HomeAlcohol11.3.3 Gebruikspatronen en wijze van verkrijgen

11.3.3 Gebruikspatronen en wijze van verkrijgen

In het kort: Onder de jongeren die in de afgelopen maand hadden gedronken steeg het aandeel binge-drinkers geleidelijk tussen 2003 en 2021. Ongeveer één op de zeven (14,5%) scholieren van 12 t/m 16 jaar drinkt tenminste maandelijks alcoholvrije dranken.

Snel naar:

Kerncijfers over het gebruik van middelen onder scholieren van 12 tot en met 16 jaar worden om de twee jaar alternerend verzameld via het Peilstationsonderzoek Scholieren en via de Health Behaviour in School-aged Children (HBSC)-studie. Sinds de meting van 2017 is de HBSC-studie wat betreft de steekproef vergelijkbaar met het Peilstationsonderzoek (zie bijlage B1). In 2021 werd de HBSC-studie uitgevoerd in het voortgezet onderwijs in 288 klassen en konden de gegevens worden geanalyseerd van 5733 leerlingen, waaronder 5243 scholieren van 12 tot en met 16 jaar ​[1]​. De HBSC-studie bevat minder vragen over middelengebruik dan het Peilstationsonderzoek scholieren. Daarom kan maar een deel van de gegevens geüpdatet worden naar 2021 en hebben de overige gegevens nog betrekking op 2019.

Naast de gegevens uit de HBSC-studie ​zijn ook aanvullende gegevens over de verkrijgbaarheid van alcoholhoudende dranken onder minderjarige jongeren uit een onderzoek van onderzoeks- en adviesbureau Breuer&Intraval beschikbaar ​[2]​​​. Dit bureau heeft, in opdracht van het ministerie van VWS, een landelijke, representatieve inventarisatie uitgevoerd onder jongeren in de leeftijdsgroepen 14/15 jaar en 16/17 jaar naar de verkrijgbaarheid van alcoholhoudende dranken.

Binge drinken

Binge drinken wordt gedefinieerd als het in korte tijd drinken van grote hoeveelheden alcohol, in de landelijke scholierenonderzoeken gedefinieerd als het drinken van vijf of meer glazen alcohol bij één gelegenheid. Binge drinken is geassocieerd met tal van medische aandoeningen en vergroot het risico op ongevallen, onafhankelijk van de totale dagelijkse alcoholconsumptie ​[3,4]​​​. Het verder terugdringen van binge drinken onder jongeren is één van de pijlers uit het Nationaal Preventieakkoord: van 71% in 2017 naar 45% in 2040. De kernindicator voor deze doelstelling is het binge drinken onder jongeren die in de afgelopen maand alcohol hebben gedronken.

  • Het aandeel van scholieren van 12-16 jaar dat in de afgelopen maand aan binge drinken heeft gedaan was in 2021 20,8%. Kijken we alleen naar de scholieren die in de afgelopen maand hebben gedronken, dan is het aandeel binge drinkers 74,7%.
  • Het aandeel van alle scholieren dat in de afgelopen maand minimaal één keer aan binge drinken heeft gedaan daalde van 36,5% in 2003 naar 20,8% in 2021. Deze daling in het binge drinken heeft vooral te maken met de daling in het aandeel jongeren dat alcohol drinkt.
  • Onder (in de afgelopen maand) drinkende scholieren steeg het aandeel binge-drinkers namelijk geleidelijk tussen 2003 (64,1%) en 2021 (74,7%).
  • Binge drinken in de afgelopen maand kwam onder drinkende jongens (75,8%) en meisjes (73,6%) van 12-16 jaar even vaak voor ​[1]​​​.
  • Er is geen duidelijke toename in binge-drinken naar leeftijd te zien; het percentage is onder alle leeftijden hoog ​[1]​. Dronkenschap neemt wel toe met de leeftijd, met een relatief grote sprong tussen 13 (6,4% van drinkende scholieren) en 14 jaar (13,0%). Van de 16-jarigen was 46,6% ooit dronken geweest ​​​[1]​.
  • Van de scholieren van 12-16 jaar die in de afgelopen maand alcohol hadden gedronken nam in 2021 9,4% meer dan 10 glazen op een weekenddag. Er is geen verschil in aandeel onder drinkende jongens (10,6%) en drinkende meisjes (8,2%) ​ 
  • Het percentage binge drinken onder jongeren daalde op alle schoolniveaus significant tussen 2003 en 2015, maar de verschillen tussen de schoolniveaus blijven groot. Op het VWO daalde het percentage leerlingen in leerjaar 1 tot en met 4 dat afgelopen maand wel eens was gaan binge drinken van 27% in 2003 naar 6% in 2015; op het VMBO-b daalde het percentage binge-drinkers in de afgelopen maand van 49% in 2003 naar 25% in 2015, ongeveer gelijk aan het niveau dat de VWO-scholieren hadden in 2003 ​[5]​​​. Er zijn geen vergelijkbare analyses sinds 2017.
  • Binge drinken onder de drinkers komt vaker voor onder scholieren die niet met beide ouders in één huis wonen vergeleken met scholieren die wel met beide ouders in één huis wonen ​[1]​.

Alcoholvrij

Sinds 2019 wordt het gebruik van alcoholvrije dranken onder scholieren in kaart gebracht ​[6]​​. Door het drinken van alcoholvrije dranken zouden jongeren aan de smaak van alcohol kunnen wennen, waardoor de overstap naar alcoholhoudende varianten mogelijk kleiner wordt ​[7]​.

  • In 2021 geven in groep 8 van het basisonderwijs meer dan twee op de vijf leerlingen (41,2%) aan wel eens een alcoholvrij drankje te hebben gedronken. Jongens in groep 8 (45,2%) hebben vaker een alcoholvrij drankje gedronken dan meisjes (37,3%) ​[1]​.
  • Ongeveer één op de zeven (14,5%) scholieren van 12 t/m 16 jaar drinkt tenminste maandelijks alcoholvrije dranken. Ook in het voortgezet onderwijs drinken jongens (16,9%) vaker alcoholvrije dranken dan meisjes (11,9%) ​[1]​.
  • Scholieren die in de afgelopen maand alcohol hebben gedronken dronken daarnaast vaker alcoholvrije dranken (26,5%), dan niet-drinkers (9,8%).

Wijze van verkrijgen

Scholieren van het regulier voortgezet onderwijs verkrijgen alcohol voornamelijk via hun vrienden. Het landelijk representatieve verkrijgbaarheidsonderzoek uit 2019 ​[2]​ liet dit al zien, en dit blijkt opnieuw uit de HBSC studie die in 2021 is uitgevoerd ​[1]​.

  • Scholieren van 12-16 jaar in het regulier voortgezet onderwijs komen voornamelijk via hun vrienden aan alcohol (34%), een derde (29%) krijgt alcohol van de ouders. Een kleine minderheid koopt meestal zelf alcohol (5%) ​[1]​​​.
  • Zestienjarigen die in de afgelopen maand hebben gedronken, krijgen relatief vaak alcohol van vrienden, terwijl 12- en 13-jarigen juist relatief vaak drank van hun ouders krijgen ​[1]​.
  • Van de jongeren van 12-16 jaar die in de afgelopen maand alcohol hebben gedronken, zegt 5% het meestal zelf te kopen (onderstaande tabel). Dit percentage stijgt met de leeftijd van 3% onder de 12-13-jarigen naar 9% onder de 16-jarigen. In 2015 kocht nog 10% van de scholieren meestal zelf alcohol.
  • Het verkrijgbaarheidsonderzoek uit 2019 liet zien dat het kopen van alcohol via thuisbezorgkanalen nauwelijks voorkomt in de leeftijd van 14 tot en met 17 jaar ​[2]​​.
  • Het verkrijgbaarheidsonderzoek liet ook zien dat 46% van de jongeren wel eens alcohol krijgt aangeboden via sociale bronnen zonder daarom te vragen, in de meeste gevallen van vrienden ​[2]​​.

Tabel 11.3.4         Wijze van verkrijgen van alcohol door scholieren van 12-16 jaar die in de afgelopen maand
alcohol hebben gedronken, naar leeftijdsgroep, geslacht en totaal. Peiljaar 2019

Aanvullende informatie

Bronnen

  1. 1.
    Boer M, Van Dorsselaer S, De Looze M, De Roos S, Brons H, Van den Eijnden R, et al. HBSC 2021: Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland. Utrecht: Universiteit Utrecht; 2022.
  2. 2.
    Kruize A, Schoonbeek I, Pieper R. Verkrijgbaarheidsonderzoek alcohol door minderjarigen 2019. Groningen-Rotterdam: Breuer&Intraval; 2020.
  3. 3.
    Petit G, Kornreich C, Dan B, Verbanck P, Campanella S. Electrophysiological correlates of alcohol- and non-alcohol-related stimuli processing in binge drinkers: a follow-up study. Vol. 28, J Psychopharmacol. 2014. p. 1041–1052.
  4. 4.
    Roerecke M, Rehm J. Irregular heavy drinking occasions and risk of ischemic heart disease: a systematic review and meta-analysis. Vol. 171, Am J Epidemiol. 2010. p. 633–644.
  5. 5.
    Tuithof M, Van Dorsselaer S, Monshouwer K. Veranderingen in middelengebruik onder Nederlandse scholieren: samenhang met schoolniveau. Utrecht: Trimbos-instituut; 2017.
  6. 6.
    Rombouts M, Van Dorsselaer S, Scheffers-van Schayck T, Tuithof M, Kleinjan M, Monshouwer K. Jeugd en riskant gedrag 2019: Kerngegevens uit het Peilstationsonderzoek Scholieren. Utrecht: Trimbos-instituut; 2020.
  7. 7.
    de Wit G, Everaars B, Bilderbeek B, Visscher K, Hendrikx R, Voogt C. Reclame voor en gebruik van alcoholvrije dranken [Internet]. RIVM; 2021. Available from: https://www.rivm.nl/publicaties/reclame-voor-en-gebruik-van-alcoholvrije-dranken

Hoe te verwijzen

    Nationale Drug Monitor, editie 2024. . . Geraadpleegd op: . Trimbos-instituut, Utrecht & WODC, Den Haag.