16.3 Inbeslagnames en ontmanteling

16.3.1 In beslag genomen drugs

Politie-eenheden, de Douane en Koninklijke Marechaussee (KMar) houden registraties bij over in beslag genomen drugs, maar het blijkt tot dusver nog niet mogelijk om die gegevens op landelijk niveau eenduidig bijeen te brengen. Hierdoor is het beeld van in beslag genomen drugs gefragmenteerd en is het beperkt mogelijk om betrouwbare trends te schetsen. Deze paragraaf beschrijft de meest recente gegevens over in beslag genomen drugs, afkomstig van verschillende bronnen en registratiejaren. Over het jaar 2022 zijn (nog) niet voor alle drugs de volledige (geregistreerde) gegevens beschikbaar.

Inbeslagnames gerapporteerd door de politie

De meest recente informatie over door de politie in beslag genomen drugs betreft het jaar 2019, met uitzondering van cijfers over cannabis. In dit jaar rapporteerde de politie over inbeslagnames van drugs door de politie, de KMar, de Douane en de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD). Vanuit de politie hebben vijf van de elf politie-eenheden gegevens aangeleverd bij de Dienst Landelijke Informatie Organisatie (DLIO) van de politie. Daardoor is niet bekend hoeveel drugs in totaal in 2019 in Nederland in beslag werden genomen. De mate van onderregistratie is daarbij onbekend ​[1]​.

Omvang inbeslagnames gerapporteerd door de politie naar type drug in 2019 [Tabel 16.3.1]

Inbeslagnames door de Douane

De Douane rapporteert jaarlijks ook zelfstandig over inbeslagnames van geïmporteerde drugs. De meest recente cijfers van de Douane gaan over 2022. De totale omvang van het aantal kilo’s drugs dat door de Douane in 2022 in beslag is genomen, is gedaald ten opzichte van 2021. Deze daling wordt veroorzaakt door de daling in het aantal in beslag genomen kilo’s cocaïne. Bij alle andere drugssoorten steeg het aantal in beslag genomen kilo’s ​[2]​. Het aantal voor export bedoelde poststukken met synthetische drugs dat in 2022 is onderschept, is door verscherping van controles op Nederland uitgaande post, bijna verdubbeld ten opzichte van een jaar eerder ​[3]​.

• In 2022 is door de Douane in Nederland 51.447 kilo cocaïne in beslag genomen. Dat is een grote stijging ten opzichte van een jaar eerder toen 41.000 kilo in beslag werd genomen. Daarnaast is in 2022 door Zuid-Amerikaanse douane- en politiediensten 110.000 kilo cocaïne met Nederland als bestemming in beslag genomen ​[2]​.
• Het overgrote deel van de kilo’s cocaïne werd in 2022 in de zeehavens in beslag genomen (50.044 van de 51.447 kilo). Het overige deel werd op vliegvelden in beslag genomen ​[2]​.
• De meeste van het totaal aantal inbeslagnames vonden plaats in de haven van Rotterdam. Daarnaast hebben enkele inbeslagnames in de haven van Vlissingen plaatsgevonden. Opvallend in 2022 was dat in dit jaar meer relatief kleine partijen zijn aangetroffen. Er zijn 89 partijen van minder dan 100 kilo in beslag genomen in 2022, tegenover 69 partijen van minder dan 100 kilo in 2021 ​[4–6]​.
• In 2022 is een flinke stijging te zien van het aantal in beslag genomen kilo’s heroïne. Het aantal steeg van 1.734 kilo in 2021 naar 2.611 kilo. In 2020 en de jaren daarvoor lag het aantal in beslag genomen kilo’s heroïne een stuk lager dan in 2021 en 2022 ​[2]​.
• Uit de duidingssessie in 2022 blijkt dat de stijging van in beslag genomen heroïne mogelijk verklaard kan worden door incidentele, grote (maritieme) vangsten (meer dan 1.000 kilo). Doordat het doorgaans om inbeslagnames van relatief geringe omvang (per type drugs) per jaar gaat, kunnen relatief grote drugsvangsten de omvang van de inbeslagnames op jaarbasis vertekenen ​[7]​.
• De intensieve controle van post door de Douane heeft geresulteerd in een groter aantal onderschepte postpakketten met drugs die op weg waren naar het buitenland: in 2022 zijn 27.000 pakketten met drugs onderschept, tegenover 15.500 pakketten in 2021. Deze pakketten bevatten voornamelijk synthetische drugs ​[2,3]​. Naast de intensievere controles door de Douane speelde ook de toename van dancefeesten na de coronaperiode mogelijk een rol in de stijging van drugs die werden gevonden in post ​[2]​.
• Voor het eerst sinds 2017 heeft de Douane in 2022 MDMA/ecstasy aangetroffen in de haven van Rotterdam (65 kilo) ​[3]​.
• De Nederlandse Douane werkte de afgelopen jaren steeds meer samen met België. Deze intensievere samenwerking werd noodzakelijk geacht, omdat criminelen de havens van Antwerpen en Rotterdam beschouwen als één werkgebied. België en Nederland hebben ook gezamenlijk afspraken gemaakt met de Braziliaanse douane, omdat Brazilië een bronland is voor cocaïne. Deze samenwerking bestaat onder andere uit het uitwisselen van scanbeelden. De samenwerking tussen Brazilië, België en Nederland heeft ertoe geleid dat de Braziliaanse douane steeds meer cocaïne in beslag neemt voor Nederland. De samenwerking tussen de landen wordt daarom ook doorgezet en verder ontwikkeld ​[8,9]​.

Omvang en aantal inbeslagnames Douane naar type drug, 2016- eerste helft 2022 [Tabel 16.3.2]

Inbeslagnames in België

• De cijfers van de Federale Gerechtelijke Politie (FGP) Antwerpen laten zien dat in de haven van Antwerpen in de periode 2017-2020 meer cocaïne in beslag is genomen dan door de Douane en KMar in Nederland. In eerdere onderzoeken is geschat dat 70% tot 80% van de in België in beslag genomen cocaïne onderweg was naar Nederland ​[4,10]​.
• In 2020 werd er in België in totaal 70.254 kilo cocaïne in beslag genomen. Deze inbeslagnames vonden niet uitsluitend plaats in de haven van Antwerpen, maar in heel België ​[11]​.
• Ook werd er in België heroïne, amfetaminen, ecstasy en cannabis in beslag genomen. In 2020 ging het in totaal om 684 kilo heroïne, 173 kilo amfetaminen, 351 kilo ecstasy en 15.059 kilo cannabis ​[11]​.

In beslag genomen chemicaliën voor drugsproductie

Voor de productie van (synthetische) drugs zijn verschillende chemicaliën nodig. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen (pre-)precursoren en andere chemicaliën. Precursoren zijn stoffen die in een chemische reactie kunnen worden omgezet in een drugssoort. Benzylmethylketon (BMK) en Piperonyl methylketon (PMK) zijn bijvoorbeeld de belangrijkste precursoren voor respectievelijk amfetamine en MDMA/ecstasy. Pre-precursoren kunnen omgezet worden in een precursor. Daarnaast zijn andere chemicaliën nodig, om de synthese aan te gaan met de precursor of als hulpstof.

Per 1 januari 2022 is de Wet strafrechtelijke aanpak ondermijning in werking getreden. Op basis van mogelijkheden in deze wet is het sinds april 2023 verboden om drugsprecursoren waarvoor geen legale toepassing bekend is, in te voeren, uit te voeren, te vervoeren of voor handen te hebben. Stoffen waarvoor geen legale toepassing bekend is en die al onder Europese regelgeving vallen, zijn hier niet in opgenomen (zie ook § 2.1.1).

Een deel van de gebruikte chemicaliën kent ook legale toepassingen, bijvoorbeeld voor het maken van medicijnen, cosmetica of plastics. Vanwege dit gevarieerde (en soms grootschalige) legaal gebruik kan de handel in deze stoffen niet helemaal verboden worden en is een controle- en opsporingsmechanisme van kracht om misbruik te bestrijden. Hiertoe dient de Wet voorkoming misbruik chemicaliën (Wvmc) in Nederland. Deze wet verplicht marktdeelnemers om de bevoegde instanties onverwijld in kennis te stellen van elk voorval dat wijst op mogelijk misbruik van stoffen die zowel voor legale doeleinden kunnen worden gebruikt als voor de illegale vervaardiging van verdovende middelen. Voor chemicaliën die niet in de Wvmc geregistreerd zijn, geldt voor marktdeelnemers een meldingsregeling op basis van vrijwilligheid. Sommige van deze stoffen staan op de ‘EU Voluntary Monitoring List’, een lijst met stoffen die internationaal bekend zijn omdat ze veelvuldig worden gebruikt bij de productie van synthetische drugs ​[12]​. De FIOD is voor Nederland aangewezen als ‘Competente Nationale Autoriteit’ en daarom is het ‘Meldpunt Verdachte Transacties Chemicaliën’ bij de FIOD belegd. Alle signalen die bij het meldpunt binnenkomen, worden vastgelegd en beoordeeld op een mogelijke opvolging door de FIOD zelf of door één van haar partners, zoals de politie of de Douane ​[12]​.

Ontwikkeling in beslag genomen pre-precursoren en andere chemicaliën

• Jaarlijks worden in Europa grote hoeveelheden (pre-)precursoren en andere chemicaliën in beslag genomen die bestemd waren voor de productie van synthetische drugs in Nederland ​[12]​.
• Op basis van informatie die de FIOD hierover heeft bereikt, blijkt dat in Nederland in 2022 in totaal ruim 141.000 kilo chemicaliën, die voor drugsproductie bestemd waren, in beslag is genomen. Het gaat daarbij om chemicaliën bestemd voor de productie van synthetische drugs maar ook voor de extractie van cocaïne en conversie van morfine naar heroïne. In 2021 ging het om ongeveer 175.000 kilo. In 2020 werd nog dubbel zoveel (meer dan 350.000 kilo) drugsgerelateerde chemicaliën in beslag genomen ​[12]​.
• De FIOD houdt registraties bij over de activiteiten van de FIOD, de politie en de Douane met betrekking tot in beslag genomen chemicaliën die bestemd zijn voor de productie van drugs, waaronder synthetische drugs, cocaïne en heroïne. In 2022 werden bij inbeslagnames in totaal ruim 21.100 kilo pre-precursoren door de politie, de FIOD en de Douane in beslag genomen (voor zover bij de FIOD bekend). Dit aantal is vergelijkbaar met 2021 ​[12–14]​.
• Op basis van informatie die de Douane en de FIOD hierover heeft bereikt, zijn er de afgelopen jaren signalen dat een deel van de zendingen (pre-)precursoren (met bronland China) rechtstreeks naar Nederland kwamen en een deel via andere EU-lidstaten ons land bereikten. Deze trend leek op basis van informatie van de politie, de Douane en de FIOD ook in 2022 te zijn voortgezet. De opsporingsinstanties zagen dat minder zendingen werden onderschept, maar dat de productie van synthetische drugs niet afnam. De (internationale) coronamaatregelen leken hieraan niets te hebben veranderd ​[12]​.
• Dit is mogelijk te verklaren doordat het goederentransport en vrachtverkeer in Nederland ten tijde van de coronamaatregelen doorgang vonden. In 2020 was het goederentransport en vrachtverkeer op een lager niveau dan in 2019, maar in 2021 was het goederentransport via de weg, het spoor of de binnenvaart, terug op het niveau van 2019 of het steeg er boven uit. Alleen het goederenvervoer via de zeevaart was in 2020 en 2021 nog niet terug op het niveau van 2019 ​[15,16]​.

Nieuwe pre-precursoren

• Regelmatig verschijnen nieuwe pre-precursoren op de illegale markt en lijken internationaal gereguleerde pre-precursoren geleidelijk in onbruik te raken ​[12]​.
• In 2022 is in Nederland de stof diethyl (phenylacetyl) propanedioate (DEPAPD) twee keer aangetroffen. Dit is een, inmiddels geregistreerde, pre-precursor voor BMK ​[14]​.
• In 2021 werden in Nederland twee nieuwe pre-precursoren voor PMK aangetroffen, waarmee MDMA/ecstasy geproduceerd kan worden. Het gaat om de niet-geregistreerde pre-precursoren methyl 3-oxo-2-(3,4-methylenedioxyphenyl) butanoate (MAMDPA) en 3,4-MDP-2-P ethyl glycidaat (PMK ethyl glycidaat). Na internationale signalering en profilering door de Douane is door de FIOD een onderzoek naar deze pre-precursoren gestart. In totaal is daarbij dor de FIOD, Douane en politie 4.464 kilo MAMDPA en 350 kilo PMK ethyl glycidaat in beslag genomen ​[12]​.
• Na de stoffen alpha-fenylaceto-acetonitril (APAAN), alpha-fenylacetoacetamide (APAA) en methyl 3-oxo-2-phenyl butanoate (MAPA) werd in 2020 de vloeibare pre-precursor ethyl 3-oxo-2-phenyl butanoate (EAPA) twee keer aangetroffen. EAPA is inmiddels een geregistreerde precursor voor BMK ​[12]​.
• In 2022 hebben twee relatief grote inbeslagnames van APAAN plaatsgevonden, in vergelijking met de drie jaar ervoor. Het aantal inbeslagnames en de totale hoeveelheid in beslag genomen APAA zijn sinds 2018 blijven dalen. In 2022 zijn aanzienlijk minder kilo’s van de pre-precursor MAPA in beslag genomen in vergelijking met de jaarlijkse inbeslagnames in de periode 2018-2021. Het aantal inbeslagnames van de pre-precursor natriumzout van BMK-glycidezuur was in 2022 vergelijkbaar met 2018-2021, maar heeft geleid tot een relatief groot in beslag genomen volume​[12,14]​.
• PMK-glycidaat en natriumzout van PMK-glycidezuur zijn geregistreerde precursoren voor PMK, waarmee MDMA/ecstasy geproduceerd kan worden. In 2022 heeft één grote inbeslagname van natriumzout van PMK-glycidezuur plaatsgevonden. In de periode 2017 t/m 2021 ging het jaarlijks eveneens om één of twee inbeslagnames maar was de omvang van de vangsten meestal (aanzienlijk) kleiner. Over 2022 zijn geen gegevens bekend over inbeslagnames van de stof PMK-glycidaat ​[12,14]​.

Hoeveelheden en aantallen van in Nederland in beslag genomen pre-precursoren voor de productie van synthetische drugs^I, 2017-2022 [Tabel 16.3.3]

Pre-precursoren voor heroïne

• Bij de conversie van morfine naar heroïne wordt de stof azijnzuuranhydride gebruikt. Azijnzuuranhydride is een geregistreerde stof met vele legale toepassingen. Er zijn geen gegevens bekend over in 2022 in beslag genomen azijnzuuranhydride. In 2021 werd 5.610 liter azijnzuuranhydride in beslag genomen, naar aanleiding van signalen van mogelijk misbruik van de stof voor de illegale vervaardiging van verdovende middelen. De illegale vervaardiging van heroïne werd voor het jaar 2017 in Nederland niet eerder op deze schaal gezien ​[12]​. Cijfers van de FIOD tonen aan dat inbeslagnames van azijnzuuranhydride zijn gedaald in 2019 en 2020, na een piek in 2018 ​[4]​.
• Ook in het buitenland werden enkele jaren geleden grote partijen azijnzuuranhydride in beslag genomen. Daarbij waren er aanwijzingen dat deze partijen onder andere uit Nederland waren verstuurd. De partijen hadden onder meer Turkije, Iran of Afghanistan als bestemming ​[4,12]​.
• Azijnzuuranhydride wordt niet alleen gebruikt voor de omzetting van morfine naar heroïne, maar kan ook worden gebruikt voor de omzetting van fenylazijnzuur naar BMK, een belangrijke grondstof voor de productie van methamfetamine en amfetamine. Voor zover bekend, is deze toepassing niet in Nederland gezien. In Afghanistan, waar heroïne wordt geproduceerd, wordt de afgelopen jaren ook in toenemende mate methamfetamine geproduceerd ​[17,18]​.

Pre-precursoren voor methamfetamine

• In 2021 lijkt de productie van methamfetamine in Nederland waarbij methamfetamine (vanuit poedervorm) gekristalliseerd is en/of hergekristalliseerd, weer afgenomen te zijn ten opzichte van het piekjaar 2020 (zie daarvoor ook §16.3.2) ​[12]​. Het merendeel van de methamfetamine geproduceerd in Nederland wordt naar het buitenland geëxporteerd ​[13]​.
• Uit signalen van de Landelijke Faciliteit Ontmantelen (LFO) blijkt dat bij de productie van methamfetamine in Nederland typisch Nederlandse productiemethoden zijn gebruikt, te weten de ‘reductieve aminering’ en de ‘Leuckart-synthese’. De precursor BMK, nodig voor de productie van methamfetamine, werd meestal vanuit pre-precursoren (zoals APAA, MAPA) binnen Nederland geproduceerd. Zendingen met Nederland als bestemming die in het buitenland in beslag zijn genomen, zijn in dit overzicht niet opgenomen. Jaarlijks worden grote hoeveelheden (pre-)precursoren met Nederland als bestemming in beslag genomen ​[12]​.
• Naast reeds genoemde precursoren wordt bij de productie van methamfetamine van wijnsteenzuur gebruik gemaakt. De hoeveelheid in beslag genomen wijnsteenzuur (een niet-geregistreerde stof) is in 2022, net als in 2021, afgenomen ten opzichte van 2020 ​[12]​.
• Naast wijnsteenzuur worden ook de stoffen methylthioglycolaat (MTG) en 2,2-azobis-(2-isobutylnitril) (AIBN) in de productie van methamfetamine gebruikt. In 2020 werd voor het eerst ook de stof dimyristyl peroxydicarbonate (MYPC) in beslag genomen ​[12]​.
• Voorheen werd methamfetamine binnen Europa voornamelijk in zogenoemde ‘keukenlabs’ in Tsjechië geproduceerd. Daarbij werd vooral gebruikgemaakt van (pseudo)efedrine, die met de zogenoemde ‘jodium-/rode-fosfor-methode’ of varianten daarvan in methamfetamine werd omgezet. (Pseudo)efedrine is een geregistreerde categorie 1 stof en is aan een vergunningsplicht onderworpen, waardoor de stof lastig te verkrijgen is. Rode fosfor is vanaf medio januari 2021 een geregistreerde categorie 2A stof (zie ook §2.1.3) ​[12]​.
• Behalve (pseudo)efedrine en rode fosfor zijn de bovengenoemde stoffen niet geregistreerd in Europa. Daardoor is het handelen zonder vergunning niet strafbaar, behalve als de stoffen voor illegale doeleinden (zoals de productie van synthetische drugs) worden aangewend ​[12]​.

Omvang en aantallen van in Nederland in beslag genomen stoffen die te relateren zijn aan de productie van methamfetamine^I, 2017-2022 [Tabel 16.3.4]

Aanvullende informatie