaar geregistreerd ​[3,5]​.
• In 2021 zijn de effecten van de coronapandemie op de strafrechtketen in de periode maart 2020-juni 2021 onderzocht door politiegegevens te analyseren. Uit de statistische analyse bleek dat de coronapandemie nauwelijks invloed heeft gehad op het aantal geregistreerde verdachten in deze periode: het aantal verdachten van Opiumwetdelicten in de periode maart 2020-juni 2021 week niet veel af van de prognose van de situatie zonder coronapandemie ​[6]​. Dit wijst erop dat de ontwikkelingen van het aantal verdachten van Opiumwetdelicten sinds de start van de coronapandemie in maart 2020 tot medio 2021 niet verklaard kan worden door (maatregelen ter bestrijding van) de coronapandemie.
• De gegevens van het CBS zijn door definitieverschillen niet vergelijkbaar met de gegevens uit de OMDATA/RACmin over Opiumwetdelicten die in de volgende paragrafen worden gepresenteerd (zie ook bijlage B10).

• Het aantal geregistreerde Opiumwetmisdrijven steeg in 2024 ten opzichte van 2023. In 2024 zijn ongeveer 15.000 Opiumwetmisdrijven geregistreerd en in 2023 waren dat er ruwweg 14.000 ​[5]​.
• Het totaal aantal geregistreerde misdrijven daalde in 2024 ten opzichte van 2023 (zie tabel hieronder) ​[4,5]​.
• Het aandeel Opiumwetdelicten binnen het totaal aantal misdrijven steeg ook in 2023 in vergelijking met 2022 ​[5]​.
• De daling van het totaal aantal geregistreerde misdrijven in 2020 (ten opzichte van 2019) lijkt verband te houden met de coronamaatregelen, waaronder met name in de periode maart-mei 2020. De daling werd namelijk pas bij het ingaan van de maatregelen in maart ingezet en vanaf mei, toen de maatregelen werden versoepeld, steeg de geregistreerde criminaliteit weer ​[7]​.
• Op basis van registraties van de politie bleek dat het aantal geregistreerde Opiumwetdelicten aan het begin van de tweede lockdown, voordat de avondklok werd ingevoerd (19 december 2020 tot 23 januari 2021), significant was toegenomen. Desalniettemin bleek dat, wanneer de hele periode maart 2020-juni 2021 wordt bezien, de coronamaatregelen geen effect hebben gehad op het aantal geregistreerde Opiumwetdelicten ​[2]​.
• De toename van het totaal aantal geregistreerde misdrijven in 2019 (ten opzichte van 2018) is mogelijk (mede) veroorzaakt doordat het eenvoudiger is geworden om aangifte via internet te doen ​[8]​. Dit kan geen verklaring zijn voor de toename van het aantal geregistreerde Opiumwetmisdrijven in 2019, aangezien Opiumwetdelicten doorgaans niet via aangiften ter kennis van de politie komen.

Internationale rechtshulpverzoeken

• Landen kunnen elkaar, onder bepaalde voorwaarden, om rechtshulp vragen met een rechtshulpverzoek. Rechtshulpverzoeken kunnen bijvoorbeeld gaan over het verhoren van een verdachte, het bieden van hulp bij het uitvoering geven aan een geldstraf of uitleveren van een persoon. Informatie over internationale rechtshulpverzoeken kan inzicht geven in de inzet op en de opbrengst van strafrechtelijke interventies en inspanningen van opsporingsdiensten in internationaal verband.
• De gegevens over inkomende en uitgaande rechtshulpverzoeken komen uit het Dutch International Assistance System (DIAS). Dit systeem dient sinds oktober 2022 als vervanger van het Landelijk Uniform Registratiesysteem Internationale Rechtshulp (LURIS). Onderstaande cijfers over aantallen rechtshulpverzoeken zijn gebaseerd op het aantal registratienummers. Rechtshulpverzoeken krijgen wanneer ze binnenkomen een registratienummer. Binnen een rechtshulpverzoek kunnen echter meerdere berichten worden verzonden, die dan hetzelfde registratienummer krijgen.
• Van alle rechtshulpverzoeken die in de periode 2020-2023 zijn uitgewisseld, is ongeveer 18% drugsgerelateerd. Het kan hierbij gaan om drugsbezit, maar bijvoorbeeld ook om deelname aan criminele organisaties. Meer dan driekwart van deze verzoeken is inkomend. Meer dan 60% van de verzoeken is uitgewisseld op politie-politie basis. Het aantal drugsgerelateerde rechtshulpverzoeken ligt jaarlijks tussen de 7500 en 8300 ​[1]​.
• In de periode 2017-2020 werd 63% van de drugsgerelateerde rechtshulpverzoeken uitgewisseld met buurlanden België en Duitsland; dit gaat om respectievelijk 5.023 en 4.685 geregistreerde drugsgerelateerde rechtshulpverzoeken. Na België en Duitsland wisselt Nederland het meest drugsgerelateerde rechtshulpverzoeken ​uit met andere buurlanden: Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. De top tien van landen waarmee Nederland het meeste rechtshulpverzoeken uitwisselt, bestaat uit landen binnen Europa en Turkije ​[2]​.

Aanvullende informatie