Hoeveel jongeren uit kwetsbare groepen gebruiken slaap- en kalmeringsmiddelen?

In het kort: Er is nog weinig onderzoek gedaan naar het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen onder kwetsbare jongeren. Er zijn signalen dat het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen zonder recept onder sommige groepen kwetsbare jongeren voorkomt.

Snel naar:
Jongeren in Justitiële Jeugdinrichtingen
Jongeren in de jeugdzorg
Groepen risicojongeren

Wat verstaan we onder kwetsbare groepen jongeren?

Op deze pagina bespreken we een aantal onderzoeken over het middelengebruik binnen ‘kwetsbare groepen jongeren’. Wij gebruiken de term ‘kwetsbare groepen jongeren’ om aan te duiden dat het hier gaat om groepen jongeren die een grotere kans hebben op problemen met en door middelengebruik ​[1]​. Dit komt door een opeenstapeling van verschillende risicofactoren binnen deze groepen. Omgevingsfactoren spelen hierbij de belangrijkste rol, vaak in wisselwerking met persoonlijke risicofactoren. Het kan bijvoorbeeld gaan om problemen in de gezinssituatie, schoolgerelateerde problemen of gedragsproblemen. Jongeren in de jeugdzorg, in jeugddetentie of in het voorgezet speciaal onderwijs (vso) zijn voorbeelden van groepen waarin vaak zo’n opeenstapeling van risicofactoren speelt.

Hoeveel jongeren in de Justitiële Jeugdinrichtingen gebruiken slaap- en kalmeringsmiddelen?

Eén op de twintig jongeren in Justitiële Jeugdinrichtingen gebruikte de laatste maand een medicijn zonder recept

In 2022 rapporteerde 6% van de jongeren in de Justitiële Jeugdinrichtingen (JJI) in de laatste maand medicijnen te hebben gebruikt zonder recept van de dokter ​[2]​. Er is geen informatie beschikbaar over welke specifieke medicijnen er zijn gebruikt. In de vragenlijst zijn de volgende medicijnen als voorbeeld genoemd: benzodiazepinen (kalmerende middelen), ritalin of modafinil (AD(H)D medicatie). Er werden geen gegevens gerapporteerd over het (oneigenlijke) gebruik van medicijnen ooit in het leven.

Hoeveel jongeren in de jeugdzorg gebruiken slaap- en kalmeringsmiddelen?

Op regionaal niveau wordt onder jongeren in de jeugdzorg gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen gesignaleerd

Er zijn geen landelijke gegevens bekend over het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen onder jongeren in de (residentiële) jeugdzorg.In een onderzoek uit 2019 onder jongeren in de brede jeugdzorg in Amsterdam werd gevonden dat 20,4% ooit slaap- of kalmeringsmiddelen had gebruikt (“valium, seresta”). Eén op de zes jongeren (16,3%) gebruikte deze middelen op recept, 7,1% (ook) zonder recept ​[3]​. Deze jongeren worden ambulant begeleid, wonen op een leefgroep of ontvangen pleegzorg.

In 2019 is ook het gebruik onderzocht onder jongeren in de brede jeugdzorg in de Gooi- en Vechtstreek. Van deze jongeren had 31,8% ooit slaap- of kalmeringsmiddelen gebruikt ​[4]​. Meer dan één op de vijf (22,7%) jongeren gebruikte deze middelen met recept, 13,6% (ook) zonder recept. Het ging in deze onderzoeken om een kleine steekproef, waardoor deze resultaten voorzichtig moeten worden geïnterpreteerd.

Hoe ziet het gebruik van slaap en kalmeringsmiddelen in groepen risicojongeren eruit?

Wie vallen er onder groepen risicojongeren?

Een groep risicojongeren is volgens de Antenne Regiomonitor een jongeren- en/of vriendengroep waarbij er al sprake is van middelengebruik en waarbij minimaal één van de volgende drie problemen speelt:

• Problematisch of overmatig drugsgebruik;
• Meervoudige problematiek in de omgeving van de jongeren (bijvoorbeeld binnen de familie, schoolsituatie of vriendengroep);
• Overlast of criminaliteit.

De problemen hoeven niet bij alle jongeren in de jongerengroep voor te komen. Deze jongerengroepen worden soms ook wel aangeduid als ‘kansarme jeugd’, ‘probleemjeugd’ of ‘hangjeugd’ ​[5]​.

In een derde van de onderzochte groepen risicojongeren worden medicijnen zonder recept gebruikt

In 9 van de 29 groepen was sprake van het gebruik van medicijnen zonder recept. Het gaat hier met name om methylfenidaat (Ritalin) en benzodiazepinen (zie ook: ADHD-medicatie / kwetsbare jongeren), maar er wordt in deze gegevens geen onderscheid tussen verschillende medicijnen gemaakt. Binnen de groepen wisselt het aandeel van groepsleden dat deze middelen gebruikt, van een enkeling tot maximaal de helft van de groep.

In de meeste groepen bleef het medicijngebruik in het laatste jaar stabiel

Volgens de professionals nam het gebruik van medicijnen zonder recept in het laatste jaar in één van de negen groepen af en in één groep toe. In de overige zeven groepen bleef het gebruik voor zover bekend stabiel.

In sommige groepen risicojongeren wordt er gehandeld in medicijnen

In sommige groepen is er sprake van handel in medicijnen die via een huisarts of op de illegale markt zijn verkregen.

Slaap- en kalmeringsmiddelen worden onder risicojongeren vooral functioneel gebruikt

Volgens de jongerenwerkers gebruikten de jongeren waar zij zicht op hadden slaap- en kalmeringsmiddelen vooral tegen de stress, om te kunnen slapen of om de effecten van eerder genomen stimulerende middelen te dempen.

Aanvullende informatie