8.8.2 Samenstelling NPS monsters

In het kort: Sinds 2019 stijgt het aantal door consumenten bij het DIMS ingeleverde drugsmonsters met NPS, onder andere door een toename van 2C-B monsters. In 2021 was er weer een duidelijke toename in het aandeel 2C-B monsters; van het totaal aantal aangeleverde monsters betrof 8,5% 2C-B. 2C-B is daarmee het tweede meest geteste middel bij het DIMS, na ecstasytabletten.

Snel naar:

“Officiële” NPS bij het DIMS volgens EMCDDA

De NPS-markt is dynamisch en heeft de afgelopen jaren veel veranderingen ondergaan. In 2008/2009, tijdens de ‘dip’ in de ecstasymarkt, kwamen bepaalde NPS vooral voor als versnijding of vervanging in klassieke drugs. In de jaren erna is het aantal monsters dat specifiek als NPS werd aangekocht toegenomen en is er een specifieke markt voor NPS ontstaan. Het aantal NPS dat is aangeboden bij het DIMS is de afgelopen jaren toegenomen. Het gaat hier om monsters die doelbewust aangekocht zijn als NPS.

De figuur hieronder laat zien dat ketamine, GHB en 2C-B voor een groot deel van de aanwas zorgen. Ketamine, GHB, 2C-B en DMT vallen niet onder de klassieke definitie van NPS, maar omdat ze naast NPS in het kader van de Europese Joint Action gemonitord dienen te worden, worden ze ook in dit overzicht van het DIMS opgenomen. Aangezien GHB en ketamine in respectievelijk § 9.8 en § 14.8 behandeld worden, worden ze hier verder niet besproken. 

• Medio jaren negentig werd 2C-B veel aangetroffen in ecstasypillen, maar sinds 2008 wordt 2C-B geregeld aangekocht als ‘drug of choice’ en komt het vrijwel niet meer voor als vervuiling.
• In 2019 was een opvallende stijging te zien: het aantal 2C-B monsters was meer dan verdubbeld ten opzichte van 2018. In 2021 betrof 8,5% van het totaal aantal aangeleverde monsters 2C-B en was daarmee na ecstasy de meest ingeleverde drug bij het DIMS.
• In 2021 bevatte 92,1% van de als 2C-B verkochte monsters daadwerkelijk de stof 2C-B. Een 2C-B pil bevatte in 2021 gemiddeld 11,0 mg 2C-B; de helft van de pillen bevatte tussen de 9 mg en 12 mg 2C-B.

“Actuele” NPS bij het DIMS

Naast de meer voorkomende stoffen, zoals 2C-B, omvat de groep NPS een gevarieerd scala aan veelal (semi)legale middelen die doorgaans slechts beperkt gebruikt worden. Onderstaande figuur geeft een overzicht van de “actuele” NPS. Binnen de “echte” of “actuele” NPS is met name de opkomst en ondergang van 4-FA goed te zien. Ook worden andere NPS zoals 3-MMC, 4-MMC en 4-FMA is significante aantallen gezien door het DIMS. Ook zijn er NPS die (nog) niet veel worden gezien bij het DIMS. Deze stoffen worden in onderstaande figuur samengevat in de categorie “overige NPS”. De tabel hieronder geeft de 10 meest voorkomende “overige NPS” die het DIMS in 2021 aangeleverd heeft gekregen en als zodanig zijn aangekocht. In de volgende tekst wordt een aantal NPS nader besproken die relevant zijn vanwege hun relatief hoge frequentie van voorkomen op de Nederlandse drugsmarkt op basis van de door het DIMS uitgevoerde laboratorium analyses, die door het Europees Early Warning System intensief worden gemonitord, of anderszins een mogelijk gevaar voor de volksgezondheid vormen.

Fenylethylamines: 4-FA/4-FMA

• Van alle op de Nederlandse drugsmarkt aanwezige NPS is 4-FA lange tijd de meest gebruikte NPS geweest. De toename van het aantal NPS monsters werd tussen 2014 en 2016 met name veroorzaakt door een toename in het aantal als 4-FA aangekochte monsters. Na een waarschuwing omtrent de gezondheidseffecten van 4-FA in 2016 en het verbod op 4-FA in 2017 is de vraag naar dit middel afgenomen. In 2020 werd 4-FA nog nauwelijks aangeleverd.
• 4-FA is de derde meest aangeleverde NPS, maar het gebruik is veel lager dan in de piek in 2016 toen maar liefst 1065 monsters werden aangeleverd. Na het verbod op 4-FA is 4-FMA op de markt gekomen als legaal alternatief. Dit werd eerst alleen nog als vervuiling in monsters aangekocht als 4-FA aangetroffen, maar later ontving het DIMS ook drugsmonsters die waren aangekocht als 4-FMA, zij het in veel beperktere mate dan 4-FA. Het aantal ingeleverde monsters aangekocht als 4-FMA daalde echter ook fors van 42 in 2019 naar 8 in 2020. In 2019 is 4-FMA 19 keer ingeleverd bij het DIMS.
• Een groot aandeel van als 4-FA aangekochte monsters bevat tegenwoordig de legale stof 4-FMA. Dit impliceert dat de meeste mensen nog 4-FA willen gebruiken in plaats van 4-FMA, maar dat in de praktijk een monster meestal 4-FMA zal bevatten. Monsters verkocht als 4-FMA waar 4-FA in zit zijn in 2021 niet voorgekomen.

Cathinonen: 4-MMC en 3-MMC

• De meest voorkomende “actuele” NPS zijn 3-MMC en 4-MMC, twee cathinonen die qua structuur sterk op elkaar lijken. Ook al is 4-MMC (mefedron) sinds 2012 verboden, wordt het sinds 2015 vaker bewust als ‘drug of choice’ aangeleverd. 3-MMC heeft de afgelopen jaren aan ‘populariteit’ gewonnen en wordt nu evenveel als ‘drug of choice’ aangeleverd als 4-MMC. 3-MMC is op 28 oktober 2021 op lijst 2 van de Opiumwet geplaatst.
• Hoewel 3-MMC en 4-MMC ongeveer evenveel als ‘drug of choice’ aangekocht worden, laten laboratoriumanalyses zien dat 3-MMC in 2021 veel vaker wordt aangetroffen als 4-MMC. Dat komt door dat een groot aandeel van de als 4-MMC aangekochte monsters in werkelijkheid 3-MMC bevatten.
• 4-MMC kwam alleen 2 keer voor in een tablet verkocht als ecstasy en verder alleen in een deel van de poeders verkocht als 4-MMC. Andersom wordt er nauwelijks 4-MMC gevonden in als 3-MMC verkochte monsters.

Designer benzodiazepinen

• Terwijl in Europa een stijgende trend is in het gebruik van (nieuwe) benzodiazepinen, lijkt dit in Nederland nog niet direct het geval. (Voor meer informatie over traditionele benzodiazepinen, zie hoofdstuk ‘slaap- en kalmeringsmiddelen’).
• Het DIMS heeft in 2021 21 nieuwe benzodiazepinen aangetroffen, dat is een verdubbeling ten opzichte van 2020. Etizolam werd het meest aangetroffen, gevolgd door flualprazolam. Dit heeft echter ook te maken met het feit dat niet alle nieuwe benzodiazepinen even goed worden gedetecteerd door het laboratorium. Als de populariteit van dergelijke stoffen komende jaren blijft toenemen, wordt het monitoring van de inhoud van deze stoffen dan ook een uitdaging.

Synthetische cannabinoïden

• In tegenstelling tot andere Europese landen waar synthetische cannabinoïden de afgelopen jaren steeds populairder zijn geworden, lijkt er in Nederland weinig interesse van drugsgebruikers voor te zijn. De stoffen kunnen echter wel als vervuiling in andere aangeleverde drugsmonsters voorkomen, terwijl de gebruiker zich hier niet van bewust is.
• Het DIMS heeft in december 2020 gericht gewaarschuwd voor cannabis vervuild met de synthetische cannabinoïde MDMB-4en-PINACA ​[2]​. Deze nieuwe psychoactieve stof bleek aanwezig op hasj en wiet, een markt die het DIMS normaliter niet monitort. In 2021 zijn er door het jaar heen met enige regelmaat cannabismonsters ingeleverd waar MDMB-4en-PINACA in was aangetroffen, al is de frequentie een stuk lager dan eind 2020. Ook is er tweemaal een ander synthetisch cannabinoïd aangetroffen: ADB-BUTINACA.

Synthetische opioïden

• In tegenstelling tot andere Europese landen worden er relatief weinig synthetische opioïden aangetroffen in Nederland. In 2021 is bij het DIMS geen U-47700, fentanyl of fentanyl analoga aangetroffen. Er lijkt dus momenteel geen toename van synthetische opioïden op de Nederlandse markt te zijn, althans van recreatief drugsgebruikers die hun producten laten testen. 

Aanvullende informatie