16.3 Handel, inbeslagnames en ontmanteling

16.3.1. Handel en Smokkel

Snel naar:

Smokkel, routes en samenwerkingsverbanden

Europa’s rol in de internationale drugsmarkt verandert, concludeerden het European Union Drugs Agency (EUDA) (voor 2 juli 2024 het EMCDDA) en Europol in 2022 ​[1–4]​. Zo wordt onder andere cocaïne niet meer alleen in Zuid-Amerika geproduceerd; delen van het productieproces vinden nu ook in Europa plaats, waaronder Nederland. Volgens het European Drug Report van 2024 van het EUDA heeft de extractie van cocaïne uit dragermaterialen in Nederland zich doorgezet. Dit blijkt uit de stijging van inbeslagnames van benodigde chemicaliën en de toename van het aantal aangetroffen extractielocaties. Dit beeld wordt ook bevestigd door de Serious Organised Crime Threat Assessment 2025 van Europol [39]. Daarnaast zijn er tekenen van een opkomende methamfetaminemarkt in Europa, met Nederland als productieland. Het EUDA en Europol constateren een meer diverse, dynamische drugsmarkt, gedreven door een nauwere samenwerking tussen Europese en internationale criminele organisaties. Dit leidt tot recordhoge beschikbaarheid van drugs in Europa, een stijging van geweld en corruptie en een toename van gezondheidsproblemen ​[1,3,4]​.

In het Fenomeenbeeld drugs 2024 van de politie zijn ontwikkelingen in de georganiseerde, internationale drugssmokkel beschreven voor de periode 2020-2023, aangevuld met kwalitatieve data uit de eerste helft van 2024. De studie concludeerde dat de Nederlandse drugshandel wordt gekenmerkt door opportunisme: criminele netwerken en personen daarin handelen in verschillende soorten drugs en stappen daarnaast in andere lucratieve handel als die mogelijkheid zich voordoet, zoals de handel in illegale sigaretten, illegale medicijnen of vuurwapens. Daarnaast is de werkwijze van Nederlandse drugshandelaren en -producenten aan te merken als professioneel en leveren zij een hoge kwaliteit drugs ​[5]​.

Een overzichtsstudie uit 2020 over georganiseerde criminaliteit wijst op praktische redenen waarom de omstandigheden in Nederland vermoedelijk gunstig zijn voor het ontstaan en de groei van georganiseerde (drugs)criminaliteit ​[6]​:

• grote bevolkingsdichtheid;
• Engels als tweede voertaal;
• internetdichtheid en -snelheid;
• (internationaal) goederen- en dienstenverkeer;
• lucht- en zeehavens;
• open grenzen;
• relatief mild strafklimaat.

In een studie uit 2022 is onderzocht of Nederland een gunstig vestigingsklimaat voor drugscriminaliteit heeft. De onderzoekers concludeerden dat de drugshandel en -productie in Nederland zich tot een ‘industrie’ hebben kunnen ontwikkelen, wat de drugsmarkt tot op zekere hoogte vergelijkbaar maakt met andere sterke markten in Nederland ​[7]​. Over een lange periode is in Nederland de ontwikkeling van criminele netwerken bevorderd, onder andere door het maatschappelijk klimaat. In Nederland staan zowel burgers als de overheid relatief mild tegenover drugsgebruik. Ook de reputatie die het Nederlandse maatschappelijk klimaat heeft in andere landen, heeft mogelijk bijgedragen aan de ontwikkeling van de vestiging van criminele netwerken in Nederland. De aanwezigheid van een goede legale infrastructuur is hiervoor belangrijk geweest, maar niet doorslaggevend. Doordat deze criminele netwerken zijn ontwikkeld (en daarbij de aanwezigheid van voldoende en geschikt personeel), is het moeilijk om deze af te breken zolang gelegenheidsstructuren in stand blijven. De aanwezigheid van deze criminele netwerken, in combinatie met het kunnen leveren van uiteenlopende soorten verdovende middelen en een goede prijs/kwaliteitsverhouding met leveringszekerheid, verklaren vermoedelijk waarom het voor buitenlandse criminele samenwerkingsverbanden aantrekkelijk is drugs in Nederland in te kopen ​[7]​.

Een studie van het EUDA en Europol uit 2024 wijst erop dat de Europese drugsmarkt bestendig is tegen wereldwijde crises en economische en geopolitieke veranderingen. Voorbeelden hiervan zijn de coronapandemie, de opkomst van de Taliban in Afghanistan en de oorlog van Rusland tegen Oekraïne. Criminele netwerken passen zich snel aan en veranderen smokkelroutes en de methoden waarmee zij drugs vervoeren en aanbieden ​[4]​. Als gevolg van de reisrestricties door de coronapandemie zijn destijds smokkelroutes en -methoden veranderd, voor meer informatie zie: de NDM 2024. In Nederland hielden criminele organisaties zich hoofdzakelijk bezig met internationale smokkelactiviteiten. Daarbij is Nederland zowel een productielocatie als doorvoerland en bestemming van drugs ​[2]​. Wanneer er geen informatie over de afgelopen jaren beschikbaar is, zoals over de smokkelroutes naar synthetische drugs, presenteren we de meest recente, maar enigszins verouderde informatie.

Verder heeft RAND Europe (2024) onderzoek gedaan naar corruptie op Schiphol en in de Rotterdamse haven. Corruptie op deze twee mainports faciliteert de internationale drugsmarkt, wat bijdraagt aan het gunstige vestigingsklimaat voor drugscriminaliteit in Nederland ​[8]​.

Uit het rapport blijkt dat een combinatie van factoren hierbij een rol speelt. Enkele factoren worden hieronder kort toegelicht:

1. Infiltratie van logistieke ketens: criminelen maken gebruik van corrupte medewerkers op de twee mainports. Door o.a. omkoping of chantage kunnen criminelen gevoelige informatie onder ogen krijgen, zoals vluchtschema’s. Corrupte medewerkers kunnen bijvoorbeeld ook containers met drugs doorlaten zonder controle. Uit het rapport volgt dat financiële omkoping het meest voorkomende mechanisme is waarmee drugscriminelen opereren.
2. Massale instroom en kwetsbaarheden: in de Rotterdamse haven komen elk jaar miljoenen containers binnen. Fysieke controle van alle instroom is daarom onmogelijk. In 2022 werd bijvoorbeeld nog geen 10% van alle containers afkomstig uit Zuid-Amerika gecontroleerd. Daarnaast zijn er enkele producten die snel moeten worden verwerkt en daarom minder worden gecontroleerd, denk aan fruit en bloemen; hier wordt misbruik van gemaakt.
3. Subculturen: op de werkvloer bestaan enkele ‘subculturen’, met eigen omgangsvormen en gedragsregels, waarin mensen minder bereid zijn corrupt gedrag te melden. Dit draagt bij aan de algemene werkcultuur van wegkijken, angst voor represailles en groepsdruk.

Cocaïne

• De teelt en productie van cocaïne vindt voornamelijk plaats in landen van de Andes-regio, zoals Colombia, Peru en Bolivia. Sinds 2017 is de productie in deze landen sterk toegenomen. In 2022 is er meer cocaïne geproduceerd dan ooit, 2700 ton, wat een toename van 20% is ten opzichte van 2021 ​[9]​. Een groot deel van de landen waar cocaïne in beslag genomen wordt, ligt in Noord-, Midden- en Zuid-Amerika, maar ook in België, Nederland en Spanje wordt veel cocaïne in beslag genomen ​[10]​. Delen van het productieproces vinden niet meer alleen in Zuid-Amerika plaats, maar ook in Europa (waaronder Nederland) ​[1]​.
• Bij de cocaïnehandel functioneren Nederland en België als belangrijke doorvoerlanden. Cocaïne in Nederland is vaak afkomstig van de productielanden Colombia, Peru en Bolivia. Cocaïne bestemd voor Nederlandse criminele organisaties kwam de afgelopen jaren vooral binnen via de Antwerpse en Rotterdamse haven, via Schiphol en via kleinere havens zoals Vlissingen en IJmuiden/Amsterdam ​[5]​. Europol geeft aan dat door intensievere controles op deze havens een ‘waterbedeffect’ zichtbaar is. Dit houdt in dat criminele netwerken hun logistiek verleggen naar minder bewaakte havens in Zuid-Europa (zoals Italië en Spanje), wat ook leidt tot een toename van geweld op deze plekken ​[11]​. De smokkelaars gebruiken daarbij legale infrastructuren om illegale middelen te verplaatsen. Leveringen van cocaïne kunnen rechtstreeks van de productielanden komen of via zogenaamde transitlanden in onder andere Zuid-Amerika, Midden-Amerika of de Caraïben ​[5,12]​. Cocaïneleveringen worden over land, over zee of per vliegtuig naar deze transitlanden gestuurd. Voor smokkelaars is Brazilië erg populair gezien de grootte van het land en de vele internationale havens. Verder blijkt dat landen in Midden-Amerika, zoals Panama, Honduras, Guatemala en Costa Rica ook steeds populairdere transitlanden worden. Daarnaast gaat een deel van de cocaïne ook via routes in West-Afrika en vervolgens naar Noord-Afrika, van waaruit ook gebruik wordt gemaakt van hasj smokkelroutes. Schepen maken hier vaak gebruik van de drop-off-methode op zee, wat inhoudt dat de cocaïne op open zee overboord wordt gezet en later wordt opgehaald door een ander schip. Of de cocaïne wordt overgezet op kleinere schepen ​[5,10]​.
• In de Rotterdamse haven houdt het Hit and Run Cargo-team (HARC-team) zich bezig met opsporing en vervolging van georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Het HARC-team is een samenwerking van de Douane, de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD), de Zeehavenpolitie en het Openbaar Ministerie (OM) in Rotterdam en omgeving. Zij zijn verantwoordelijk voor het merendeel van de onderschepte cocaïne in de Rotterdamse haven. Het grootste deel van de door het HARC-team in beslag genomen drugs kwam uit Zuid-Amerika (Colombia, Ecuador, Brazilië, en Paraguay) en de Dominicaanse Republiek ​[13–16]​.
• Onderzoek uit 2021 toonde dat de Nederlandse visserij door de economische problemen in de sector kwetsbaar is voor betrokkenheid bij cocaïnesmokkel. Dat geldt niet alleen voor Nederland; over de hele wereld worden vissersschepen gebruikt voor maritieme drugssmokkel. In het onderzoek is de drop-off smokkelmethode onderzocht: de cocaïne wordt op containerschepen uit het productieland vervoerd en voor de Nederlandse kust overboord gezet om door vissers opgevist te worden. In Nederland benaderen drugssmokkelaars personen die kwetsbaar zijn voor criminele werving, zoals kottereigenaren, schippers en andere bemanningsleden. Daarbij zijn zogenoemde criminele sleutelfiguren betrokken die de contacten onderhouden met de criminele netwerken die verantwoordelijk zijn voor de (internationale) organisatie van de drugssmokkel en -handel. Het overgrote deel van de vissers wijst aanbiedingen van drugssmokkelaars echter af. De omvang van de maritieme drugssmokkel waar de Nederlandse visserij bij betrokken is, blijft op basis van het onderzoek onduidelijk. Dat maritieme drugssmokkel met behulp van de Nederlandse visserij plaatsvindt, lijkt volgens de onderzoekers zeker het geval te zijn ​[17]​.

Heroïne

• In de periode 2017 tot en met 2020 is de omvang van de Europese heroïnemarkt stabiel gebleven, alhoewel opvalt dat de groep heroïnegebruikers aan het vergrijzen en aan het afnemen is. Jonge gebruikers geven namelijk vaker de voorkeur aan synthetische middelen ​[11]​. Over het algemeen komt het gebruik van heroïne en andere opiaten en opioïden in de EU weinig voor ​[10]​. Heroïne is echter de drug die het meest wordt aangetroffen in dodelijke overdoses in Europa, al variëren de aantallen sterk per land ​[18]​. Het risico op fatale overdoses van heroïne in Europa neemt toe, mede doordat er een toename wordt gesignaleerd van gevallen waarin heroïne wordt vermengd met synthetische opioïden zoals fentanyl ​[11]​.
• Cijfers over de omvang van de Nederlandse gebruikersmarkt zijn niet volledig, maar heroïne is een – voor Nederlandse begrippen – kleine drugsmarkt. Voor meer informatie over heroïnegebruik zie ook: Opioïden – Gebruik: volwassenen.
• In Nederland wordt heroïne afgenomen via (straat)dealers. Uit politiecijfers bleek dat dealers vaak heroïne verkopen in combinatie met cocaïne ​[10]​. Hierbij dient wel te worden vermeld dat de opsporing van heroïne door de politie in de periode 2020-2023 geen prioriteit had in vergelijking met andere drugs ​[5]​.
• Nederland is voor de heroïnehandel een belangrijk doorvoerland ​[19]​. De heroïne is voornamelijk afkomstig uit Afghanistan, Iran, Pakistan en het oosten van Turkije. Volgens het UNODC heeft Afghanistan wereldwijd het grootste aandeel in de teelt van papaver, waar opium uit wordt gewonnen. In 2022 heeft de Taliban echter de opiumpapaverteelt verboden, wat ertoe heeft geleid dat in 2023 de opiumproductie in Afghanistan met 95% is gedaald. In 2024 lijkt de productie weer toe te nemen, maar deze ligt nog altijd aanzienlijk lager dan voor het verbod ​[9]​. Het duurt ongeveer één tot twee jaar voordat de opiaten vanuit Afghanistan hun eindbestemming bereiken. Hierdoor is de daadwerkelijke impact van het verbod nog lastig vast te stellen. Begin 2024 lijkt er nog geen sprake te zijn van een heroïnetekort op de Europese markt ​[5]​.
• Heroïne komt Nederland binnen via vrachtwagens, maar ook via scheepsvrachten. In mindere mate worden ook luchtvrachten gebruikt. Heroïne kan via verschillende routes in Nederland terechtkomen. Een populaire route is de Balkanroute, maar het komt ook vaker voor dat heroïne, vanuit de regio rond de Zwarte Zee, Iran en Turkije, wordt gesmokkeld via Kazachstan en Kirgizië of de Kaukasus ​[5]​. Heroïne komt de Europese Unie vervolgens binnen via Polen. De Balkanroute werd in 2021 als de belangrijkste aanvoerroute voor de heroïnehandel in Nederland beschouwd. Turkse en/of Koerdische drugshandelaren zijn al geruime tijd dominant in de heroïnehandel. Zij organiseren vanuit Turkije heroïnetransporten via de Balkanroute. Daarbij liep de Balkanroute van de heroïnetransporten in toenemende mate via Griekenland  ​[10,20–22]​. Deze aanvoerroute werd niet belemmerd tijdens de coronacrisis ​[15]​. Sinds het Fenomeenbeeld drugs 2021 is er weinig nieuwe informatie over de import van heroïne naar Nederland over land ​[5]​.
• Tussen 2018 en 2021 hebben 987 inbeslagnames plaatsgevonden waarin heroïne bestemd voor een EU-lidstaat onderschept is in de post. Van deze inbeslagnames kwamen 630 postzendingen uit Nederland. Dit onderstreept de positie van Nederland als doorvoerland ​[23]​. In de periode 2020-2023 is te zien dat het aantal inbeslagnames van heroïne in Nederland erg fluctueert. In 2020 werd er door de Douane en de KMar 105 kilo heroïne inbeslaggenomen bij de grenzen; die hoeveelheid is in 2021 gestegen tot 1734 kilo en in 2022 tot 2611 kilo. Opvallend is dat er in 2023 ‘slechts’ 19 kilo heroïne in beslag is genomen in Nederland. Uit politie-informatie blijkt dat heroïne vaak via Oekraïne naar Europa werd ingevoerd. Dit betreft informatie van voor de Russische inval in Oekraïne. Sinds de oorlog zijn de inbeslagnames van heroïne met meer dan 90% afgenomen ​[5]​.
• Heroïne die in Nederland binnenkomt, is bestemd voor verschillende criminele netwerken in Nederland, België en Duitsland. Deze netwerken maken afspraken over wanneer, hoe en waar geïmporteerde leveringen worden opgedeeld. Dit opdelen gebeurt onder meer in Nederland, Duitsland en Zuid-Frankrijk. Een klein deel van de heroïne die in Nederland wordt verhandeld, is voor de Nederlandse markt. Heroïne wordt vanuit Nederland ook doorgevoerd naar België, Frankrijk, Scandinavië, het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Spanje ​[10]​
• Bij verdachten met een Turkse of Iraanse (migratie)achtergrond spelen familiebanden of andere sociale relaties in respectievelijk Turkije of Iran mogelijk een rol in de handel. Deze relaties kunnen belangrijk zijn in de toegang tot een doorvoerland (Turkije) of een productieland (Iran). Aangezien deze verdachten de taal spreken, kunnen zaken gemakkelijker worden geregeld ​[5,10]​.
• Netwerken binnen de heroïnehandel zijn veelal open en fluïde. Netwerken werken regelmatig samen en binnen een netwerk zijn personen met verschillende nationaliteiten actief. Nederlandse personen in deze netwerken doen vaak zaken met afnemers in Spanje, Verenigd Koninkrijk, Scandinavië, Ierland en Duitsland ​[10]​.
• Nederlandse netwerken of verdachten zijn niet alleen in Nederland actief, maar opereren ook transnationaal of vanuit het buitenland. Zij kunnen ook betrokken zijn bij de productie in het land waar de heroïne vandaan komt. Internationale netwerken kunnen daarnaast ook gebruikmaken van Nederland als doorvoerland. In veel gevallen gaat de heroïnehandel dan gepaard met de handel in andere drugs, sigaretten of wapens ​[10]​.

Synthetische drugs

Over ‘de wereld van de synthetische drugs in Nederland’ is in 2018 een studie uitgekomen ​[14]​. De studie is gebaseerd op een documentenanalyse en interviews met sleutelinformanten. Uit het onderzoek kwam onder meer naar voren dat criminele groepen die zich in Nederland bezighielden met de productie van synthetische drugs, ‘tot de mondiale top’ behoorden. Dat kon volgens de onderzoekers worden toegeschreven aan een aantal factoren:

• vanuit het buitenland worden grote drugsorders in Nederland geplaatst;
• Nederlandse synthetische drugs hebben een goede prijs-kwaliteitverhouding;
• drugs uit Nederland worden doorgaans betrouwbaar geleverd.

Het is onbekend of deze bevindingen nog van toepassing zijn op de situatie anno 2025. Uit onderzoek van het RIEC volgt wel dat Nederland nog altijd een belangrijke speler is in de synthetische drugsproductie. Hun analyse wijst onder meer uit dat Oost-Nederland sinds 2018 koploper in Nederland is als het gaat om het aantal ontdekte productielocaties van synthetische drugs. Ondanks grote inspanningen van de politie in de opsporing, preventie en handhaving, neemt het aantal productielocaties niet af. Sterker nog, het aantal productielocaties in dit deel van het land nam de afgelopen jaren steeds meer toe. Dit gaat gepaard met een forse stijging in het aantal ontdekte drugsafvaldumpingen in 2023 in Oost-Nederland ​[24]​.

In andere bronnen zien we de volgende ontwikkelingen met betrekking tot synthetische drugs:

• Nederland speelde de afgelopen jaren een grote rol in de wereldwijde productie van synthetische drugs, voornamelijk op het gebied van amfetamine en 3,4-methyleendioxymethamfetamine (MDMA). Daarnaast is de productie van methamfetamine fors toegenomen. Zo is in maart 2024 de grootste partij methamfetamine tot nu toe, ruim 3200 kilo, in beslag genomen door de Douane ​[5]​. Nederland was bovendien in groeiende mate een doorvoerland voor de afzet van synthetische drugs ​[10]​.
• Omdat de productie van amfetaminen voornamelijk in Nederland en België plaatsvond in combinatie met het vrije verkeer van goederen in het Schengengebied, is de mogelijkheid tot inbeslagname van amfetaminen beperkt. Veel van de inbeslagnames zijn kleinere hoeveelheden die bij dealers en gebruikers worden aangetroffen. Grotere inbeslagnames zijn vaak het resultaat van samenwerkingen tussen overheden of opsporingsinstanties van meerdere landen in Europa ​[25]​.
• De (pre)precursoren die voor de productie van synthetische drugs worden gebruikt, zijn in 2022 en 2023 vaak geïmporteerd vanuit China, India en Polen. China is het belangrijkste herkomstland: meer dan de helft van de aangetroffen verpakkingsmaterialen is namelijk afkomstig uit dit land. Chinese criminele netwerken regelen de verkoop en transport van deze grondstoffen. In 2024 hebben de Italiaanse autoriteiten ook 6000 kilo aan grondstoffen onderschept die vanuit China kwamen met Nederland als eindbestemming ​[5]​.
• De herkomst van chemicaliën die gebruikt worden voor de productie van synthetische drugs, is niet altijd met zekerheid vast te stellen. De herkomst kon bijvoorbeeld afgeleid worden uit labels, etiketten en merktekens over de transportroutes die op verpakkingen voor chemicaliën aanwezig waren. Het bleek echter dat kenmerken zoals labels of etiketten vaak zijn verwijderd of dat de inhoud uit de originele verpakking gehaald is. Ook werden etiketten in sommige gevallen vervalst. Op deze manier is (vermoedelijk) geprobeerd om de herkomst van de chemicaliën te verbergen ​[10]​.
• Criminele netwerken beschikten in de periode 2017-2020 over verschillende smokkelroutes en maakten vaker gebruik van elkaars infrastructuur. Bij inbeslagnames werden dan ook wel eens zogenoemde polyzendingen gevonden: leveringen van verschillende soorten drugs. Wat betreft de smokkelmethodes zijn er weinig veranderingen geweest in de afgelopen tien jaar. Gedurende deze periode werden grote industriële machines gebruikt om drugs in te verbergen en zochten criminele netwerken vervoersmethoden die makkelijk opgaan in het normale verkeer (bijvoorbeeld door landbouwvoertuigen te kopen en te exporteren) ​[10]​.
• Een opvallende ontwikkeling was de toename van het aantal postzendingen met synthetische drugs in de periode 2017-2020. Bij deze verzendingen werden kleine hoeveelheden drugs verstuurd. De toename van het aantal postzendingen hing sterk samen met de digitalisering van drugshandel en -verkoop. Gebruikers bestelden drugs via het open- of dark web en handelaren verstuurden het vervolgens via de post. Bij deze zendingen werden drugs verborgen in verschillende producten zoals verfblikken, bordspellen, zakken snoep of elektronische apparatuur. De pakketten werden meestal verstuurd via reguliere postbedrijven, maar werden daarbij wel gemaskeerd. Post uit Nederland werd in het buitenland namelijk extra gecontroleerd ​[10]​. Anno 2024 zijn postverzendingen van synthetische drugs nog steeds een actief kanaal binnen de distributie van synthetische drugs ​[5]​.
• Sinds 2022 is er in Europa een nieuwe markt voor semi-synthetische cannabinoïden ontstaan. Deze stoffen worden gemaakt van cannabidiol (CBD), gewonnen uit hennep met een laag THC-gehalte. Waar deze stoffen aanvankelijk vooral uit de Verenigde Staten kwamen, zijn er nu aanwijzingen dat ze ook in Europa worden geproduceerd. Tegelijkertijd nam het aantal nieuwe synthetische cannabinoïden op de markt sterk toe in 2021 en 2022, waarschijnlijk als reactie op de strengere controles die China in 2021 invoerde. Om deze beperkingen te omzeilen, brachten producenten snel nieuwe cannabinoïden uit verschillende chemische groepen op de markt. Synthetische cannabinoïden kunnen een aanzienlijk vergiftigingsrisico met zich meebrengen, vanwege hun krachtige werking en de grote variatie in de hoeveelheid cannabinoïde die in de producten kan voorkomen ​[26]​.
• Verder zijn er aanwijzingen dat synthetische opioïden steeds vaker op nationale drugmarkten verschijnen, en er zijn zorgen dat ze ook in Europa meer verspreid zullen raken. Sinds 2018 is er een afname van fentanylderivaten in Europa, in hun plaats zijn de even krachtige nitazene-opioïden gekomen ​[26]​.
• Het Fenomeenbeeld drugs 2024 wijst op enkele technologische ontwikkelingen. Zo is er een nieuwe techniek voor de productie van methamfetamine waarbij geen hogedrukketels nodig zijn. Mogelijk is deze ontwikkeling een reactie op de toenemende schaarste aan hogedrukketels als gevolg van politieacties ​[5]​.

Cannabis

• Uit het Fenomeenbeeld drugs 2024 komt naar voren dat georganiseerde hennepteelt in Nederland sinds 2020 is afgenomen en buitenlandse afzetmarkten ook minder behoefte hebben aan Nederlandse hennep. In plaats daarvan wordt er meer buitenlandse hennep Nederland ingevoerd, waardoor het lijkt alsof de interesse voor de Nederlandse hennepteelt is afgezwakt ​[5]​. Vóór 2020 was er een grote diversiteit aan criminele groepen aanwezig die zich bezighielden met de handel in hennep en hasj. Deze groepen waren niet alleen actief in Nederland maar produceerden ook in het buitenland; een deel hiervan was ook bedoeld voor de Nederlandse markt.
• Binnen de Europese Unie is Spanje momenteel het belangrijkste productieland van hennep. In 2022 werd daar 81% van alle in Europa inbeslaggenomen hennep aangetroffen. Deze hennep is deels bestemd voor de export naar landen als Nederland, België en Duitsland. Met de afname van de hennepproductie in Nederland, zien we een toename in de import. Hennep wordt steeds vaker in Nederland geïmporteerd vanuit de Verenigde Staten, Canada, Thailand en Spanje. De politie geeft in het Fenomeenbeeld 2024 aan dat dit vermoedelijk samenhangt met de regulatie van cannabis in verschillende landen buiten Europa.
• Een duidelijk beeld van de import van hasj richting Nederland is er niet; er zijn namelijk weinig opsporingsonderzoeken specifiek gericht op de handel in deze drug. De politie stelt dat in de periode 2020-2022 de opsporing van cannabis geen prioriteit had ​[5]​.
• Marokko blijft in 2024 het grootste productieland voor hasj die wordt gebruikt in de EU ​[22]​. Vanuit Marokko werd de hasj vervolgens vervoerd naar Spanje van waaruit het verdeeld werd over verschillende landen in Europa, waaronder Nederland. Het is tevens mogelijk dat hasj eerst naar Libië verplaatst werd om vervolgens naar Spanje of andere Europese landen vervoerd te worden. Het vervoer van hasj naar Spanje en/of Libië ging meestal via schepen ​[10,27]​.
• Zowel hennep als hasj werd vanuit Spanje vervoerd naar de andere Europese landen. Vandaar dat criminele netwerken vaak de smokkelroutes voor beide soorten drugs gebruikten ​[12]​.
• Voor meer informatie over cannabis, aanbod en de markt, zie: Cannabis – Aanbod en markt.

Drugshandel via internet

In de afgelopen jaren is het aantal inbeslaggenomen drugs in postpakketten sterk gestegen. In 2023 nam de Douane bijna 13.500 brieven en postpakketten in beslag. Voor meer informatie over de inbeslagname van drugs in uitgaande brieven en postpakketten, zie: Drugscriminaliteit – Inbeslagnames.

• Binnen Europa bleek dat in het tweede en derde kwartaal van 2020 meer MDMA, LSD, amfetamine, 2C-B en cocaïne online werden gekocht. Dit is mogelijk een gevolg van de coronapandemie ​[15]​.
• Op Europees niveau waren er signalen dat sinds de afkondiging van coronamaatregelen in het voorjaar van 2020, de (ver)koop van drugs in toenemende mate online plaatsvond ​[12]​. Over het algemeen leek de online (ver)koop van drugs zowel via het ‘dark net’ als via ‘encrypted messenger services’, zoals ‘Encrochat’, te verlopen ​[15]​. Tegelijkertijd werden er op internationaal, Europees en landelijk niveau inspanningen geleverd om deze vormen van criminele communicatie te onderscheppen en te verstoren. Deze acties resulteerden in verschillende arrestaties, zowel in Nederland als in andere Europese landen ​[16,28–31]​.
• In Nederland leek de online drugsmarkt via mobiele apps en het ‘dark net’, maar ook via het voor iedereen toegankelijke deel van internet (het ‘open web’ of ‘surface web’) te verlopen ​[12]​. In hoeverre de verschuiving naar online verkoopkanalen ook daadwerkelijk heeft plaatsgevonden in Nederland is niet bekend. De verkoop van softdrugs via coffeeshops in Nederland ging namelijk via afhaalloketten door.
• Uit een onderzoek van het Trimbos-instituut uit 2022 blijkt dat WhatsApp de meest gebruikte app onder jongvolwassenen is om in contact te komen met drugverkopers. Andere berichtenapps en sociale media worden minder vaak genoemd voor het kopen van drugs. Het gebruik van darknet-marktplaatsen voor drugsaankopen lijkt in Nederland beperkt tot een kleine minderheid ​[32]​.
• Daarnaast zijn er signalen dat Telegram wordt ingezet als advertentieplatform voor drugsdealers, met miljoenen drugsadvertenties in openbare groepen. De overheid noemt deze ontwikkeling zorgwekkend, mede omdat Telegram nauwelijks moderatie toepast en weinig meewerkt aan opsporingsverzoeken van de politie. Dealers gebruiken Telegram vaak als eerste contactpunt en schakelen vervolgens over naar andere privécommunicatiemiddelen voor verdere afhandeling van de transactie ​[33]​.
• Na een internationaal onderzoek werd in 2017 een van de grootste, illegale marktplaatsen op het ‘dark net’ door de politie en het OM ontmanteld, overgenomen en offline gehaald. Op deze illegale marktplaats, met de naam ‘Hansa Market’, werden dagelijks gemiddeld 1.000 bestellingen gedaan in reactie op ongeveer 40.000 advertenties ​[30]​. Cijfers van het EMCDDA wijzen erop dat mondiaal gezien sinds deze ontmanteling de omzet van drugshandel via het darkweb (sterk) is gedaald. In het Fenomeenbeeld drugs 2021 van de politie wordt geschetst dat deze daling mogelijk verklaard kan worden door de ontmanteling van Hansa Market, maar dat het realistischer is het uitblijven van herstel te interpreteren als gevolg van fragmentatie van de markt (het inwisselen van grote verkoopportalen voor kleinere, persoonlijke verkoopportalen) en/of een toename van het gebruik van privacy coins. Een privacy coin is een virtuele valuta (crypto currency), die het moeilijker of zelfs onmogelijk maakt om een transactie te traceren. Het gevolg daarvan is dat deze transacties niet kunnen worden opgenomen in de cijfers over de omvang van dark web marktplaatsen ​[10]​.
• Uit cijfers van het EMCDDA over de periode 2015-2020 blijkt dat 6,6% van de omzet van drugshandel via de toen grootste online markten afkomstig was van uit Nederland verzonden drugs ​[10]​.
• Uit het Fenomeenbeeld drugs 2021 bleek dat de Nederlandse drugshandel via het dark web in de jaren 2018 en 2019 voornamelijk gericht was op handel in cocaïne en andere stimulerende middelen, zoals MDMA en amfetamines. De verhoudingen in hoeveelheden handel per type drug zijn vergelijkbaar met de offline, reguliere drugshandel ​[10]​.
• Het grondwettelijke briefgeheim maakt opsporing van daders die, na een bestelling via een webshop, drugs per post versturen lastig: alleen de officier van justitie is gemachtigd de pakketten te openen en een legitimatieplicht voor afzenders van postpakketten is daardoor ook niet mogelijk (zie ook: Wetgeving, beleid en preventie – Beleid ter bestrijding van ondermijnende drugscriminaliteit). De verzenders van postpakketten met drugs lijken relatief vaak hoger opgeleide, jonge mannen te zijn ​[34]​. Volgens de politie ging veel drugs per post naar andere landen in Europa (inclusief het Verenigd Koninkrijk), de Verenigde Staten, Canada, Azië en Australië ​[34,35]​. In de beantwoording van Kamervragen over drugshandel per post blijkt dat in de periode 2017 tot en met 2019 zowel meer uitgaande postpakketten met verdovende middelen als een groter aantal kilo’s drugs in beslag zijn genomen. In 2020 werden minder pakketten met verdovende middelen en minder kilo’s drugs onderschept ten opzichte van de periode 2017-2019 ​[36]​.
• In de afgelopen jaren is het aantal inbeslaggenomen drugs in postpakketten sterk gestegen. In 2023 nam de Douane bijna 13.500 brieven en postpakketten in beslag. Voor meer informatie over de inbeslagname van drugs in uitgaande brieven en postpakketten, zie: Drugscriminaliteit – Inbeslagnames.

• Naast het overbruggen van afstand is het aspect van de veronderstelde anonimiteit een voordeel van internet, zo kwam in 2018 en 2019 in de Monitor georganiseerde criminaliteit naar voren ​[37,38]​. Ontmoetingen tussen kopers en verkopers van drugs kunnen anoniem plaatsvinden en drugstransacties kunnen – tot op zekere hoogte, bij kleine hoeveelheden – anoniem worden verricht. Niettemin vinden binnen de georganiseerde drugshandel veel activiteiten nog steeds ‘offline’ plaats en biedt internet voor veel logistieke stappen geen oplossing, denk bijvoorbeeld aan onderhandelingen en de levering van grote partijen drugs ​[39,40]​. Bovendien ontwikkelen de opsporingsinstanties steeds meer technieken om de anonimiteit op internet te doorbreken, bijvoorbeeld met behulp van de dark web- of de ‘virtual identity’-monitor waarbij wordt getracht criminele activiteiten en drugshandel op het ‘dark net’ te traceren. Met de dark web-monitor worden bijvoorbeeld trends op marktplaatsen voor illegale wapen- en drugshandel geanalyseerd en de ‘virtual identity’-monitor beoogt criminelen en hun activiteiten op het dark web uit de anonimiteit te halen ​[41]​.

Aanvullende informatie