6.7.2 Sterfte

In het kort: In 2021 werden in de Doodsoorzakenstatistiek van het CBS 11 sterfgevallen met psychostimulantia geregistreerd, waarbij onbekend is of het ging om ecstasy, amfetamine, of andere stimulerende middelen.

Doodsoorzakenstatistiek van het CBS

Het precieze aantal sterfgevallen door het gebruik van ecstasy is niet bekend. Er bestaat nog geen landelijke of verplichte registratie specifiek voor drugsgerelateerde sterfgevallen. Sterfgevallen na ecstasygebruik in de Doodsoorzakenstatistiek van het CBS worden onder dezelfde code geregistreerd als andere stimulerende middelen, zoals amfetamine, cafeïne, efedrine en khat. Ook kunnen sterfgevallen waarin ecstasy een rol heeft gespeeld, gecodeerd worden onder meer algemene codes, zodat niet meer duidelijk is dat het hier ging om stimulerende middelen. De Doodsoorzakenstatistiek van het CBS is niet specifiek ingericht op het registreren van drugsgerelateerde sterfte (zie bijlage B4). De cijfers moeten daarom voorzichtig worden geïnterpreteerd.

In 2021 werden in de Doodsoorzakenstatistiek van het CBS 11 sterfgevallen met psychostimulantia geregistreerd, in 2020 waren dit 6 sterfgevallen gerelateerd aan psychostimulantia.

• Het totaal aantal geregistreerde sterfgevallen in deze categorie, volgens de strikte EMCDDA-definitie, varieerde tussen 2004 en 2013 van 1 tot 5 per jaar.
• In 2014 en 2015 werden 14 gevallen geregistreerd, dit waren bijna allemaal accidentele vergiftigingen, terwijl in 2013 geen enkel geval accidenteel was (er was sprake van suïcide of het was niet vastgesteld of de vergiftiging met opzet of niet met opzet had plaatsgevonden).
• In 2016 verdubbelde het aantal sterfgevallen vallend binnen de brede groep psychostimulantia naar in totaal 28; in 21 gevallen betrof het accidentele vergiftigingen. In hoeverre deze trend een daadwerkelijke toename reflecteert van het aantal sterfgevallen door psychostimulantia en/of samenhangt met de eerder genoemde wijzigingen in de detectie en registratie van doodsoorzaken is niet bekend (zie § 5.7.3).
• In 2017 daalde het aantal gevallen weer, naar 6, waarbij het in alle 6 gevallen ging om accidentele vergiftiging. De oorzaak van deze afname is onverklaard, maar is in lijn met de afname van het aandeel en ernst van ecstasy-intoxicaties op EHBO-posten volgens de Monitor Drugsincidenten (MDI) ​[1–3]​.
• In 2018 ging het om 4 gevallen waarin psychostimulantia stonden geregistreerd, in 2019 werden in totaal 4 gevallen geregistreerd, in 2020 waren er 6, en in 2021 waren er 11 gevallen.

Toxicologisch onderzoek bij sterfte

Meer gegevens over de aard en omstandigheden van ecstasy-gerelateerde sterfgevallen zijn afkomstig van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). Van belang is dat deze gegevens (eveneens) geen representatief en geen landelijk dekkend beeld geven. Het NFI onderzoekt alleen een selectie van de sterfgevallen, namelijk wanneer er een strafrechtelijk onderzoek plaatsvindt, of de nabestaanden daarom vragen. Bovendien daalde het totale aantal gerechtelijke secties door het NFI (van 338 in 2013 naar 267 in 2016) en daalde ook het aantal waarbij toxicologisch onderzoek plaatsvond (van 250 in 2013 naar 184 in 2016). Er zijn geen gegevens meer vanaf 2017.

In een analyse van sterfgevallen die werden onderzocht door het NFI in de periode van 2006-2015 werd in totaal bij 68 sterfgevallen het overlijden gerelateerd aan het gebruik van ecstasy ​[4]​:

• In 21 gevallen was MDMA de primaire doodsoorzaak, het overlijden kon door gebruik van MDMA verklaard worden.
• In 26 gevallen was MDMA in combinatie met alcohol of andere drugs de primaire doodsoorzaak.
• In 6 gevallen was MDMA (al dan niet in combinatie met andere middelen) mogelijk een primaire doodsoorzaak.
• In 10 gevallen was MDMA een secundaire doodsoorzaak en in 5 gevallen was MDMA mogelijk de secundaire doodsoorzaak. Er is sprake van MDMA als een secundaire doodsoorzaak, als de MDMA-gebruikers primair overleden door geweld, verdrinking, of andere drugs, maar wel een werkzame concentratie MDMA in hun bloed hadden ten tijde van het overlijden, waardoor mogelijk hun gedrag was beïnvloed.

Sterfte in Europa en andere landen

Ecstasy speelt ook in andere Europese landen een ondergeschikte rol in de drugssterfte, althans voor zover hierover gegevens beschikbaar zijn. Het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) rapporteert niet specifiek over de sterfte gerelateerd aan ecstasy, maar noemt voor 2020 voor diverse landen wel de aantallen gerelateerd aan amfetamine ​[5]​: 74 gevallen in Noorwegen, 67 gevallen in Finland, 28 gevallen in Oostenrijk, 18 gevallen in Tsjechië, 17 gevallen in Slowakije, en 17 gevallen in Estland. In al deze landen was het aantal gestegen ten opzichte van 2019.

In Australië is de sterfte gerelateerd aan MDMA onderzocht in de periode van 2000 tot en met 2018 ​[6]​.

• In deze hele tijdsperiode werden er 392 sterfgevallen geïdentificeerd. Dat zijn gemiddeld 22 sterfgevallen per jaar. De meerderheid betrof een intoxicatie of vergiftiging (62%) en bij 38% ging het om andere oorzaken, bijvoorbeeld verkeersongelukken waarbij ecstasygebruik als bijdragende factor werd gezien.
• Het sterftecijfer nam aanzienlijk toe tussen 2001 en 2007, daalde tussen 2008 en 2010 en nam weer toe tussen 2011 en 2016. De aantallen kunnen niet rechtstreeks met Nederland worden vergeleken, met name omdat de bevolking in Australië (25 miljoen mensen) groter is.

In 2019 zijn er in het Verenigd Koninkrijk 78 ecstasy-gerelateerde sterfgevallen gerapporteerd ​[7]​.

• Dit is minder dan in 2018, toen er 92 doden werden geregistreerd. In 2017 ging het nog om 56 sterfgevallen.
• In Schotland werden er in 2010 geen ecstasy-gerelateerde sterfgevallen geregistreerd, en in 2018 waren het er 35. Het is niet bekend of er veranderingen in het registratieproces zijn geweest.

Aanvullende informatie