16.3 Inbeslagnames en ontmanteling

16.3.1 In beslag genomen drugs

Politie-eenheden, de Douane en Koninklijke Marechaussee (KMar) houden registraties bij over in beslag genomen drugs, maar het blijkt tot dusver nog niet mogelijk om die gegevens op landelijk niveau eenduidig bijeen te brengen. Hierdoor is het beeld van in beslag genomen drugs gefragmenteerd en is het beperkt mogelijk om betrouwbare trends te schetsen. Deze paragraaf beschrijft de meest recente gegevens over in beslag genomen drugs, afkomstig van verschillende bronnen en registratiejaren. Over de jaren 2020 en 2021 zijn (nog) niet voor alle drugs de volledige (geregistreerde) gegevens beschikbaar.

Inbeslagnames gerapporteerd door de politie

De meest recente informatie over door de politie in beslag genomen drugs betreft het jaar 2019, met uitzondering van cijfers over cannabis. In dit jaar rapporteerde de politie over inbeslagnames van drugs door de politie, de KMar, de Douane en de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst/Economische controledienst (FIOD/ECD). Vanuit de politie hebben vijf van de elf politie-eenheden gegevens aangeleverd bij de Dienst Landelijke Informatie Organisatie (DLIO) van de politie. Daardoor is niet bekend hoeveel drugs in totaal in 2019 in Nederland in beslag werden genomen. De mate van onderregistratie is daarbij onbekend ​[1]​.

Omvang inbeslagnames gerapporteerd door de politie naar type drug in 2019 [Tabel 16.3.1]

Inbeslagnames door de Douane

De Douane rapporteert jaarlijks ook zelfstandig over inbeslagnames van geïmporteerde drugs. De meest recente cijfers van de Douane gaan over de eerste helft van 2022 (januari t/m juni) ​[2]​. De totale omvang van het aantal kilo’s drugs dat door de Douane in de eerste helft van 2022 in beslag is genomen is ongeveer gelijk gebleven ten opzichte van de eerste helft van 2021. Het aantal poststukken met synthetische drugs dat is onderschept is echter, door verscherping van controles op Nederland uitgaande post, verdriedubbeld ten opzichte van een jaar eerder ​[2]​.

• In de eerste helft van 2022 is door de Douane in Nederland 22.009 kilo cocaïne in beslag genomen. Daarnaast is in die periode 47.000 kilo cocaïne in beslag genomen in zendingen voor Nederland. Dat is een grote stijging ten opzichte van een jaar eerder toen bijna 30.000 kilo in beslag werd genomen ​[2]​. De cijfers van de Federale Gerechtelijke Politie (FGP) Antwerpen laten zien dat in de haven van Antwerpen in de periode 2017-2020 meer cocaïne in beslag is genomen dan door de Douane en KMar in Nederland ​[3]​. In eerdere onderzoeken is geschat dat 70% tot 80% hiervan onderweg was naar Nederland ​[4]​.
• Het overgrote deel van de kilo’s cocaïne werd in de eerste helft van 2022 in de zeehavens in beslag genomen (21.545 van de 22.009 kilo). Het overige (kleinere) deel werd op Schiphol in beslag genomen (464) ​[2]​.
• Tussen 2017 en 2021 is de hoeveelheid cocaïne die de Douane jaarlijks in Nederland in beslag nam toegenomen van ongeveer 10.000 kilo in 2017 tot ruim 70.000 kilo in 2020. De meeste inbeslagnames vonden plaats in de haven van Rotterdam. Daarnaast hebben enkele grote inbeslagnames in de havens van Vlissingen en Moerdijk plaatsgevonden ​[3]​.
• Sinds 2017 is het aantal door de Douane in beslag genomen kilo’s heroïne gedaald, met uitzondering van 2019. In 2021 was echter een flinke stijging te zien, die in de eerste helft van 2022 voorgezet lijkt te zijn ​[2]​.
• Uit de duidingssessie in 2022 blijkt dat de stijging van in beslag genomen heroïne mogelijk verklaard kan worden door incidentele, grote (maritieme) vangsten (meer dan 1.000 kilo). Doordat het doorgaans om inbeslagnames van relatief geringe omvang (per type drugs) per jaar gaat, kunnen relatief grote drugsvangsten de omvang van de inbeslagnames op jaarbasis vertekenen​[5]​.
• De intensieve controle van post door de Douane heeft geresulteerd in een groter aantal onderschepte postpakketten met drugs die op weg waren naar het buitenland: tussen eind 2021 en begin 2022 zijn ongeveer 13.500 pakketten met vooral synthetische drugs in beslag genomen. In het gehele jaar 2021 waren dat 15.500 postpakketten ​[2]​.
• Voor het eerst sinds 2017 heeft de Douane XTC aangetroffen in de haven van Rotterdam (65 kilo) ​[2]​.

Omvang en aantal inbeslagnames Douane naar type drug, 2016- eerste helft 2022 [Tabel 16.3.2]

In beslag genomen chemicaliën voor drugsproductie

Voor de productie van (synthetische) drugs zijn verschillende chemicaliën nodig. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen (pre-)precursoren en andere chemicaliën. Precursoren zijn stoffen die in een chemische reactie kunnen worden omgezet in een drugssoort. Benzylmethylketon (BMK) en Piperonyl methylketon (PMK) zijn bijvoorbeeld de belangrijkste precursoren voor respectievelijk amfetamine en MDMA/ecstasy. Pre-precursoren kunnen omgezet worden in een precursor. Daarnaast zijn andere chemicaliën nodig, om de synthese aan te gaan met de precursor of als hulpstof.

Een deel van de gebruikte chemicaliën kent ook legale toepassingen, bijvoorbeeld voor het maken van medicijnen, cosmetica of plastics. Vanwege dit gevarieerde (en soms grootschalige) legaal gebruik kan de handel in deze stoffen niet helemaal verboden worden en is een controle- en opsporingsmechanisme van kracht om misbruik te bestrijden. Hiertoe dient de Wet voorkoming misbruik chemicaliën (Wvmc) in Nederland. Deze wet verplicht marktdeelnemers om de bevoegde instanties onverwijld in kennis te stellen van elk voorval dat wijst op mogelijk misbruik van stoffen die zowel voor legale doeleinden kunnen worden gebruikt als voor de illegale vervaardiging van verdovende middelen. In dit kader is de FIOD voor Nederland aangewezen als ‘Competente Nationale Autoriteit’ en daarom is het ‘Meldpunt Verdachte Transacties Chemicaliën’ bij de FIOD belegd. Alle signalen die bij het meldpunt binnenkomen, worden vastgelegd en beoordeeld op een mogelijke opvolging door de FIOD zelf of door één van haar partners, zoals de politie of de Douane ​[6]​.

Ontwikkeling in beslag genomen pre-precursoren en andere chemicaliën

• Voor chemicaliën die niet in de Wvmc geregistreerd zijn, geldt voor marktdeelnemers een meldingsregeling op basis van vrijwilligheid. Sommige van deze stoffen staan op de ‘EU Voluntary Monitoring List’, een lijst met stoffen die internationaal bekend zijn omdat ze veelvuldig worden gebruikt bij de productie van synthetische drugs ​[6]​.
• Jaarlijks worden in Europa grote hoeveelheden (pre-)precursoren en andere chemicaliën in beslag genomen die bestemd waren voor de productie van synthetische drugs in Nederland ​[6]​.
• Uit registraties van de FIOD blijkt dat in Nederland in 2021 ongeveer 175.000 kilo chemicaliën, die voor drugsproductie bestemd waren, in beslag is genomen. Het gaat daarbij om chemicaliën bestemd voor de productie van synthetische drugs maar ook voor de (synthetische) productie van cocaïne en heroïne. In 2020 werd nog dubbel zoveel (meer dan 350.000 kilo) drugsgerelateerde chemicaliën in beslag genomen ​[6]​.
• De FIOD houdt registraties bij over activiteiten van de FIOD, de politie en de Douane met betrekking tot in beslag genomen chemicaliën die bestemd zijn voor de productie van drugs, waaronder synthetische drugs, cocaïne en heroïne. In 2021 werden bij 47 inbeslagnames in totaal 13.087 kilo pre-precursoren door politie, FIOD en Douane in beslag genomen. Dit aantal is hoger dan in 2020 (8.314 kilo) maar flink lager dan in de jaren 2017 t/m 2019 ​[6]​.
• Uit informatie van de Douane en de FIOD bleek dat zij de afgelopen jaren signalen ontvingen dat de meeste zendingen (pre-)precursoren (met bronland China) niet meer rechtstreeks naar Nederland kwamen, maar via andere EU-lidstaten ons land bereikten. Deze trend leek op basis van informatie van de politie, de Douane en de FIOD ook in 2021 te zijn voortgezet. De opsporingsinstanties zagen dat minder zendingen werden onderschept, maar dat de productie van synthetische drugs niet afnam. De (internationale) coronamaatregelen leken hierin niets te hebben veranderd ​[6]​.
• Dit is mogelijk te verklaren doordat het goederentransport en vrachtverkeer in Nederland ten tijde van de coronamaatregelen doorgang vonden. In 2020 was dat op een lager niveau dan in 2019, maar in 2021 was het goederentransport via de weg, het spoor of de binnenvaart, globaal gezien terug op het niveau van 2019 of het steeg er boven uit. Alleen het goederenvervoer via de zeevaart was in 2020 en 2021 nog niet terug op het niveau van 2019 ​[7,8]​.

Nieuwe pre-precursoren

• Regelmatig verschijnen nieuwe pre-precursoren op de illegale markt en lijken internationaal gereguleerde pre-precursoren geleidelijk in onbruik te raken ​[6]​.
• Na de stoffen alpha-fenylaceto-acetonitril (APAAN), alpha-fenylacetoacetamide (APAA) en methyl 3-oxo-2-phenyl butanoate (MAPA) werd in 2020 de vloeibare pre-precursor ethyl 3-oxo-2-phenyl butanoate (EAPA) twee keer aangetroffen. EAPA is een niet-geregistreerde precursor voor BMK ​[6]​.
• In 2021 werden in Nederland verder twee nieuwe pre-precursoren voor PMK aangetroffen, waarmee MDMA/ecstasy geproduceerd kan worden. Het gaat om de niet-geregistreerde pre-precursoren methyl 3-oxo-2-(3,4-methylenedioxyphenyl) butanoate (MAMDPA) en 3,4-MDP-2-P ethyl glycidaat. Na internationale signalering en profilering door de Douane is door de FIOD een onderzoek naar deze pre-precursoren gestart. In totaal is daarbij 4.464 kilo MAMDPA en 350 kilo 3,4-MDP-2-P ethyl glycidaat in beslag genomen ​[6]​.
• Het aantal inbeslagnames en de totale hoeveelheid in beslag genomen APAA zijn sinds 2018 blijven dalen. Met uitzondering van een piek in 2019 is het aantal in beslag genomen kilo’s van de pre-precursor MAPA sinds 2018 vergelijkbaar gebleven. Het aantal inbeslagnames van de pre-precursor natriumzout van BMK-glycidezuur was in 2021 vergelijkbaar met 2020, 2019 en 2018, maar heeft geleid tot een kleiner in beslag genomen volume ​[6]​.
• PMK-glycidaat en natriumzout van PMK-glycidezuur zijn geregistreerde precursoren voor PMK, waarmee MDMA/ecstasy geproduceerd kan worden. In 2021 is, in vergelijking tot de jaren 2017 t/m 2020, het aantal in beslag genomen PMK-glycidaat verder afgenomen tot 1 inbeslagname. Het gaat echter om een relatief grote vangst van 1.000 kilo. De omvang van het in beslag genomen natriumzout van PMK-glycidezuur is in 2021 verder gedaald, vergeleken met de jaren 2018 t/m 2020 ​[6]​.

Hoeveelheden en aantallen van in Nederland in beslag genomen pre-precursoren voor de productie van synthetische drugs^I, 2017-2021 [Tabel 16.3.3]

Pre-precursoren voor heroïne

• Bij de conversie van morfine naar heroïne wordt de stof azijnzuuranhydride gebruikt. Azijnzuuranhydride is een geregistreerde stof met vele legale toepassingen. In 2021 werd 5.610 liter azijnzuuranhydride in beslag genomen, naar aanleiding van signalen van mogelijk misbruik van de stof voor de illegale vervaardiging van verdovende middelen. De illegale vervaardiging van heroïne werd voor het jaar 2017 in Nederland niet eerder op deze schaal gezien ​[6]​. Cijfers van de FIOD tonen aan dat inbeslagnames van azijnzuuranhydride zijn gedaald in 2019 en 2020, na een piek in 2018. In de eerste helft van 2021 was de omvang van inbeslagnames azijnzuuranhydride hoger dan in 2020 ​[3]​.
• Ook in het buitenland werden enkele jaren geleden grote partijen azijnzuuranhydride in beslag genomen. Daarbij waren er aanwijzingen dat deze partijen uit Nederland verstuurd waren. De partijen hadden onder andere Turkije, Iran of Afghanistan als bestemming ​[3,6]​.
• Azijnzuuranhydride wordt niet alleen gebruikt voor de omzetting van morfine naar heroïne, maar ook voor de omzetting van fenylazijnzuur naar BMK, een belangrijke grondstof voor de productie van methamfetamine en amfetamine. In landen waar heroïne wordt geproduceerd wordt de afgelopen jaren ook in toenemende mate methamfetamine geproduceerd ​[9,10]​.

Pre-precursoren voor methamfetamine

• In 2021 lijkt de productie van methamfetamine in Nederland waarbij methamfetamine (vanuit poedervorm) gekristalliseerd is en/of hergekristalliseerd weer afgenomen te zijn ten opzichte van het piekjaar 2020 (zie daarvoor ook §16.3.2). Methamfetamine wordt ook wel crystal meth genoemd ​[6]​. Het merendeel van de methamfetamine geproduceerd in Nederland wordt voor het buitenland geproduceerd ​[11]​.
• Uit signalen van de Landelijk Faciliteit Ondersteuning Ontmantelen (LFO) blijkt dat bij de productie van methamfetamine in Nederland typisch Nederlandse productiemethoden zijn gebruikt, te weten de ‘reductieve aminering’ en de ‘Leuckart-synthese’. De precursor BMK, nodig voor de productie van methamfetamine, werd meestal vanuit pre-precursoren (zoals APAA, MAPA) binnen Nederland geproduceerd. Zendingen met Nederland als bestemming die in het buitenland in beslag zijn genomen, zijn in dit overzicht niet opgenomen. Jaarlijks worden grote hoeveelheden (pre-)precursoren met Nederland als bestemming in beslag genomen ​[6]​.
• Naast reeds genoemde precursoren wordt bij de productie van methamfetamine van wijnsteenzuur gebruik gemaakt. De hoeveelheid in beslag genomen wijnsteenzuur (een niet-geregistreerde stof) steeg in 2020 sterk ten opzichte van voorgaande jaren. Het volume van in beslag genomen wijnsteenzuur was in 2021 kleiner dan in 2020 maar was nog steeds groter dan in de jaren 2017 t/m 2019 ​[6]​.
• Naast wijnsteenzuur worden ook de stoffen methylthioglycolaat (MTG) en 2,2-azobis-(2-isobutylnitril) (AIBN) in de productie van methamfetamine gebruikt. In 2020 werd voor het eerst ook de stof dimyristyl peroxydicarbonate (MYPC) in beslag genomen ​[6]​.
• Voorheen werd methamfetamine binnen Europa voornamelijk in zogenoemde ‘keukenlabs’ in Tsjechië geproduceerd. Daarbij werd voornamelijk gebruikgemaakt van (pseudo)efedrine, die met de zogenoemde ‘jodium-/rode-fosfor-methode’ of varianten daarvan in methamfetamine werd omgezet. (Pseudo)efedrine is een geregistreerde categorie 1 stof en is aan een vergunningsplicht onderworpen, waardoor de stof lastig te verkrijgen is. Rode fosfor is vanaf medio januari 2021 een geregistreerde categorie 2A stof (zie ook §2.1.3) ​[6]​.
• Behalve (pseudo)efedrine en rode fosfor zijn de bovengenoemde stoffen niet geregistreerd in Europa. Daardoor is het handelen zonder vergunning niet strafbaar, behalve als de stoffen voor illegale doeleinden (zoals de productie van synthetische drugs) worden aangewend ​[6]​.

Omvang en aantallen van in Nederland in beslag genomen stoffen die te relateren zijn aan de productie van methamfetamine^I, 2017-2021 [Tabel 16.3.4]

Aanvullende informatie