11.4 Problematisch gebruik

11.4.1 Alcoholstoornis

Wat is problematisch gebruik?

De term problematisch middelengebruik kent geen uniforme en overeengekomen definitie (zie bijlage D en bijlage B12). Bij de verschillende definities die in onderzoek en praktijk worden gehanteerd staat centraal dat er een gebruikspatroon is dat leidt tot lichamelijke, psychische en/of sociale problemen. Er kan daarbij globaal een onderscheid worden gemaakt in:

• problemen die ontstaan door een patroon van problematisch alcoholgebruik dat leidt tot beperkingen, zoals controleverlies, onthoudingsverschijnselen of het opgeven van sociale activiteiten. In dat geval kan gesproken worden van een alcoholstoornis of een verhoogd risico hierop.
• problemen die ontstaan door de hoeveelheid alcohol die wordt gedronken. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om zwaar of overmatig drinken. Hierbij staan vooral de lichamelijke gevolgen van het gebruik centraal.

Op deze pagina wordt ingegaan op een alcoholstoornis.

Hoe wordt een alcoholstoornis gemeten?

Een alcoholstoornis kan worden vastgesteld volgens de criteria van het internationaal psychiatrisch classificatiesysteem de DSM 5. Er is sprake van een stoornis als iemand binnen een periode van één jaar voldoet aan twee of meer kenmerken uit een lijst van 11. Voorbeelden zijn: meerdere mislukte pogingen gedaan om te minderen of te stoppen; door gebruik tekortschieten op werk, tijdens studie of thuis; voortdurend gebruiken, zelfs als iemand daardoor in gevaar komt.

In Nederland zijn cijfers over een DSM 5 alcoholstoornis beschikbaar uit de NEMESIS studie. De meest recente cijfers zijn verzameld in de periode 2019-2022 ​[1]​.

Ongeveer 1 op de 20 volwassenen had in het afgelopen jaar een alcoholstoornis

Van de volwassenen van 18 tot en met 75 jaar in Nederland voldeed 5,4% in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek aan de diagnose alcoholstoornis volgens de DSM 5. Dat komt neer op ongeveer 683.600 mensen. Ongeveer 1 op de 8 volwassenen (13%) had ooit in het leven een alcoholstoornis gehad. Hierbij was meestal sprake van een milde alcoholstoornis (63%). Bij een kwart (24%) was sprake van een matige alcoholstoornis en 13% heeft ooit een ernstige alcoholstoornis gehad.

Een alcoholstoornis komt vaker voor onder mannen, jongvolwassenen en volwassenen met een opleiding op hbo of universiteit

Een alcoholstoornis in de afgelopen 12 maanden kwam onder mannen (7,5%) vaker voor dan onder vrouwen (3,3%). Een alcoholstoornis kwam het meest voor in de leeftijdscategorie 18-24 jaar en het minst vaak onder mensen van 65-75 jaar (12,6% vergeleken met 1,8%). Onder volwassenen met een opleiding op hbo of universiteit (7,5%) kwam een alcoholstoornis meer voor dan onder volwassen met een opleiding op mbo, havo, vwo (4,5%) of basisonderwijs, lbo, mavo, vmbo (4,0%). Dit opleidingsverschil was alleen significant onder vrouwen.

Het aantal volwassenen met een alcoholstoornis lijkt te zijn toegenomen

Vergeleken met 2007-2009 (NEMESIS-2 onderzoek) was er in 2019-2022 (NEMESIS-3 onderzoek) een kleine, niet-significante toename in het percentage volwassenen (18 t/m 64 jaar) met een alcoholstoornis in de afgelopen 12 maanden (van 4,4% naar 5,5%). Nadere analyses lieten zien dat een alcoholstoornis tijdens de coronaperiode minder vaak voorkwam.  Als alleen vergeleken werd met de periode vóór de coronapandemie dan bleek er wel een significante toename in het percentage volwassenen met een alcoholstoornis: van 4,4% in 2007-2009 naar 6,3% in de periode november 2019 tot medio maart 2020.

Veel mensen met een alcoholstoornis zoeken geen professionele hulp

Lang niet alle mensen die voldoen aan de diagnose voor alcoholstoornis zoeken hulp in de verslavingszorg. Ook in algemene ziekenhuizen worden mensen met verslavingsproblematiek behandeld. Zie voor meer informatie: Alcohol – Hulpvraag en incidenten.

Geen recente cijfers over het vóórkomen van een alcoholstoornis onder minderjarigen

Voor jongeren onder de 18 jaar zijn in Nederland geen recente cijfers beschikbaar over de omvang van alcoholstoornissen. Wel liet ouder onderzoek onder jongeren en jongvolwassenen in Noord-Nederland zien dat in de periode 2008-2010 18,4% van de jongvolwassenen (18-20 jaar) in het afgelopen jaar voldeed aan de DSM-IV criteria voor alcoholmisbruik en 2,5% aan de criteria voor alcoholafhankelijkheid ​[2]​.

Lees meer over een alcoholstoornis via het Expertisecentrum Alcohol

Aanvullende informatie