10.8.1 Verstrekkingen van slaap- en kalmeringsmiddelen via de apotheek

Hoeveel mensen verkrijgen slaap- en kalmeringsmiddelen via de apotheek?

In het kort: In 2023 verkregen 1,2 miljoen mensen slaap en kalmeringsmiddelen via de apotheek. Ruim 450 duizend mensen kregen deze middelen vergoed vanuit de zorgverzekering. Het gebruik onder Zvw-verzekerden is afgenomen sinds 2009, doordat deze middelen niet meer standaard uit het basispakket worden vergoed. Mensen kunnen ze nog wel zelf kopen. Slaap- en kalmeringsmiddelen zijn officieel alleen op recept bij de apotheek verkrijgbaar. Er zijn signalen dat steeds meer mensen (illegale) medicijnen zonder recept via het internet bestellen.

Meer dan 1,2 miljoen mensen verkrijgen slaap- en kalmeringsmiddelen via de apotheek

Slaap- en kalmeringsmiddelen kunnen alleen op doktersvoorschrift bij de apotheek verkregen worden. In 2023 verkregen meer dan 1,2 miljoen mensen hun slaap- en kalmeringsmiddelen via de apotheek. Dit is inclusief de receptplichtige medicijnen die niet door de zorgverzekering zijn vergoed en die mensen zelf betalen (we bedoelen dus géén middelen die zonder doktersrecept bij de drogist verkrijgbaar zijn). Oxazepam en temazepam zijn de meest gebruikte middelen, met respectievelijk bijna 500.000 en ruim 360.000 gebruikers ​[1]​.

Ruim 450 duizend gebruikers krijgen slaap- en kalmeringsmiddelen vergoed

In 2023 kregen 453.007 Zvw-verzekerden hun slaap- en kalmeringsmiddelen vergoed. Het gaat hier om slaap- en kalmeringsmiddelen die via een apotheek zijn verstrekt en zijn vergoed door de zorgverzekering; mensen die zelf hun slaap- en kalmeringsmiddelen betalen zijn hierin niet meegenomen. Dit betekent dat per 1.000 Zvw-verzekerden 25,9 personen ten minste eenmaal een slaap- of kalmeringsmiddel ontvingen, dat werd vergoed op basis van de Zorgverzekeringswet. Oxazepam had de meeste gebruikers, gevolgd door temazepam en midazolam ​[2]​.

Naast het aantal gebruikers is er informatie over de hoeveelheid van gebruik. Dit wordt gemeten aan de hand van het aantal verstrekte standaarddagdoseringen (DDD): de gestandaardiseerde gemiddelde hoeveelheid werkzame stof die een volwassene per dag krijgt . In 2023 werden er per 1.000 Zvw-verzekerden 4.446 DDD’s verstrekt via apotheken. Dit komt overeen met in totaal 77.023.889 DDD’s in 2023. Per gebruiker komt dit neer op 172 DDD’s. Lorazepam was het meest verstrekte middel, gevolgd door temazepam en diazepam ​[3]​.

Gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen onder Zvw-verzekerden afgenomen sinds 2009

Sinds 2009 is besloten dat benzodiazepinen alleen nog onder specifieke voorwaarden vergoed worden vanuit het basispakket van de zorgverzekering. De vergoeding is beperkt tot een selecte groep mensen met bepaalde indicaties, zoals epilepsie, angststoornissen wanneer therapie met antidepressiva niet effectief is gebleken, meervoudige psychiatrische problematiek, en palliatieve sedatie bij terminale zorg. Daarnaast wordt diazepam vergoed bij spierspasmen als gevolg van neurologische aandoeningen. Als gevolg van deze wijziging is het het gebruik van door de Zvw vergoede slaap- en kalmeringsmiddelen aanzienlijk afgenomen.

Mensen die niet verzekerd zijn voor deze middelen, kunnen ze nog steeds verkrijgen door zelf te betalen.

Verkrijgen slaap- en kalmeringsmiddelen zonder recept: verkoop via het internet

Slaap- en kalmeringsmiddelen zijn officieel alleen op recept via de apotheek verkrijgbaar, maar deze middelen zijn ook illegaal beschikbaar via online webshops. Er zijn signalen dat steeds meer mensen (illegale) medicijnen zonder recept via het internet bestellen ​[4]​. Er zijn echter nog geen betrouwbare cijfers beschikbaar.

Online webshops bieden soms ook ‘nieuwe benzodiazepinen’ aan. Dit zijn nieuwe psychoactieve stoffen (NPS) die dezelfde werking hebben als slaap- en kalmeringsmiddelen, maar die niet als medicijn zijn goedgekeurd. In 2023 werden negen varianten van nieuwe benzodiazepinen gedetecteerd door het Meldpunt Nieuwe Drugs, waarvan twee voor het eerst werden aangetroffen (desalkylgidazepam en deschloroetizolam). Bromazolam was in 2023 de meest aangetroffen nieuwe benzodiazepine, zowel bij het Nederlands Forensisch Instituut als bij het Drugs Informatie en Monitoring Systeem ​[5]​. Voor meer informatie over de wijze van verkrijgen van nieuwe benzodiazepinen en andere NPS, zie NPS: Aanbod en markt.

Aanvullende informatie