2.1.2.2. Medicinaal middelengebruik

In het kort: Medicinale cannabis is cannabis van farmaceutische kwaliteit die onder strikte controle van de overheid wordt geproduceerd en alleen op doktersrecept verkrijgbaar is via de apotheek. De productie, distributie en export worden geregeld door het Bureau voor Medicinale Cannabis (BMC). In september 2024 is een beleidswijziging doorgevoerd die de mogelijkheden tot verhandelingen van medicinale cannabis via het BMC vergroot. Verdere verruiming van deze mogelijkheden wordt in 2026 verwacht. Daarnaast is er groeiende aandacht voor het medicinaal gebruik van MDMA, waarbij de Staatscommissie MDMA in 2024 adviseerde om deze therapievorm voor PTSS mogelijk te maken binnen een streng gereguleerd kader.

Wat is medicinale cannabis en hoe is het wettelijk geregeld?

Medicinale cannabis is cannabis van farmaceutische kwaliteit. De productie en distributie ervan worden streng gecontroleerd door de overheid en zijn bedoeld voor medisch gebruik of wetenschappelijk onderzoek of veredeling. In Nederland zijn in de apotheek vijf varianten beschikbaar, die worden gekweekt door een professionele teler in opdracht van de overheid ​[1]​.

Het gebruik van medicinale cannabis is in Nederland wettelijk geregeld via de Opiumwet en Geneesmiddelenwet. Het is uitsluitend verkrijgbaar op doktersrecept bij de apotheek ​[2]​. Medicinale cannabis wordt meestal niet vergoed door de zorgverzekering, behalve in specifieke situaties, zoals bij bepaalde vormen van epilepsie waarvoor andere medicatie onvoldoende werkt. Voor deze aandoeningen is inmiddels voldoende wetenschappelijk bewijs dat cannabis effect kan hebben ​[3]​.

Hoe wordt productie en kwaliteit gegarandeerd?

Het BMC beheert de toeleveringsketen van medicinale cannabis aan apotheken. Het BMC werkt hiervoor samen met gecertificeerde telers, laat de cannabis testen in laboratoria en zorgt voor de farmaceutische verpakking en distributie. Ook biedt het BMC informatie aan zowel patiënten als zorgverleners ​[1]​.

De cannabis wordt gekweekt door een gecertificeerd bedrijf, getest in een laboratorium en daarna bestraald en verpakt door een farmaceutisch bedrijf. Alleen cannabis die aan strenge kwaliteitsnormen voldoet, wordt geleverd aan apotheken en onderzoeksinstellingen ​[1]​.

Sinds september 2024 geldt een nieuwe beleidsregel voor medicinale cannabis. Onder deze beleidsregel zijn de mogelijkheden voor verhandeling van medicinale cannabis via het BMC verruimd. In beperkte gevallen kunnen nu ook partijen die niet door het BMC zijn gecontracteerd via het BMC cannabis verhandelen. Per januari 2026 is voorzien dat deze mogelijkheden worden uitgebreid. Voortbouwend op deze beleidsverruimingen wil het kabinet ook de wettelijke rol van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (uitgevoerd door het BMC) herzien. Onder andere het alleenrecht op verhandeling van medicinale cannabis, en de plicht om cannabis uiterlijk vier maanden na teelt op te kopen, is voorzien te worden geschrapt. Daarmee wordt ook toegewerkt naar een markt voor medicinale cannabis die lijkt op een markt voor geneesmiddelen en werkzame stoffen. Partijen, mits in bezit van de juiste ontheffingen en vergunningen onder de Opiumwet en Geneesmiddelenwet, kunnen daarin zelf produceren en onderling verhandelen. Invoering van de wetswijziging staat gepland voor 2027 ​[4]​.

Wat is het verschil met cannabis uit de coffeeshop?

‘Medicinale cannabis’ geldt als een werkzame stof van een geneesmiddel (ook wel Active Pharmaceutical Ingredient of API) of ongeregistreerd geneesmiddel onder de Geneesmiddelenwet. Het wordt geproduceerd door farmaceutische partijen met vergunningen en ontheffingen onder de Geneesmiddelen- en Opiumwet. Dit alles voorziet in gecontroleerde productie van farmaceutische cannabis die veilig kan worden gebruikt voor medicinale doeleinden. Cannabis die aan apotheken geleverd wordt, wordt door onafhankelijke laboratoria getest op de aanwezigheid van mogelijke ziekteverwekkers. Daarbij wordt verzekerd dat de cannabis over tijd van dezelfde samenstelling blijft. Dit is belangrijk, omdat patiënten erop moeten kunnen vertrouwen dat de werking van het middel over tijd gelijk blijft. Cannabis die in coffeeshops verkocht wordt, is geen farmaceutische kwaliteit en is niet bedoeld voor medische toepassingen ​[1]​. In het Experiment gesloten coffeeshopketen wordt onderzocht of cannabis voor recreatief gebruik ook op een gereguleerde en gecontroleerde manier geteeld en verkocht kan worden. Voor meer informatie over het Experiment gesloten coffeeshopketen zie: Wetgeving, beleid en preventie – Coffeeshopbeleid.

Wordt er onderzoek gedaan naar medicinale cannabis?

In Nederland stimuleert het ministerie van VWS onderzoek naar de werking van medicinale cannabis. Het doel hiervan is om de kennis omtrent de werking van medicinale cannabis te vergroten. Er lopen momenteel vijf onderzoeken, waaronder naar het effect van cannabis op zenuwpijn. De resultaten van deze onderzoeken worden in 2025 of 2026 verwacht ​[2,5]​.

Sinds 2020 is cannabis geschrapt van lijst IV van het Verdrag van 1961 van de Verenigde Naties, waardoor het makkelijker is om wetenschappelijk onderzoek te doen naar de therapeutische werking van cannabis. Cannabis blijft wel op lijst I van dit verdrag staan, wat betekent dat het nog steeds als een risicovol middel wordt beschouwd ​[6]​.

Waarom gebruiken mensen soms cannabis zonder recept?

Het merendeel van de mensen die cannabis gebruiken voor medische doeleinden, doet dit zonder een recept te hebben. Ze kopen het bijvoorbeeld in een coffeeshop of telen het zelf.

Het Trimbos-instituut doet onderzoek naar de beweegredenen van mensen om cannabis voor medische doeleinden zonder recept te gebruiken ​[7]​.

Voor cijfers over het gebruik van medicinale cannabis zie: Cannabis – Medicinaal gebruik.

Is het legaal om thuis cannabis te kweken voor medicinale doeleinden?

Het zelf kweken van cannabis voor medicinale doeleinden is in Nederland verboden op grond van de Opiumwet. Thuiskweek voor medicinaal gebruik wordt door de wet niet erkend (Opiumwet, Richtlijn strafvordering softdrugs) ​[8,9]​. De wet ziet thuiskweek altijd als kweek voor recreatief gebruik. Als iemand maximaal vijf planten kweekt voor eigen gebruik wordt dit meestal niet vervolgd, maar de planten kunnen wel in beslag worden genomen.

Er zijn pogingen van patiëntenverenigingen om gemeenten toestemming te laten geven voor het kweken van cannabis voor medicinale doeleinden. In sommige gevallen kan de burgemeester afspraken maken met de politie en het Openbaar Ministerie (OM) om ervoor te zorgen dat de planten niet in beslag worden genomen. Dit kan echter alleen binnen bepaalde regels. De burgemeester heeft geen juridische bevoegdheid om toestemming te geven voor het thuis kweken van cannabis, omdat dit in strijd is met de Opiumwet ​[9]​.

In bepaalde gevallen heeft de strafrechter geoordeeld dat het kweken van cannabis voor eigen medicinaal gebruik niet bestraft hoeft te worden. Dit gebeurt alleen als er sprake is van een uitzonderlijke situatie, zoals een beroep op overmacht of een noodtoestand. In deze gevallen worden er geen sancties worden opgelegd ​[9]​.

De minister van VWS heeft in 2019 onderzocht of het mogelijk is om cannabis die thuis wordt gekweekt, te laten testen door het BMC. Dit zou volgens het onderzoek kunnen gebeuren als iemand in een strafzaak stelt dat hij of zij baat heeft bij de thuis gekweekte cannabis. De politie, het OM of de burgemeester zouden hiervoor een verzoek moeten indienen om de cannabis te laten testen. De test vergelijkt de stoffen in de thuis geteelde cannabis met die van de cannabis die het BMC levert ​[10]​. Het is niet duidelijk of deze mogelijkheid momenteel wordt toegepast of formeel is geïmplementeerd. Er zijn geen aanwijzingen dat het BMC op dit moment dergelijke analyses uitvoert op verzoek van politie, Openbaar Ministerie of burgemeesters.

Thuis cannabis kweken voor medicinale doeleinden kan risico’s met zich meebrengen, zoals brand, wateroverlast of schade aan de woning. Daarnaast is er een gezondheidsrisico bij het gebruik van niet-gereguleerde cannabis, omdat de kwaliteit niet gecontroleerd is. De inhoudsstoffen kunnen per plant en per oogst variëren, wat kan leiden tot een onjuiste dosering ​[1]​.

Wat is CBD?

Cannabidiol (CBD) is een stof die voorkomt in de cannabisplant. In Nederland wordt CBD niet als een geneesmiddel beschouwd, maar als ‘novel food’, wat betekent dat het een nieuw soort voedingsmiddel is met weinig bewijs van langdurig veilig gebruik. Om CBD-producten als voedsel te verkopen is goedkeuring van de Europese Commissie nodig. Het Europese Hof van Justitie heeft beslist dat CBD uit de volledige cannabisplant geen verdovend middel is. Nederland heeft de wet nog niet aangepast aan Europese regels. Het is in Nederland alleen toegestaan om CBD uit vezels of zaden van de hennepplant te halen. CBD uit andere delen van de plant is verboden en valt onder de Opiumwet ​[11]​. De regels hierover zijn nog in ontwikkeling. Het ministerie van VWS bekijkt of deze wet aangepast moet worden. Er zijn gesprekken gevoerd over het mogelijk verplaatsen van CBD-producten van de Opiumwet naar de Warenwet. Tot nu toe is daar nog geen besluit over genomen ​[11,12]​.

Voor meer informatie over CBD zie:

• Cannabis – Medicinaal gebruik
• Cannabis – Medicinale cannabisproducten

Medicinaal gebruik van MDMA

In 2023 stelde de Nederlandse overheid de Staatscommissie MDMA in. Deze commissie kreeg de opdracht om de wettelijke status van MDMA te onderzoeken en advies uit te brengen over de voor- en nadelen van het medicinaal en recreatief gebruik van de stof. Daarbij lag de nadruk op effecten voor de volksgezondheid en de risico’s van gebruik. Ook de internationale context, zoals de situatie in andere Europese landen en de relevante verdragen, werd meegenomen in het onderzoek ​[13,14]​.

Op basis van haar bevindingen concludeerde de commissie in 2024 dat er voldoende wetenschappelijk bewijs lijkt te zijn dat MDMA-ondersteunde therapie (MDMA-AT) een veilige en effectieve behandeling is voor posttraumatische stressstoornis (PTSS). Deze therapievorm wordt al toegepast in de Verenigde Staten en Australië, maar nog niet in de Europese Unie. De commissie adviseerde daarom om MDMA-AT zo snel mogelijk te faciliteren in Nederland voor de behandeling van PTSS ​[15]​.

Wat betreft de risico’s stelde de Staatscommissie vast dat het verslavingspotentieel van MDMA laag is, en dat de schadelijkheid relatief beperkt lijkt in vergelijking met andere middelen. Wel is er nog onvoldoende onderzoek gedaan naar zeldzame risicofactoren, zoals het gebruik in warme omgevingen of in combinatie met andere stoffen, en naar het precieze aantal sterfgevallen gerelateerd aan MDMA-gebruik ​[15]​.

De commissie adviseerde om MDMA op Lijst I van de Opiumwet te laten staan, zodat het strafrechtelijk kader voor de bestrijding van drugscriminaliteit behouden blijft. Tegelijkertijd riep de commissie de overheid op om beleid te ontwikkelen voor gekwalificeerde aanbieders van psychedelica-ondersteunde therapieën, om de veiligheid en kwaliteit van deze behandelingen te kunnen waarborgen ​[15,16]​. In juni 2024 heeft de minister voor Medische Zorg het rapport ontvangen en aangegeven dat het kabinet in het najaar van 2024 met een beleidsreactie zou komen. Tot op heden is deze volledige beleidsreactie nog niet gepubliceerd. Wel heeft het ministerie van VWS via ZonMw een subsidie van 2,6 miljoen euro beschikbaar gesteld voor onderzoek naar de therapeutische toepassing van psychedelica, waaronder MDMA. Daarnaast is het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) gestart met een onderzoek naar de behandeling van PTSS met MDMA in een gecontroleerde klinische setting ​[17]​.

Aanvullende informatie