HomeEcstasy (MDMA)6.3.5 Kwetsbare groepen jongeren en jongvolwassenen

6.3.5 Kwetsbare groepen jongeren en jongvolwassenen

In het kort: De onderzoeken geven geen eenduidig beeld over het ecstasygebruik in de hier benoemde kwetsbare groepen jongeren. De prevalenties verschillen, afhankelijk van de onderzochte groep. Jongeren in het cluster 4 onderwijs en jongeren in de (residentiële) jeugdzorg hebben vaker ervaring met ecstasy dan jongeren uit het regulier voortgezet onderwijs, terwijl jongeren uit het cluster 3 nauwelijks ervaring hebben met ecstasy. Ook de trends verschillen per onderwijsgroep. In het algemeen lijkt het gebruik hoger te worden naarmate de leeftijd toeneemt.

Snel naar:

Binnen de groep jongeren zijn bepaalde groepen extra kwetsbaar. Jongeren met leer- of opvoedingsproblemen en jongeren in de jeugdzorg hebben vaak een combinatie van risicofactoren voor middelengebruik, waaronder ernstige gedragsproblemen, emotionele stoornissen, leerproblemen en een kwetsbare familieachtergrond, zoals een gebroken gezin of (een geschiedenis van) huiselijk geweld en misbruik.

In 2019 onderzocht EXPLORE het middelengebruik onder jongeren van het praktijkonderwijs, het cluster 4 van het speciaal voorgezet onderwijs (REC-4, leerlingen met psychische stoornissen en/of gedragsproblemen) en jongeren van het cluster 3 (REC-3, leerlingen met een licht verstandelijke beperking) ​[1]​. Er deden 34 scholen van het praktijkonderwijs (1.118 leerlingen) mee en 34 cluster 4-scholen (1.032 leerlingen). De cijfers zijn vergeleken met die voor jongeren van het VMBO basis- en kaderberoepsgerichte leerweg (VMBO-b). De gegevens van het VMBO-b zijn afkomstig uit de Peilstationsonderzoeken uit 2007 en 2019 ​[2]​. De cijfers zijn ook vergeleken met het eerdere EXPLORE onderzoek uit 2008 ​[3]​, hierin is het cluster 3 onderwijs nog niet onderzocht. In het landelijk EXPLORE-onderzoek zijn in 2020 ook gegevens over ecstasygebruik onder jongeren (12-17 jaar) in de residentiële jeugdzorg (RJZ) verzameld ​[4]​. In 2008 is voor het eerst landelijk onderzoek gedaan naar middelengebruik onder deze doelgroep.

Daarnaast is in 2022 als onderdeel van EXPLORE onderzoek gedaan naar het middelengebruik onder jongens die verblijven in een Justitiële Jeugdinrichting (JJI) ​[5]​. Van de zes JJI in Nederland hebben er vier deelgenomen. In totaal is door onderzoeksassistenten bij 110 jongens een vragenlijst afgenomen (gemiddelde leeftijd 18,2 jaar, range 14-24 jaar). Daarbij werd de anonimiteit benadrukt en werd toegelicht dat niemand te weten komt wat zij invullen, dat alleen de onderzoekers toegang krijgen tot de data en dat ook zij niet kunnen zien welke jongere wat heeft ingevuld. Het onderzoek is alleen onder jongens uitgevoerd omdat de groep meisjes in de JJI klein is en de privacy daardoor onvoldoende kon worden gewaarborgd.

Daarnaast is in 2019 en 2021 de Antenne Regiomonitor uitgevoerd ​[6,7]​. Deze monitor beoogt op kwalitatieve wijze zicht te krijgen op het gebruik onder groepen kwetsbare jongeren uit verschillende regio’s in Nederland. Dit gebeurt op basis van interviews met jongeren- en preventiewerkers die zicht hebben op verschillende (35 in 2021) jongerengroepen verspreid over het land. Begin 2021 werden via een kwalitatieve studie jongeren- en preventiewerkers ondervraagd over hun indruk van het middelengebruik van in totaal 35 groepen jongeren uit 10 provincies, waar deze professionals direct mee in contact staan ​[7]​. Deze groepen zijn niet representatief voor alle jongerengroepen in de regio. Van de 35 groepen jongeren kwamen er 23 uit een grotere of kleinere stad en kwamen er 12 uit een dorp. Het aantal jongeren per groep varieerde van 8 tot 90 personen, met gemiddeld 20 personen. In totaal hadden de professionals zicht op ongeveer 850 jongeren tussen 11 en 27 jaar, met een gemiddelde leeftijd van 18 jaar. Vanuit de Antenne-monitor uit 2019 zijn daarnaast specifiek gegevens beschikbaar over ecstasygebruik onder jongeren in de (brede) jeugdzorg in Amsterdam en de Gooi en Vechtstreek ​[6]​. De ondervraagde jongeren in Amsterdam waren merendeels 16-19 jaar oud (87%), de rest was 15 of tussen de 20 en 28 jaar. In de Gooi en Vechtstreek waren alle jongeren tussen de 16-19 jaar oud.

De tabel onderaan de pagina geeft een samenvatting van de resultaten uit uiteenlopende studies naar het ecstasygebruik in verschillende groepen kwetsbare jongeren. In het landelijke EXPLORE onderzoek zijn jongeren uit het praktijk- en het speciaal onderwijs geïncludeerd, en jongeren in de residentiële jeugdzorg. Ook zijn er enkele lokale en regionale studies uitgevoerd. De cijfers zijn onderling niet altijd vergelijkbaar vanwege verschillen in leeftijdsgroepen en methoden van onderzoek.

Scholieren van het praktijkonderwijs, cluster 4 en cluster 3

In 2019 onderzocht EXPLORE het middelengebruik onder jongeren van het praktijkonderwijs, het cluster 4 van het speciaal voorgezet onderwijs (REC-4, leerlingen met psychische stoornissen en/of gedragsproblemen) en jongeren van het cluster 3 (REC-3, leerlingen met een licht verstandelijke beperking) ​[1]​.

  • Cluster 4-leerlingen (6,2%) hebben vaker ervaring met ecstasy dan leerlingen van het praktijkonderwijs (2,6%) en VMBO-b leerlingen (2,3%) (zie tabel hieronder).
  • In cluster 4 hebben ongeveer drie keer zoveel leerlingen in de afgelopen maand ecstasy gebruikt als op het VMBO-b (3,0% versus 0,9%). Ook hebben ze bijna twee keer zo vaak gebruikt als leerlingen van het praktijkonderwijs (1,6%), maar deze verschillen zijn niet significant.
  • Meisjes in cluster 4 hebben meer ervaring met ecstasy dan jongens. Twee keer zoveel meisjes (10%) als jongens (5%) in cluster 4 hebben ooit ecstasy gebruikt. In andere onderzoeken onder jongeren ligt het gebruik van ecstasy, en andere drugs, altijd hoger onder mannen. Er is geen verklaring voor dit verschil.
  • Onder scholieren van het reguliere onderwijs daalde het gebruik van ecstasy in het afgelopen decennium. Echter, het ooitgebruik van ecstasy is in het praktijkonderwijs gelijk gebleven tussen 2008 en 2019. In cluster 4 is het percentage scholieren dat ervaring heeft met ecstasy tussen 2008 en 2019 licht gedaald (van 8,9% naar 6,2%), maar dit verschil is niet statistisch significant.

Jongeren met een licht verstandelijke beperking van het cluster 3 onderwijs blijken nauwelijks ecstasy te gebruiken.

  • Het aandeel jongeren in het cluster 3 onderwijs dat ervaring heeft met ecstasy is te laag (< 0,1%) om uitspraken over te doen.
  • Daarmee is het gebruik onder deze jongeren dus lager dan in alle andere (reguliere) onderwijstypen.

Jongeren in de Justitiële Jeugdinrichtingen

In het landelijk EXPLORE onderzoek zijn gegevens verzameld over het gebruik van ecstasy onder jongens die verblijven in de Justitiële Jeugdinrichtingen. De vragenlijst is in vier JJI afgenomen bij in totaal 110 jongens. Om de cijfers in perspectief te plaatsen is een vergelijking gemaakt met het gebruik onder studenten van het MBO/HBO ​[5]​. Deze vergelijking moet voorzichtig worden geïnterpreteerd omdat de onderzoeken niet op dezelfde manier zijn uitgevoerd en de studenten gemiddelde iets jonger zijn (17,2 versus 18,2 jaar).

  • Een op de drie jongeren (35%) heeft ooit ecstasy gebruikt en bijna één op de tien (9%) deed dit in de afgelopen maand.
  • De meeste jongeren die ecstasy in de laatste maand gebruikten, deden dit één keer.
  • Van de jongeren die vaker dan één keer in hun leven ecstasy hebben gebruikt (n = 28), geeft de helft van aan ooit ecstasy in de inrichting hebben gebruikt.
  • Daarnaast hebben de meeste jongeren (89%) die ecstasy vaker dan één keer hebben gebruikt, dit al eens gedaan voordat zij in de inrichting kwamen.
  • Ook geeft de meerderheid van deze groep aan (76%, n = 19) dat zij minder zijn gaan gebruiken sinds ze in de inrichting zijn geplaatst.
  • Het gebruik van ecstasy is onder jongeren in de JJI duidelijk hoger dan onder studenten van het MBO/HBO (ooit 35% vs. 7% en afgelopen maand 9% vs. 3%)

Jongeren in de (residentiële) jeugdzorg

In het landelijk EXPLORE-onderzoek zijn in 2020 ook gegevens over ecstasygebruik onder jongeren (12-17 jaar) in de residentiële jeugdzorg (RJZ) verzameld ​[4]​. In 2008 is voor het eerst landelijk onderzoek gedaan naar middelengebruik onder deze doelgroep.

  • Van de jongeren verblijvend in de RJZ heeft 30% ervaring met ecstasygebruik: 18% van de 12-15-jarigen en 34% van de 16-17-jarigen.
  • Het percentage jongeren dat in de RJZ verblijft en ecstasy in de laatste maand gebruikte (9%) is tienmaal zo groot als het gebruik van ecstasy onder jongeren in het reguliere onderwijs (0,8%) ​​.
  • Het percentage jongeren van 16-17 jaar in de RJZ dat in de laatste maand ecstasy heeft gebruikt is in 2020 (14%) significant gestegen ten opzichte van 2008 (4%) (zie tabel). Ook het ooitgebruik is in 2020 hoger dan in 2008 maar het verschil is niet significant.

Daarnaast zijn er vanuit de Antenne-monitor uit 2019 specifiek gegevens beschikbaar over ecstasygebruik onder jongeren in de (brede) jeugdzorg in Amsterdam en de Gooi en Vechtstreek. De ondervraagde jongeren in Amsterdam waren merendeels 16-19 jaar oud (87%), de rest was 15 of tussen de 20 en 28 jaar. In de Gooi en Vechtstreek waren alle jongeren tussen de 16-19 jaar oud.

  • Een kwart van de jongeren uit Amsterdam (22,9%) heeft ervaring met ecstasy. Het laatste-jaar-gebruik ligt daar dicht tegenaan, namelijk op 17,9%. In de Gooi- en Vechtstreek ligt het gebruik lager, 17,4% nam ooit ecstasy en 13,0% in het laatste jaar.
  • Laatste-jaar-gebruikers namen gemiddeld 8,9 dagen per jaar ecstasy​​​​.
  • Tussen 2012 en 2019 lijkt het percentage jongeren in de jeugdzorg dat ecstasy gebruikte in het afgelopen jaar te zijn toegenomen (11% versus 18%).
  • Grofweg waren er twee grote groepen te onderscheiden in de jeugdzorg. De grootste groep bestond uit jongeren die in het laatste jaar drugs namen (39%), gevolgd door een groep die niet dronk, blowde of drugs gebruikte (34,7%). De groepen waarin alleen werd gedronken (11,0%) of alleen cannabis in werd gerookt (15,3%) waren kleiner.

Kwetsbare jongeren in de regio

De Antenne-monitor Nederland onderzoekt het middelengebruik op kwalitatieve en indirecte wijze onder groepen van kwetsbare jongeren in diverse regio’s van Nederland ​[7]​. Deze monitor probeert zicht te krijgen op groepen jongeren waarin sprake is van problematisch drugsgebruik, meervoudige problematiek in de directe, institutionele of sociale omgeving, of het veroorzaken van overlast.

  • In ruim twee derde van de groepen (26 van de 35) werd ecstasy gebruikt, in de overige negen groepen werd dus geen ecstasy gebruikt. Vooral de bevraagde netwerken in de drie noordelijke provincies (Friesland, Groningen en Drenthe) scoren hoog op het gebruik van ecstasy.
  • In vergelijking met 2019, is het gebruik van ecstasy in bijna de helft (12 van de 26) van de groepen afgenomen volgens de professionals. In vijf jongerengroepen is het gebruik juist toegenomen en in acht groepen bleef het gebruik stabiel. Deze veranderingen in gebruik worden door professionals toegeschreven aan corona. De grootste afnames werden gerapporteerd in jongerengroepen in de drie noordelijke provincies (Friesland, Groningen en Drenthe).
  • Het gebruik van ecstasy is sterk verbonden aan de elektronische muziekscene volgens de professionals.
  • Professionals observeren dat als gevolg van de coronapandemie het ecstasygebruik zich niet alleen naar huissettingen heeft verplaatst, maar ook naar verschillende buitenlocaties.

Tabel 6.3.6        Gebruik van ecstasy in kwetsbare groepen

Aanvullende informatie

Bronnen

  1. 1.
    Rombouts M, Van Dorsselaer S, Scheffers-van Schayck T, Tuithof M, Kleinjan M, Monshouwer K. Jeugd en riskant gedrag 2019: Kerngegevens uit het Peilstationsonderzoek Scholieren. Utrecht: Trimbos-instituut; 2020.
  2. 2.
    Monshouwer K, Van Dorsselaer S, Rombouts M. Peilstationsonderzoek Ouders 2019. Trimbos-instituut; 2020.
  3. 3.
    Kepper A, Van Dorsselaer S, Monshouwer K, Vollebergh W. Experimenteel en problematisch genotmiddelengebruik door jongeren in het Speciaal Onderwijs en de Residentiële Jeugdzorg: Resultaten meting oktober – december 2008. Utrecht: Trimbos-instituut; 2009.
  4. 4.
    Möhle M, Van Gelder N, Rombouts M, Scheffers-van Schayck T, Monshouwer K. Preventie en gebruik van alcohol, tabak, cannabis en andere middelen in de residentiële jeugdzorg: Kerngegevens uit het EXPLORE-onderzoek. Utrecht: Trimbos-instituut; 2021.
  5. 5.
    Möhle M, Rombouts M, Van Gelder N, Monshouwer K. Preventie en gebruik van alcohol, tabak, cannabis en andere middelen in de Justitiële Jeugdinrichtingen: Het EXPLORE-onderzoek 2022. Utrecht: Trimbos-insituut; 2022.
  6. 6.
    Nabben T. Antenne Nederland: Regiomonitor drugs en risicojongeren 2019. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam; 2020.
  7. 7.
    Nabben T, Boekholt M, Benschop A. Antenne Nederland: Regiomonitor drugs en risicojongeren 2020-2021. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam; 2021.

Hoe te verwijzen

    Nationale Drug Monitor, editie 2024. . . Geraadpleegd op: . Trimbos-instituut, Utrecht & WODC, Den Haag.