2.1.2.1 Coffeeshopbeleid

In het kort: In Nederland geldt een gedoogbeleid voor cannabisverkoop via coffeeshops, mits zij voldoen aan de AHOJGI-criteria (geen reclame, geen harddrugs, geen overlast, geen verkoop aan minderjarigen, maximaal 5 gram per persoon, verkoop alleen aan mensen die in Nederland staan ingeschreven. Hoewel verkoop is toegestaan, is teelt en levering officieel verboden, wat het ‘achterdeurprobleem’ veroorzaakt. Gemeenten bepalen zelf hun coffeeshopbeleid binnen landelijke kaders. In 2022 gedoogde 29% van de gemeenten coffeeshops, vaak met aanvullende lokale regels en handhaving van AHOJGI-criteria. De Wet Bibob wordt ingezet om te voorkomen dat criminele activiteiten via coffeeshops plaatsvinden. Het lopende Experiment gesloten coffeeshopketen, waarvan de experimenteerfase is gestart in april 2025 in tien gemeenten, onderzoekt een legale, gecontroleerde productie en distributie van cannabis om het achterdeurprobleem op te lossen. Strenge kwaliteits- en veiligheidsnormen gelden voor telers en coffeeshops, inclusief track & trace, beveiligd vervoer van de cannabis, verplichte voorlichting, een verbod op reclame en een verbod op toegang voor minderjarigen. Het experiment duurt vier jaar met mogelijke verlenging en wordt nauwlettend gevolgd.

Coffeeshopbeleid in Nederland

In Nederland geldt een gedoogbeleid voor de verkoop van cannabis in coffeeshops. Dat betekent dat de verkoop in coffeeshops wordt toegestaan, zolang ze zich aan bepaalde regels houden. Die regels staan bekend als de AHOJGI-criteria:

• A: Geen reclame maken
• H: Geen harddrugs verkopen
• O: Geen overlast veroorzaken
• J: Geen verkoop aan of toegang voor jongeren onder de 18 jaar
• G: Maximaal 5 gram per persoon per dag, en maximaal 500 gram voorraad
• I: Alleen verkoop aan mensen die in Nederland wonen

De verkoop van cannabis in coffeeshops wordt gedoogd, maar het telen en leveren ervan is officieel verboden. Dit noemen we het ‘achterdeurprobleem’: wat er verkocht mag worden aan de klant, mag niet worden geleverd aan de coffeeshops.

De politie en het Openbaar Ministerie (OM) richten zich vooral op het opsporen van grootschalige teelt. Kleine hoeveelheden voor eigen gebruik hebben geen opsporingsprioriteit ​[1,2]​.

Gemeenten bepalen hun eigen lokale beleid

Gemeenten mogen zelf kiezen of ze coffeeshops toestaan en hoeveel. Zij maken een coffeeshopbeleid binnen de landelijke regels. De burgemeester maakt hierover afspraken met de politie en het OM in het zogeheten driehoeksoverleg. Gemeenten kunnen zelf bepalen:

• of ze alle AHOJGI-criteria handhaven;
• of ze extra lokale regels toevoegen, zoals een minimale afstand tot scholen;
• hoe het handhavingsbeleid eruitziet (bijvoorbeeld met sancties).

Gemeentelijk beleid in de praktijk

In 2022 gedoogden 102 van de 345 gemeenten (30%) coffeeshops. 235 gemeenten (68%) stonden geen coffeeshops binnen de gemeentegrenzen toe en de overige zeven gemeenten (2%) hadden geen officieel beleid. In gemeenten zonder beleid zijn er geen coffeeshops, maar ook geen afspraken over gedogen.

De meeste gemeenten die coffeeshops gedogen, handhaven de AHOJGI-criteria. Ook hanteren de meeste gemeenten regels ver de zichtbaarheid van coffeeshops en de hoeveelheid softdrugs die per transactie mag worden verkocht. Het criterium dat bepaalt dat coffeeshops alleen aan ingezetenen van Nederland mogen verkopen, was in 2022 door 76 van de 102 coffeeshopgemeenten (75%) in hun beleid opgenomen.

Daarnaast hebben veel gemeenten regels over waar coffeeshops zich mogen vestigen. In 83 van de coffeeshopgemeenten (81%) geldt bijvoorbeeld een afstandsregel tot scholen. Ook hebben 28 gemeenten (27%) aanvullende regels over bijvoorbeeld het schoonhouden van de omgeving van de coffeeshop, openings- en sluitingstijden of de bedrijfsvoering (met name de aanwezigheid van de bedrijfsleider) ​[3,4]​.

Gegevens in verband met overlast van coffeeshops en drugstoerisme zijn beschreven op deze pagina: Overlast gerelateerd aan coffeeshops

Hoe wordt er opgetreden tegen mogelijke criminele praktijken in relatie tot coffeeshops?

De Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Wet Bibob) helpt de overheid te voorkomen dat ze onbewust criminele activiteiten steunt. De wet maakt het mogelijk om overheidsopdrachten, vastgoedtransacties en vergunningen te weigeren of in te trekken als er een risico is dat deze worden gebruikt voor het plegen van strafbare feiten.

Deze wet geldt ook voor coffeeshops. Als er aanwijzingen zijn dat een coffeeshophouder of diens zakelijke partners crimineel geld gebruiken of andere misdaden plegen, kan de burgemeester de vergunning weigeren of intrekken.

Gemeenten doen altijd eerst zelf onderzoek naar een coffeeshophouder. Daarvoor kunnen ze open bronnen raadplegen en informatie opvragen bij de politie en justitie over de aanvrager van de vergunning, zoals leidinggevenden of aandeelhouders ​[5,6]​. Aanvullend op hun eigen onderzoek kunnen ze het Landelijk Bureau Bibob (LBB) vragen om te helpen bepalen of er risico’s zijn op misbruik van de vergunning. Het LBB heeft toegang tot meer gesloten bronnen en kan ook onderzoek doen naar de zakelijke relatie van de vergunningsaanvrager.

Op 1 oktober 2022 is de Wet Bibob op enkele onderdelen aangepast. Een wetswijziging heeft ertoe geleid dat het toepassingsbereik van de wet is uitgebreid en de bevoegdheden om informatie te delen zijn verruimd. Hierdoor kunnen het Landelijk Bureau Bibob (LBB) en andere overheidsorganen makkelijker informatie met elkaar delen ​[7]​. Momenteel wordt de Wet Bibob geëvalueerd door het WODC. De resultaten van deze evaluatie worden in 2025 verwacht.

Experiment gesloten coffeeshopketen

Het Experiment gesloten coffeeshopketen onderzoekt of het mogelijk is om cannabis legaal te produceren, distribueren en verkopen in coffeeshops in Nederland. Door de hele keten, van teelt tot verkoop, te reguleren wordt het eerder genoemde ‘achterdeurprobleem’ verholpen. Tien aangewezen telers produceren cannabis die uitsluitend geleverd wordt aan alle coffeeshops in tien deelnemende gemeenten: Arnhem, Almere, Breda, Groningen, Heerlen, Voorne aan Zee, Maastricht, Nijmegen, Tilburg, Zaanstad ​[8–10]​. In totaal nemen zo’n 70 coffeeshops deel aan het experiment.

Deze coffeeshops mogen alleen cannabis verkopen die afkomstig is van deze telers, waardoor een gesloten keten ontstaat. De telers moeten voldoen aan strenge eisen, waaronder verplichte kwaliteitscontrole, beveiligde teeltlocaties, beveiligd transport en neutrale verpakking en etikettering van de producten. Ook afvalverwerking op de locatie is verplicht en het maken van reclame is verboden. Coffeeshops mogen alleen gereguleerde cannabis verkopen, moeten zich houden aan de maximale voorraad en zijn verplicht een track & trace-systeem te gebruiken om alle handelingen en producten te registreren. Daarnaast moeten zij voorlichting geven over cannabisgebruik en zijn reclame maken, alcohol verkopen of schenken en toegang verlenen aan minderjarigen verboden ​[11–13]​.

Het toezicht wordt uitgevoerd door de Inspectie Justitie en Veiligheid, de NVWA en de deelnemende gemeenten. Het experiment moet duidelijk maken wat de effecten zijn van een gereguleerde cannabisketen op onder meer volksgezondheid, veiligheid en criminaliteit ​[14]​.

Voorlichting aan consumenten is een belangrijk onderdeel van het experiment. Op basis van een advies van het Trimbos-instituut uit 2020 zijn verschillende preventieve maatregelen ontwikkeld ​[15,16]​:

1. Preventie- en handhavingsplan
   Er is een modelplan Preventie en Handhaving cannabis ontwikkeld dat gemeenten ondersteunt bij het in kaart brengen van lokale trends in cannabisgebruik, risico’s en passende interventies. Dit model biedt handvatten om het lokale beleid preventief en gezondheidsgericht vorm te geven en de schadelijke gevolgen van cannabisgebruik zoveel mogelijk te beperken ​[15,17]​.
2. Online zelfhulpinterventies
   Voor mensen met verschillende vormen van problematiek bestaan online zelfhulpprogramma’s. Om de bekendheid daarvan te vergroten, heeft het Trimbos instituut in samenwerking met Verslavingskunde Nederland een overzichtskaart ontwikkeld met daarin het aanbod van online zelfhulpprogramma’s. Deze kaart is voorzien van een korte vragenlijst waarmee een hulpverlener samen met een cliënt het best passende aanbod kan opzoeken.
3. Bijsluiter bij cannabisgebruik
   Op elke verpakking is een QR-code verplicht die verwijst naar een bijsluiter over cannabisgebruik. Er staat onder andere het volgende in opgenomen: mogelijke negatieve gevolgen van gebruik; tips om risico’s te verkleinen; informatie over het experiment; een animatie die in het kort de inhoud weergeeft; verwijzingen naar hulp- en advieskanalen ​[18]​.

Hoe verloopt het experiment?

Het Experiment gesloten coffeeshopketen bevindt zich nu in de experimenteerfase. Deze fase is gestart op 7 april 2025 en duurt vier jaar, met de mogelijkheid tot een verlenging van maximaal anderhalf jaar. In deze fase mogen alle coffeeshops in de deelnemende gemeenten uitsluitend gereguleerde cannabis verkopen. Om met deze fase te kunnen starten, moest aan verschillende criteria worden voldaan. Zo moest er voldoende gereguleerde cannabis van goede kwaliteit en met voldoende variatie beschikbaar zijn om alle deelnemende coffeeshops te kunnen bevoorraden. Deze voorwaarde was essentieel om de overgang naar een gesloten keten mogelijk te maken en te voorkomen dat consumenten zouden uitwijken naar de illegale markt ​[19]​.

Omdat er meer tijd nodig was om de productie van hasj te verbeteren en de inkoop door coffeeshops goed te regelen, wordt er tot 1 september 2025 niet gehandhaafd op de verkoop van niet-gereguleerde hasj. Na deze datum wordt hierop gehandhaafd ​[14]​.

In totaal bestaat het experiment uit vijf fases ​[7,20,21]​:

Geleerde lessen uit de aanloopfase

Tijdens de aanloopfase van het Experiment gesloten coffeeshopketen zijn verschillende ervaringen opgedaan. Een aantal hiervan zijn meegenomen in de overgangs- en experimenteerfase ​[22]​:

• Maximale handelsvoorraad aangepast
  De oorspronkelijke limiet van 500 gram handelsvoorraad voor gereguleerde producten bleek in de praktijk onwerkbaar, omdat coffeeshops meerdere keren per dag bevoorraad moesten worden, wat de registratie foutgevoeliger maakte en zorgde voor veel vervoersbewegingen. Sinds 15 maart 2024 mochten coffeeshops daarom al tijdens de aanloopfase een weekvoorraad aanhouden. In de overgangs- en experimenteerfase was de maximale handelsvoorraad al vastgesteld op een weekvoorraad.
• Track & trace-systeem verbeterd
  Hoewel er in de eerste maanden enkele opstartproblemen waren met het track & trace-systeem, gaven coffeeshophouders aan dat het systeem na verloop van tijd redelijk goed functioneerde. Maandelijkse updates, gebaseerd op gebruikersfeedback, hebben bijgedragen aan verbeteringen in het systeem.
• Preventie en veiligheid
  Er zijn preventieve maatregelen getroffen, zoals strikte verpakkings- en etiketteringseisen en het verstrekken van bijsluiters met informatie over de risico’s van cannabisgebruik. Daarnaast gelden er strenge beveiligingseisen voor telers en wordt gereguleerde cannabis met beveiligd vervoer naar de deelnemende coffeeshops gebracht.

Deze geleerde lessen uit de aanloopfase zijn geïntegreerd in de overgangsfase en worden meegenomen in de experimenteerfase van het experiment. Het doel is om op basis van deze ervaringen het experiment verder te optimaliseren.

Geleerde lessen uit de voorbereidingsfase

In 2024 verscheen het rapport Op weg naar een nieuwe cannabismarkt ​[23]​. Hierin is het proces van het Experiment gesloten coffeeshopketen vanaf de start van het experiment tot medio 2024 geëvalueerd. De aanleiding voor het rapport was de wens van de Tweede Kamer om beter inzicht te krijgen in deze voorbereidingsfase.

Verschillende aanbevelingen uit het rapport zijn meegenomen in de verdere uitvoering van het experiment. Zo is de samenwerking tussen gemeenten, telers en coffeeshops versterkt en zijn afspraken verbeterd ​[24]​. Daarnaast is de selectie en ondersteuning van telers aangepast, om knelpunten in de opstartfase weg te nemen ​[25]​. Ook is het toezicht op de geslotenheid van de keten aangescherpt, onder andere door uniforme werkwijzen te ontwikkelen ​[26]​.

Aanvullende informatie