HomeADHD-medicatie15.3.2 ADHD-medicatiegebruik onder studenten

15.3.2 ADHD-medicatiegebruik onder studenten

Hoeveel studenten gebruiken ADHD-medicatie zonder doktersvoorschrift?

In het kort: In 2023 gebruikte ongeveer één op de vijftig (2,7%) mbo-studenten van 16 jaar en ouder Ritalin of Concerta zonder doktersvoorschrift in het laatste jaar, minder dan 1% gebruikte modafinil zonder doktersvoorschrift. Onder 16-18-jarige mbo-studenten is het gebruik van Ritalin, Concerta of modafinil zonder doktersvoorschrift ooit in het leven tussen 2021 en 2023 niet veranderd. In 2023 gebruikte ongeveer één op de drieëndertig (3%) hbo- en universiteitsstudenten van 16 jaar en ouder in het laatste jaar ADHD-medicatie zonder doktersvoorschrift. Het laatste-jaar-gebruik van ADHD-medicatie zonder doktersvoorschrift onder hbo- en universiteitsstudenten is sinds de vorige meting licht gedaald. ADHD-medicijnen worden voornamelijk gebruikt bij het studeren of tentamens, maar het is nog niet bekend of deze middelen daadwerkelijk de concentratie en prestaties verhogen bij personen zonder ADHD.

Snel naar:
Mbo-studenten
Hbo- en universiteitsstudenten

Hoeveel mbo-studenten gebruiken ADHD-medicatie zonder doktersvoorschrift? 

Ongeveer één op de vijftig mbo-studenten gebruikte in het laatste jaar ADHD-medicatie zonder doktersvoorschrift

In 2023 had ongeveer één op de twintig (5,2%) mbo-studenten van 16 jaar en ouder ooit Ritalin of Concerta (ADHD-medicijnen met de werkzame stof methylfenidaat) gebruikt zonder doktersvoorschrift, ongeveer één op de vijftig (2,7%) deed dit in het laatste jaar. Minder dan 1% van de mbo-studenten heeft modafinil zonder doktersvoorschrift gebruikt (ooit, laatste jaar) ​[1]​.

Bij de vraagstelling over ADHD-medicatie werden naast de merknamen Ritalin en Concerta ook de werkzame stoffen van ADHD-medicijnen genoemd, namelijk methylfenidaat en dexamfetamine. Het is niet duidelijk of ook het gebruik van ADHD-medicatie met andere merknamen, zoals Medikinet en Equasym, of andere soorten ADHD-medicatie door studenten is meegenomen in het antwoord.

Meer jongens dan meisjes hebben ooit Ritalin of Concerta gebruikt zonder doktersvoorschrift; modafinil verschilt niet tussen jongens en meisjes  

Het gebruik van Ritalin of Concerta zonder doktersvoorschrift ooit in het leven was hoger onder jongens (5,9%) dan onder meisjes (4,2%). Het gebruik in het laatste jaar verschilde niet tussen jongens en meisjes. Voor het gebruik (ooit, laatste jaar) van modafinil zonder doktersvoorschrift waren er geen verschillen tussen jongens en meisjes ​[1]​.

Gebruik van Ritalin, Concerta of modafinil zonder doktersvoorschrift is niet veranderd tussen 2021 en 2023

Het gebruik van Ritalin, Concerta of modafinil zonder doktersvoorschrift ooit in het leven is in 2023 onder 16-18-jarige mbo-studenten (Ritalin of Concerta 3,9%; modafinil 0,6%) niet veranderd vergeleken met de vorige meting in 2021 (Ritalin of Concerta 4,8%; modafinil 0,4%) ​[1]​.

Deze trendgegevens zijn berekend voor 16-18-jarigen en wijken daarom af van de hierboven genoemde percentages over alle mbo-studenten van 16 jaar en ouder. Het gebruik in het laatste jaar is in 2023 voor het eerst uitgevraagd waardoor er geen trendgegevens zijn.

Regionale gegevens over het gebruik van ADHD-medicatie onder mbo-studenten

In 2021 is vragenlijstonderzoek gedaan onder mbo-studenten in Amsterdam. In 2021 had 6,4% van de Amsterdamse mbo-studenten van 16 jaar en ouder in het laatste jaar ADHD-medicatie, zoals Ritalin of Concerta, gebruikt. 5,3% gebruikte de medicatie op doktersvoorschrift, 1,4% gebruikte (ook) zonder recept ​[2]​. Zie: Antenne Amsterdam 2021.

Hoeveel studenten van het hbo en de universiteit gebruiken ADHD-medicatie zonder doktersvoorschrift? 

Ongeveer één op de drieëndertig hbo- en universiteitsstudenten gebruikte in het laatste jaar ADHD-medicatie zonder doktersvoorschrift

In 2023 had ongeveer één op de vijfentwintig (4%) studenten van het hbo en de universiteit (wo) van 16 jaar en ouder ooit ADHD-medicatie (methylfenidaat/dexamfetamine en/of modafinil) gebruikt zonder doktersvoorschrift. Ongeveer één op de drieëndertig (3%) deed dat in het laatste jaar. Van deze studenten gebruikte 90% deze middelen bij het studeren of tentamens, 11% tijdens het uitgaan, en 10% tijdens het werk ​[3]​. Het is echter niet bekend of ADHD-medicatie daadwerkelijk de concentratie en prestaties verhogen bij personen zonder ADHD of dat dit berust op een placebo-effect ​[4,5]​.

Vanwege de lage respons (in 2023 6,5% van het totaal aantal studenten van de 24 deelnemende instellingen), geven deze cijfers een indicatie van middelengebruik, maar kunnen ze niet worden gezien als precieze schattingen van het gebruik in de totale studentenpopulatie (zie ook: Meer informatie over de onderzoeken op deze pagina).

Gebruik van ADHD-medicatie zonder doktersvoorschrift komt in sommige groepen hbo- en universiteitsstudenten meer voor dan in andere groepen

De kans op het gebruik van ADHD-medicatie zonder doktersvoorschrift in het laatste jaar onder hbo- en universiteitsstudenten was groter onder 22-29-jarigen dan onder 16-21-jarigen (4% versus 3%). Er werd ook een significant verschil gevonden tussen studenten met een migratieachtergrond en studenten zonder migratieachtergrond, maar dit wordt omschreven als ‘heel klein / niet betekenisvol’. Er waren geen verschillen in het gebruik van ADHD-medicatie zonder doktersvoorschrift naar geslacht (man, vrouw, anders), onderwijstype (hbo, wo) en opleidingsvorm (voltijd, niet-voltijd) ​[3]​.

Gebruik van ADHD-medicatie zonder doktersvoorschrift in het laatste jaar is onder hbo- en universiteitsstudenten licht gedaald sinds 2021

Vergeleken met de eerste meting in 2021 is het percentage laatste-jaar-gebruikers van ADHD-medicatie zonder doktersvoorschrift in 2023 gedaald van 4% naar 3%, maar het verschil tussen beide jaren wordt omschreven als ‘heel klein / niet betekenisvol’ ​[3]​.

Mbo-studenten

De Mbo-Middelenmonitor ​[1]​ onderzoekt het middelengebruik onder mbo-studenten. In 2023 werd dit onderzoek voor de vijfde keer uitgevoerd door het Trimbos-instituut, in samenwerking met Kantar Public (nu Verian). Dit jaar werd het onderzoek alleen uitgevoerd onder mbo-studenten, terwijl eerdere metingen (in 2015, 2017, 2019 en 2021) ook hbo-studenten betrokken. In 2023 namen 4.448 mbo-studenten van 16 jaar en ouder deel aan het onderzoek. De dataverzameling vond plaats in het najaar van 2023 op 64 mbo-locaties. In totaal werden 6.053 studenten willekeurig benaderd door onderzoeksassistenten om een digitale vragenlijst in te vullen.

Er zijn ook regionale gegevens over middelengebruik onder mbo-studenten. Deze gegevens komen uit de Antenne Amsterdam uit 2021 ​[2]​. De dataverzameling voor het onderzoek werd uitgevoerd op acht mbo-scholen in Amsterdam, waarbij veldwerkers studenten tijdens pauzes vroegen om deel te nemen aan een anonieme online vragenlijst over middelengebruik. De deelnemers vulden de vragenlijst in via hun eigen telefoon. Vanwege COVID-19-maatregelen werd de dataverzameling vertraagd, maar extra veldwerk werd verricht om het aantal ingevulde vragenlijsten te verhogen. Uiteindelijk vulden 1.174 studenten de vragenlijst in, wat ongeveer 6% van de studentenpopulatie van de deelnemende scholen vertegenwoordigt. Om de representativiteit te waarborgen, werd een weging toegepast.

Hbo- en universiteitsstudenten

De Monitor Mentale Gezondheid en Middelengebruik Studenten Hoger Onderwijs ​[3]​ onderzoekt de mentale gezondheid en het middelengebruik van studenten van het hbo en de universiteit (wo) om de twee jaar. Dit onderzoek is in 2023 voor de tweede keer uitgevoerd door een samenwerkingsverband van het RIVM, de GGD GHOR Nederland en het Trimbos-instituut. In 2023 vulden 32.217 hbo- en universiteitsstudenten van 16 jaar en ouder alle vragen over middelengebruik in. De dataverzameling vond plaats in het najaar van 2023 bij 24 onderwijsinstellingen in heel Nederland. De deelnemende onderwijsinstellingen stuurden een uitnodiging naar studenten van 16 jaar en ouder om de digitale vragenlijst in te vullen. De vragenlijst werd ook in het Engels aangeboden voor buitenlandse studenten. Het onderzoek heeft enkele belangrijke beperkingen, zoals een laag responspercentage van 6,5% in 2023 en de onder- of oververtegenwoordiging van bepaalde groepen studenten. De data zijn wel gewogen om deze representatiever te maken, maar het is mogelijk dat de resultaten nog steeds vertekend zijn en niet volledig representatief voor de totale studentenpopulatie in Nederland.

Vanwege verschillen in methodes van dataverzameling zijn de resultaten van de Mbo-Middelenmonitor, de Antenne Amsterdam en de Monitor Mentale Gezondheid en Middelengebruik Studenten Hoger Onderwijs niet direct met elkaar te vergelijken.

Aanvullende informatie

Bronnen

  1. 1.
    K. Morren, S. Van Dorsselaer, K. Monshouwer. Factsheet: Middelengebruik onder mbo-studenten 2023. Trimbos-instituut; 2024.
  2. 2.
    Benschop A, Nabben T. Antenne Amsterdam 2021: Trends in gebruik van alcohol, tabak, cannabis en andere drugs. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam; 2022.
  3. 3.
    Nuijen J, Verweij A, Dopmeijer J, Van Wamel A, Schouten F, Buijs M, et al. Monitor Mentale gezondheid en Middelengebruik Studenten hoger onderwijs 2023. RIVM en Trimbos-instituut; 2023.
  4. 4.
    Beyer C, Staunton C, Moodley K. The implications of Methylphenidate use by healthy medical students and doctors in South Africa [Internet]. Vol. 15, BMC Medical Ethics. 2014. p. 20. Available from: https://doi.org/10.1186/1472-6939-15-20
  5. 5.
    A Roberts C, Jones A, Sumnall H, H Gage S, Montgomery C. How effective are pharmaceuticals for cognitive enhancement in healthy adults? A series of meta-analyses of cognitive performance during acute administration of modafinil, methylphenidate and D-amphetamine [Internet]. Vol. 38, European Neuropsychopharmacology. 2020. p. 40–62. Available from: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0924977X20302145

Hoe te verwijzen

    Nationale Drug Monitor, editie 2025. . . Geraadpleegd op: . Trimbos-instituut, Utrecht & WODC, Den Haag.