16.4.5 Afdoening door de rechter in eerste aanleg in Opiumwetzaken

• Het totaal aantal afdoeningen van Opiumwetzaken door de rechter (in eerste aanleg) steeg in 2021 met 16% ten opzichte van 2020, maar bleef lager dan het aantal in 2019. De cijfers lijken daarmee, ondanks de stijging, aan te sluiten bij de dalende trend die vanaf 2018 is ingezet. Ook het aantal afdoeningen van het totaal aantal misdrijfzaken door de rechter (in eerste aanleg) steeg in 2021 (met 6%) ​[1,2]​. In 2020 was er een sterke afname (23%) van het totaal aantal misdrijfzaken dat door de rechter in eerste aanleg is afgedaan. Deze daling hangt samen met de tijdelijke (gedeeltelijke) sluiting van de rechtbanken en de daling van het aantal dagvaardingen in 2020 in verband met de coronapandemie ​[1,3]​. Daardoor is de voorraad strafzaken voor behandeling op zitting snel opgelopen. In reactie hierop heeft het Openbaar Ministerie (OM) meer zaken zelfstandig afgedaan ​[1,4–6]​.
• De stijging van het totaal aantal Opiumwetzaken in 2021 werd veroorzaakt door een toename van het aantal van zowel softdrugszaken als harddrugszaken en gecombineerde hard- en softdrugszaken.
• Het aantal softdrugszaken steeg in 2021 met 19% ten opzichte van 2020, maar is nog steeds een stuk lager dan de jaren daarvoor. Het aantal harddrugszaken steeg in 2021 met 15% ten opzichte van 2020 maar is eveneens kleiner dan in de jaren voor 2020. In 2021 steeg het aantal combinatiezaken met 18%, wat het aantal vergelijkbaar maakt met het aantal in de periode voor 2020.
• In 2021 bleef het aandeel softdrugszaken gelijk aan het aandeel in 2020 (38%). De dalende trend sinds 2016 lijkt hiermee af te vlakken. In de jaren 2012-2017 bestond minimaal de helft van de afdoeningen uit softdrugszaken. Sinds 2016 daalde dit aandeel ten gunste van de harddrugszaken en de gecombineerde zaken. In 2021 is het aandeel harddrugszaken met 52% ruwweg vergelijkbaar met 2020. Het aandeel van de gecombineerde hard- en softdrugszaken was 10% in zowel 2021 als 2020.

Door de rechter afgedane Opiumwetzaken in eerste aanleg, naar hard- en softdrugs, 2012-2021^I, aantallen en % [Figuur 16.4.9]

• In 2021 steeg het percentage Opiumwetzaken naar krap 10% van het totale aantal door de rechter in eerste aanleg afgedane zaken (niet alleen Opiumwet, maar alle zaken). De daling die in 2018 inzette, lijkt hiermee doorbroken te worden. De toename van het aandeel Opiumwetzaken werd in 2021 door zowel een stijging in het aantal harddrugszaken als softdrugszaken veroorzaakt.

Aandeel (%) van door de rechter afgedane Opiumwetzaken,^I,^II 2012-2021 [Tabel 16.4.5]

• Het aandeel vrijspraken in Opiumwetzaken door de rechter in eerste aanleg steeg in 2021 (ten opzichte van 2020) naar 10%. Sinds 2017 daalde dit aandeel. Het aandeel vrijspraken voor Opiumwetzaken was in 2021 (net als in 2020) ongeveer een procentpunt hoger dan bij alle misdrijfzaken (9%) ​[2]​. De ontwikkeling van het aandeel vrijspraken bij Opiumwetzaken hield door de jaren heen ongeveer gelijke tred met de stijging in vrijspraken bij alle misdrijfzaken die door de rechter in eerste aanleg zijn afgedaan. Maar het aandeel vrijspraken in Opiumwetzaken kwam in de periode 2012-2021 ruwweg één procentpunt hoger uit ​[2]​.
• In de afgelopen tien jaar was het aandeel vrijspraken bij softdrugszaken hoger dan bij harddrugszaken. In 2021 steeg het aandeel vrijspraken bij harddrugszaken naar 8%. Het aandeel vrijspraken bij softdrugszaken is gelijk gebleven ten opzichte van 2020 (15%). Het aandeel vrijspraken bij gecombineerde hard- en softdrugszaken daalde licht, van 7% in 2020 naar 6% in 2021.

Aandeel vrijspraak^I in eerste aanleg naar soort Opiumwetdelict, 2012-2021 [Figuur 16.4.10]

Aanvullende informatie