16.3.2 Inbeslagnames

Snel naar:

Politie-eenheden, de Douane en Koninklijke Marechaussee (KMar) houden registraties bij over in beslag genomen drugs, maar het blijkt tot dusver nog niet mogelijk om die gegevens op landelijk niveau eenduidig bijeen te brengen. Hierdoor is het beeld van in beslag genomen drugs gefragmenteerd en is het beperkt mogelijk om betrouwbare trends te schetsen. Deze paragraaf beschrijft de meest recente gegevens over in beslag genomen drugs, afkomstig van verschillende bronnen en registratiejaren. Over het jaar 2022 zijn (nog) niet voor alle drugs de volledige (geregistreerde) gegevens beschikbaar.

Inbeslagnames gerapporteerd door de politie

De meest recente informatie over door de politie in beslag genomen drugs betreft het jaar 2019, met uitzondering van cijfers over marihuana. In dit jaar rapporteerde de politie over inbeslagnames van drugs door de politie, de KMar, de Douane en de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD). Vanuit de politie hebben vijf van de elf politie-eenheden gegevens aangeleverd bij de Dienst Landelijke Informatie Organisatie (DLIO) van de politie. Daardoor is niet bekend hoeveel drugs in totaal in 2019 in Nederland in beslag werden genomen. De mate van onderregistratie is daarbij onbekend ​[1]​.

Omvang inbeslagnames gerapporteerd door de politie naar type drug in 2019 [Tabel 16.3.1]

Inbeslagnames door de Douane

De Douane rapporteert jaarlijks over hun inbeslagnames van geïmporteerde drugs. De meest recente cijfers van de Douane gaan over 2023 ​[2]​. Het aantal kilo’s drugs dat door de Douane in 2023 in beslag is genomen, is iets hoger dan in 2022 ​[2]​.

• In 2023 is door de Douane in Nederland bijna 60.000 kilo cocaïne in beslag genomen. In 2022 was dit 51.000 kilo. Het aantal onderschepte zendingen is ongeveer gelijk gebleven, maar het gemiddeld aantal kilo’s per zending is toegenomen ​[2]​.
• Verder is bekend dat in de eerste helft van 2023 16.400 kilo cocaïne, bestemd voor Nederland, in beslag is genomen door buitenlandse douanediensten. Dat is in verhouding een sterke daling ten opzichte van een jaar eerder toen in het gehele jaar 104 ton cocaïne onderschept werd door buitenlandse douanediensten voor Nederland ​[3]​.
• Het overgrote deel van de cocaïne werd in 2023 in de zeehavens in beslag genomen: ongeveer 57.000 kilo van de in totaal bijna 60.000 kilo in beslag genomen cocaïne. Volgens de Douane is deze toename het gevolg van een intensievere samenwerking tussen de Douane in Zeeland en ondernemers en handhandhavingspartners in het havengebied. In 2023 zijn in de haven van Rotterdam 40 procent meer scans uitgevoerd door de Douane dan in 2022. Daarnaast zette de Douane meer innovatieve technieken in om drugszendingen te onderscheppen, zoals (onderwater)drones en slimme camera’s ​[3,4]​.
• De hoeveelheid cocaïne die op vliegvelden in beslag is genomen verdubbelde van 1.300 kilo in 2022 naar 2.250 kilo in 2023. Op de luchthavens is in 2023 ingezet op een betere samenwerking met ondernemers. Door het uitwisselen van informatie met ondernemers krijgt de Douane een beter beeld van potentieel risicovolle zendingen ​[3,4]​.
• De meest gebruikte methode voor criminelen om drugs te smokkelen is de zogenoemde rip-off methode. Hierbij worden de drugs bij reguliere ladingen gevoegd, bijvoorbeeld in containers met fruit of ladingen cacaobonen, koffie of hout. In 70% van de inbeslagnames hebben criminelen gebruikgemaakt van de rip-off methoden [3]​. ​
• De Nederlandse Douane is in de afgelopen jaren steeds nauwer gaan samenwerken met de Belgische Douane ​[2]​. Deze intensievere samenwerking werd noodzakelijk geacht, omdat criminelen de havens van Antwerpen en Rotterdam beschouwen als één werkgebied. Een voorbeeld van deze samenwerking is het Nederlandse duikteam dat ook actief is in Antwerpen ​[4]​. ​België en Nederland hebben ook gezamenlijk afspraken gemaakt met de Braziliaanse Douane, omdat Brazilië voor Nederland een belangrijk uitvoerland is voor cocaïne. Deze samenwerking bestaat onder andere uit het uitwisselen van scanbeelden. De samenwerking tussen Brazilië, België en Nederland heeft ertoe geleid dat de Braziliaanse Douane steeds meer cocaïne in beslag neemt die onderweg was naar Nederland. De samenwerking tussen de landen wordt daarom ook doorgezet en verder ontwikkeld ​[6,7]​.
• In 2023 is veel minder heroïne in beslag genomen: 19 kilo in 2023 en 2.611 kilo in het jaar daarvoor ​[2,4]​.
• Uit de duidingssessie in 2023 blijkt dat de fluctuatie van in beslag genomen heroïne mogelijk verklaard kan worden door incidentele, grote (maritieme) vangsten (meer dan 1.000 kilo). Doordat het doorgaans om inbeslagnames van relatief geringe omvang (per type drugs) per jaar gaat, kunnen relatief grote drugsvangsten de omvang van de inbeslagnames op jaarbasis vertekenen ​[8]​.
• In 2023 zijn door de Douane ongeveer 16.500 brieven en pakketten met vooral synthetische drugs in beslag genomen. De afgelopen jaren is de controle van post door de Douane geïntensiveerd. Dit leidde ertoe dat meer postpakketten met drugs zijn onderschept. In 2022 zijn 27.000 postpakketten met drugs onderschept, in 2021 waren dit er 15.500. Naast de intensievere controles door de Douane speelde ook de toename van dancefeesten na de coronaperiode mogelijk een rol in de stijging van drugs die werden gevonden in post ​[9]​​. Om drugssmokkel via de post tegen te gaan is begin 2024 het Hit and Run Postteam (HARP) opgericht. Het team richt zich op het opsporen en vervolgen van de verzenders van de postpakketten met drugs. Het HARP-team is een samenwerkingsverband tussen de politie, het Openbaar Ministerie (OM) en de Douane. Hun doel is het versterken van de samenwerking tussen deze partijen en het verbeteren van de informatiepositie om zo de drugszendingen op te kunnen sporen. Medio 2024 is nog niet duidelijk wat de resultaten zijn van dit samenwerkingsverband ​[10]​.

Omvang en aantal inbeslagnames Douane naar type drug, 2016-2023 [Tabel 16.3.2]

Inbeslagnames in België

• De Nederlandse en Belgische Douane werken steeds intensiever samen om drugssmokkel tegen te gaan ​[11]​. De Nederlandse Staatssecretaris Toeslagen en Douane en de Belgische minister van Financiën presenteerden samen de cijfers over inbeslagnames van drugs in Nederland en België in het jaar 2023. In 2023 is in België 116.000 kilo drugs in beslag genomen. Dat is meer dan in 2022, toen er 109.000 kilo in beslag werd genomen. De cijfers van de Federale Gerechtelijke Politie (FGP) Antwerpen laten zien dat in de haven van Antwerpen in de periode 2017-2020 meer cocaïne in beslag is genomen dan door de Douane en KMar in Nederland. In eerdere onderzoeken is geschat dat 70% tot 80% van de in België in beslag genomen cocaïne onderweg was naar Nederland ​[12,13]​.
• In 2021 werd er in België in totaal ruim 96 ton cocaïne in beslag genomen. Deze inbeslagnames vonden niet uitsluitend plaats in de haven van Antwerpen, maar in heel België ​[14]​.
• Ook werd er in België heroïne, amfetaminen, ecstasy en cannabis in beslag genomen. In 2020 ging het in totaal om 684 kilo heroïne, 173 kilo amfetaminen, 351 kilo ecstasy en 15.059 kilo cannabis ​[15]​.

In beslag genomen chemicaliën voor drugsproductie

Voor de productie van (synthetische) drugs zijn verschillende chemicaliën nodig. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen (pre-)precursoren en andere chemicaliën. Precursoren zijn stoffen die in een chemische reactie kunnen worden omgezet in een drugssoort. Benzylmethylketon (BMK) en Piperonyl methylketon (PMK) zijn bijvoorbeeld de belangrijkste precursoren voor respectievelijk amfetamine en MDMA/ecstasy. Pre-precursoren kunnen omgezet worden in een precursor. Daarnaast zijn andere chemicaliën nodig om de synthese aan te gaan met de precursor of als hulpstof.

Per 1 januari 2022 is de Wet strafrechtelijke aanpak ondermijning in werking getreden. Op basis van mogelijkheden in deze wet is het sinds april 2023 verboden om drugsprecursoren waarvoor geen legale toepassing bekend is, in te voeren, uit te voeren, te vervoeren of voor handen te hebben. Stoffen waarvoor geen legale toepassing bekend is en die al onder Europese regelgeving vallen, zijn hier niet in opgenomen (zie ook § 2.1.1).

Een deel van de gebruikte chemicaliën kent ook legale toepassingen, bijvoorbeeld voor het maken van medicijnen, cosmetica of plastics. Vanwege dit gevarieerde (en soms grootschalige) legaal gebruik kan de handel in deze stoffen niet helemaal verboden worden en is een controle- en opsporingsmechanisme van kracht om misbruik te bestrijden. Hiertoe dient de Wet voorkoming misbruik chemicaliën (Wvmc) in Nederland. Deze wet verplicht marktdeelnemers om de bevoegde instanties onverwijld in kennis te stellen van elk voorval dat wijst op mogelijk misbruik van stoffen die zowel voor legale doeleinden kunnen worden gebruikt als voor de illegale vervaardiging van verdovende middelen. Voor chemicaliën die niet in de Wvmc geregistreerd zijn, geldt voor marktdeelnemers een meldingsregeling op basis van vrijwilligheid. Sommige van deze stoffen staan op de ‘EU Voluntary Monitoring List’, een lijst met stoffen die internationaal bekend zijn omdat ze veelvuldig worden gebruikt bij de productie van synthetische drugs ​[16]​. De FIOD is voor Nederland aangewezen als ‘Competente Nationale Autoriteit’ en daarom is het ‘Meldpunt Verdachte Transacties Chemicaliën’ bij de FIOD belegd. Alle signalen die bij het meldpunt binnenkomen, worden vastgelegd en beoordeeld op een mogelijke opvolging door de FIOD zelf of door één van haar partners, zoals de politie of de Douane ​[16]​.

Ontwikkeling in beslag genomen pre-precursoren en andere chemicaliën

• Jaarlijks worden in Europa grote hoeveelheden (pre-)precursoren en andere chemicaliën in beslag genomen die bestemd waren voor de productie van synthetische drugs in Nederland ​[16]​.
• Op basis van informatie die de FIOD hierover heeft bereikt, blijkt dat in Nederland in 2023 in totaal ongeveer 370.000 kilo chemicaliën die voor drugsproductie bestemd waren, in beslag zijn genomen. Het gaat daarbij om chemicaliën bestemd voor de productie van synthetische drugs maar ook voor de extractie van cocaïne en conversie van morfine naar heroïne. In 2022 ging het nog om ruim 141.000 kilo. In 2021 is ongeveer 175.000 kilo drugsgerelateerde chemicaliën in beslag genomen ​[16,17]​.
• De FIOD houdt registraties bij over de activiteiten van de FIOD, de politie en de Douane met betrekking tot in beslag genomen chemicaliën die bestemd zijn voor de productie van drugs, waaronder synthetische drugs, cocaïne en heroïne. In 2023 is bij inbeslagnames in totaal bijna 63.000 kilo pre-precursoren door de politie, de FIOD en de Douane in beslag genomen (voor zover bij de FIOD bekend). Dit is bijna drie keer zo veel als in 2022 [16,17]​.
• Op basis van informatie die de Douane en de FIOD hierover heeft bereikt, zijn er de afgelopen jaren signalen dat een deel van de zendingen (pre-)precursoren (met bronland China) rechtstreeks naar Nederland kwam en een deel via andere EU-lidstaten ons land bereikt. Dit leek op basis van informatie van de politie, de Douane en de FIOD ook in 2023 het geval ​[25]​.
• Ten tijde van de coronapandemie zagen de opsporingsinstanties dat minder zendingen werden onderschept, maar dat de productie van synthetische drugs niet afnam. De (internationale) coronamaatregelen leken hieraan niets te hebben veranderd ​[16]​. Dit is mogelijk te verklaren doordat het goederentransport en vrachtverkeer in Nederland ten tijde van de coronamaatregelen doorgang vonden. In 2020 was het goederentransport en vrachtverkeer op een lager niveau dan in 2019, maar in 2021 was het goederentransport via de weg, het spoor of de binnenvaart, terug op het niveau van 2019 of het steeg erbovenuit. Alleen het goederenvervoer via de zeevaart was in 2020 en 2021 nog niet terug op het niveau van 2019 ​[19,20]​.

Nieuwe pre-precursoren

• Regelmatig verschijnen nieuwe pre-precursoren op de illegale markt en lijken internationaal gereguleerde pre-precursoren geleidelijk in onbruik te raken ​[16]​.
• In 2023 zijn twee nieuwe stoffen aangetroffen: BMK ethyl glycidaat en 2 chloor-1-fenyl propaan. Beide stoffen worden gebruikt voor de productie van BMK, een precursor voor methamfetamine en amfetamine ​[17]​.
• In voorgaande jaren zijn de volgende stoffen voor het eerst aangetroffen:
  • In 2022: diethyl (phenylacetyl) propanedioate (DEPAPD). Dit is een, inmiddels geregistreerde, pre-precursor voor BMK, waarmee amfetamine kan worden geproduceerd ​[16]​.
  • In 2021: methyl 3-oxo-2-(3,4-methylenedioxyphenyl) butanoate (MAMDPA) en 3,4-MDP-2-P ethyl glycidaat (PMK ethyl glycidaat). Dit zijn, inmiddels geregistreerde, pre-precursoren voor PMK, waarmee MDMA/ecstasy kan worden geproduceerd [16]​. 
  • In 2020: ethyl 3-oxo-2-phenyl butanoate (EAPA). Dit is een, inmiddels geregistreerde, pre-precursor voor BMK, waarmee amfetamine kan worden geproduceerd ​[16]​. 
• Naast de bovenstaande stoffen zijn de afgelopen jaren ook de onderstaande pre-precursoren aangetroffen: alpha-fenylaceto-acetonitril (APAAN), alpha-fenylacetoacetamide (APAA) en methyl 3-oxo-2-phenyl butanoate (MAPA). Dit zijn, inmiddels geregistreerde, pre-precursoren voor BMK ​[16]​.
• In 2023 zijn, voor zover bij de FIOD bekend, geen APAAN BMK en APAA in beslag genomen. Het aantal inbeslagnames en de totale hoeveelheid in beslag genomen MAPA is in 2023 relatief klein vergeleken met de jaarlijkse inbeslagnames in de periode 2017 t/m 2022 ​[16,17,22]​.
• PMK-glycidaat, natriumzout van PMK-glycidezuur en PMK-ethyl glycidaat zijn geregistreerde precursoren voor PMK, waarmee MDMA/ecstasy geproduceerd kan worden. In 2023 is, voor zover bij de FIOD bekend, ruim 28.000 kilo PMK-ethyl glycidaat in beslag genomen en heeft één (relatief kleine) inbeslagname van PMK-glycidaat plaatsgevonden. Over 2023 zijn bij de FIOD geen gegevens bekend over inbeslagnames van natriumzout van PMK-glycidezuur ​[16,17,22]​.

Hoeveelheden en aantallen van in Nederland in beslag genomen pre-precursoren voor de productie van synthetische drugs^I, 2017-2023 [Tabel 16.3.3]

Pre-precursoren voor heroïne

• Bij de conversie van morfine naar heroïne wordt de stof azijnzuuranhydride gebruikt. Azijnzuuranhydride is een geregistreerde stof met vele legale toepassingen. In 2023 is, in twee vangsten, 740 liter azijnzuuranhydride in beslag genomen. Er zijn geen gegevens bekend over in 2022 in beslag genomen azijnzuuranhydride. In 2021 werd 5.610 liter azijnzuuranhydride in beslag genomen, naar aanleiding van signalen van mogelijk misbruik van de stof voor de illegale vervaardiging van verdovende middelen. De illegale vervaardiging van heroïne werd vóór het jaar 2017 in Nederland niet eerder op deze schaal gezien ​[16]​. Cijfers van de FIOD tonen aan dat inbeslagnames van azijnzuuranhydride zijn gedaald na een piek in 2018 ​[12]​.
• Ook in het buitenland werden enkele jaren geleden grote partijen azijnzuuranhydride in beslag genomen. Daarbij waren er aanwijzingen dat deze partijen onder andere uit Nederland waren verstuurd. De partijen hadden onder meer Turkije, Iran of Afghanistan als bestemming ​[12,16]​.
• Azijnzuuranhydride wordt niet alleen gebruikt voor de omzetting van morfine naar heroïne, maar kan ook worden gebruikt voor de omzetting van fenylazijnzuur naar BMK, een belangrijke grondstof voor de productie van methamfetamine en amfetamine. Voor zover bekend is deze toepassing niet in Nederland gezien. In Afghanistan, waar heroïne wordt geproduceerd, wordt de afgelopen jaren ook in toenemende mate methamfetamine geproduceerd ​[23,24]​.

Pre-precursoren voor methamfetamine

• Op basis van signalen die de FIOD daarover hebben bereikt, lijkt in 2023 de productie van methamfetamine in Nederland waarbij methamfetamine (vanuit poedervorm) gekristalliseerd en/of hergekristalliseerd is, weer toegenomen te zijn ten opzichte van 2022 ​[16,17]​. Het merendeel van de methamfetamine geproduceerd in Nederland werd (voor zover bekend op basis van gegevens over 2021) naar het buitenland geëxporteerd ​[16,18]​.
• Uit signalen van de Landelijke Faciliteit Ontmantelen (LFO) blijkt dat bij de productie van methamfetamine in Nederland typisch Nederlandse productiemethoden zijn gebruikt, te weten de ‘reductieve aminering’ en de ‘Leuckart-synthese’. De precursor BMK, nodig voor de productie van methamfetamine, werd meestal vanuit pre-precursoren (zoals APAA, MAPA) binnen Nederland geproduceerd. Zendingen met Nederland als bestemming die in het buitenland in beslag zijn genomen, zijn in dit overzicht niet opgenomen. Jaarlijks worden grote hoeveelheden (pre-)precursoren met Nederland als bestemming in beslag genomen ​[16]​.
• Naast reeds genoemde precursoren wordt bij de productie van methamfetamine van wijnsteenzuur gebruikgemaakt. De hoeveelheid in beslag genomen wijnsteenzuur (een niet-geregistreerde stof) is in 2023, na een dip in 2022 en 2021, weer toegenomen maar is niet op het niveau van het piekjaar 2020 ​​[16,17,22]​. De toename van de in beslag genomen hoeveelheid wijnsteenzuur in 2020 is mogelijk te verklaren door de gekraakte PGP-servers, zoals ‘EncroChat’, die bijgedragen hebben aan de opsporing en ontmanteling van methamfetaminelabs ​[8]​.
• Naast wijnsteenzuur worden ook de stoffen methylthioglycolaat (MTG) en 2,2-azobis-(2-isobutylnitril) (AIBN) en dimyristyl peroxydicarbonate (MYPC) in de productie van methamfetamine gebruikt ​[16]​. Voor zover bij de FIOD bekend worden deze stoffen sinds 2020 in beslag genomen ​16,17,22]​.
• Voorheen werd methamfetamine binnen Europa voornamelijk in zogenoemde ‘keukenlabs’ in Tsjechië geproduceerd. Daarbij werd vooral gebruikgemaakt van (pseudo)efedrine, die met de zogenoemde ‘jodium-/rode-fosfor-methode’ of varianten daarvan in methamfetamine werd omgezet. (Pseudo)efedrine is een geregistreerde categorie 1 stof en is aan een vergunningsplicht onderworpen, waardoor de stof lastig te verkrijgen is. Rode fosfor is vanaf medio januari 2021 een geregistreerde categorie 2A stof (zie ook §2.1.3) ​[16]​. Na 2020 is, voor zover bij de FIOD bekend, de omvang van in Nederland inbeslaggenomen (pseudo)efedrine, rode fosfor, jodium en hypofosforigzuur afgenomen ​[17]​.
• Behalve (pseudo)efedrine en rode fosfor zijn de bovengenoemde stoffen niet geregistreerd in Europa. Daardoor is het handelen zonder vergunning niet strafbaar, behalve als de stoffen voor illegale doeleinden (zoals de productie van synthetische drugs) worden aangewend ​[16,25]​.

Omvang en aantallen van in Nederland in beslag genomen stoffen die te relateren zijn aan de productie van methamfetamine^I, 2017-2023 [Tabel 16.3.4]

Aanvullende informatie