Het beleid voor mensen met problematische drugsgebruik binnen het strafrechtsysteem gaat uit van het principe dat zij niet alleen worden bestraft, maar vooral zorg nodig hebben om criminele recidive te voorkomen [1]. In dit onderdeel beschrijven we hoe de verslavingszorg voor deze doelgroep is geregeld en hoe gevangenissen omgaan met drugsgebruik en verslaving. Zie voor meer informatie ook: Middelengebruik en strafbaar gedrag – Middelengebruik justitiabelen.
2.1.3.1. Hoe wordt de verslavingszorg geregeld voor plegers van strafbare feiten?
In het kort: Het drugsbeleid binnen het strafrechtsysteem richt zich op het verminderen van recidive door behandeling in plaats van alleen bestraffing. De Wet Forensische Zorg (2019) verbetert de toegang tot passende zorg en versterkt de samenwerking tussen zorg en justitie. Zorg- en Veiligheidshuizen coördineren regionale hulp voor mensen met verslaving en crimineel gedrag. Veelplegers kunnen via de ISD-maatregel tot twee jaar behandeld worden. Onderzoek laat zien dat uitvoering beter kan: zorg krijgt vaak te weinig prioriteit binnen detentie, waardoor kansen op herstel onvoldoende worden benut.
Wat is forensische zorg?
Forensische zorg is zorg voor mensen die een strafbaar feit hebben gepleegd en daarbij een psychische stoornis, verslaving of verstandelijke beperking hebben. De rechter kan deze zorg opleggen. Ook in de gevangenis kan iemand forensische zorg krijgen als dat nodig is.
Het doel is om herhaling van strafbaar gedrag te voorkomen door behandeling van de onderliggende problemen. Waar mogelijk krijgen mensen deze zorg buiten de gevangenis, omdat dat beter helpt bij herstel en de kans op terugval verkleint [1].
Wat is de Wet forensische zorg?
De Wet forensische zorg, ingevoerd op 1 januari 2019, regelt onder andere de zorg in het strafrechtssysteem voor mensen met een verslaving. Het ministerie van Justitie en Veiligheid is nu verantwoordelijk voor de zorg in plaats van het ministerie van VWS. De wet zorgt voor betere doorverwijzing naar zorginstellingen en legt meer nadruk op het voorkomen van recidive [2,3].
Wat doen Zorg- en Veiligheidshuizen?
Een Zorg- en Veiligheidshuis is een regionaal samenwerkingsverband van organisaties zoals politie, Openbaar Ministerie (OM), reclassering en verslavingszorg. Zij helpen mensen met meerdere problemen, bijvoorbeeld verslaving, psychische klachten en crimineel gedrag. Deze personen hebben vaak hulp én toezicht nodig vanuit zorg en justitie. Het doel is om strafbaar gedrag en overlast te voorkomen. Ook probeert men deze mensen zo mogelijk weer op het juiste spoor te krijgen. De belangrijkste doelgroepen zijn:
- Ex-gedetineerden, vooral degenen met een verhoogd risico op recidive
- Veelplegers en notoire overlastveroorzakers
- Personen met een combinatie van problemen op meerdere leefgebieden
In alle 25 veiligheidsregio’s is een Zorg- en Veiligheidshuis actief [1].
Wat is de maatregel Inrichting Stelselmatige Daders?
De Inrichting Stelselmatige Daders (ISD)-maatregel is bedoeld voor veelplegers met complexe problemen, zoals verslaving. Gedetineerden blijven maximaal twee jaar in de inrichting voor behandeling en gedragsverandering. Uit een onderzoek uit 2019 bleek dat ISD’ers die forensische zorg ontvangen, minder vaak recidiveren [4].
In 2022 heeft onderzoeksbureau IVO onderzocht welke elementen belangrijk zijn voor de effectiviteit van de ISD. Uit het onderzoek bleek dat de manier waarop instellingen zorg en behandeling aanbieden, sterk verschilt. Vaak krijgen zorg en behandeling minder aandacht door de strenge regels en beperkingen in de penitentiaire inrichtingen. Ook is de aanpak van recidivevermindering meestal niet voldoende. Hoewel detentie kansen zou moeten bieden voor betere diagnostiek en een therapeutische omgeving, worden deze kansen volgens het onderzoek niet volledig benut [5].
Aanvullende informatie
Bronnen
- 1.T.K.32398-3. Vaststelling van een Wet forensische zorg en daarmee verband houdende wijzigingen in andere wetten (Wet forensische zorg): Memorie van toelichting. Den Haag: Tweede Kamer der Staten-Generaal; 2010.
- 2.Stb.2018-498. Besluit van 11 december 2018 tot vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de Wet forensische zorg. Den Haag: Tweede Kamer der Staten-Generaal; 2018.
- 3.Van Laar MW, Van Ooyen-Houben M, Meijer R, Croes E, Ketelaars A, van der Pol P. Nationale Drug Monitor: Jaarbericht 2016. Utrecht: Trimbos-instituut; 2016.
- 5.Martinelli T, Struijk S, Wits E, Barendregt C, van der Wolf M, Nagelhout G. Onbenut potentieel: Kwalitatief onderzoek naar werkzame factoren in de opzet en uitvoering van maatregel plaatsing in een Inrichting voor Stelselmatige Daders (ISD). Den Haag: IVO; 2022.
Hoe te verwijzen
Nationale Drug Monitor, editie 2025. . . Geraadpleegd op: . Trimbos-instituut, Utrecht & WODC, Den Haag.