Hoeveel jongeren uit kwetsbare groepen gebruiken cannabis?

In het kort: Jongeren in de jeugdzorg, in Justitiële Jeugdinrichtingen en in cluster 4 van het voortgezet speciaal onderwijs (vso) gebruiken vaker cannabis dan leeftijdsgenoten in het regulier onderwijs. Jongeren in het praktijkonderwijs of jongeren in cluster 3 van het vso gebruiken juist wat minder vaak cannabis dan leeftijdsgenoten uit het regulier onderwijs. In groepen risicojongeren komt het gebruik van cannabis ook veel voor. Jongerenwerkers zien in deze groepen veel dagelijks en problematisch cannabisgebruik.

Snel naar:
Scholieren van het praktijkonderwijs en voortgezet speciaal onderwijs
Jongeren in Justitiële Jeugdinrichtingen
Jongeren in de residentiële jeugdzorg
Groepen risicojongeren

Wat verstaan we onder kwetsbare groepen jongeren?

Op deze pagina bespreken we een aantal onderzoeken over het middelengebruik binnen ‘kwetsbare groepen jongeren’. Wij gebruiken de term ‘kwetsbare groepen jongeren’ om aan te duiden dat het hier gaat om groepen jongeren die een grotere kans hebben op problemen met en door middelengebruik ​[1]​. Dit komt door een opeenstapeling van verschillende risicofactoren binnen deze groepen. Omgevingsfactoren spelen hierbij de belangrijkste rol, vaak in wisselwerking met persoonlijke risicofactoren. Het kan bijvoorbeeld gaan om problemen in de gezinssituatie, schoolgerelateerde problemen of gedragsproblemen. Jongeren in de jeugdzorg, in jeugddetentie of in het voorgezet speciaal onderwijs (vso) zijn voorbeelden van groepen waarin vaak zo’n opeenstapeling van risicofactoren speelt.

Hoeveel scholieren in het praktijkonderwijs en het voortgezet speciaal onderwijs gebruiken cannabis?

Cannabisgebruik komt het vaakst voor onder cluster 4 scholieren

In 2019 gebruikte één op de vijf (20%) scholieren in cluster 4 ooit cannabis ​[2]​. Dat is hoger dan het gebruik ooit in het leven onder scholieren van het praktijkonderwijs (7%) of cluster 3 (8%, verschil niet getoetst op significantie) ​[3]​. Cluster 4 scholieren gebruikten twee keer zo vaak ooit cannabis als hun leeftijdsgenoten op het regulier onderwijs (vmbo-b, 10%).

Het gebruik in de laatste maand onder cluster 4 scholieren (12%) is ook hoger dan dat van hun leeftijdsgenoten op het praktijkonderwijs (4%) en het vmbo-b (6%). Binnen cluster 3 was het aantal cannabisgebruikers in de laatste maand zo laag dat percentages niet genoemd worden.   Eén op de twintig (5%) cluster 3 scholieren gebruikten vaker dan één keer in hun leven cannabis.  

Cluster 4 scholieren roken de meeste joints per keer (2,7 joints) vergeleken met andere schooltypen (1,7 op het praktijkonderwijs en 2,1 op het vmbo-b).

Cannabisgebruik neemt af onder scholieren van alle schooltypen

Het gebruik van cannabis ooit in het leven onder scholieren van alle schooltypen daalde sterk in de periode 2008-2019. In cluster 4 daalde het aandeel scholieren dat ooit cannabis gebruikte van 37% naar 20%. In het praktijkonderwijs daalde dit aandeel van 13% naar 7%. Ook op het vmbo-b nam het aandeel scholieren dat ooit cannabis had gebruikt af, van 15% in 2007 naar 10% in 2019. Daarnaast nam het gebruik in de laatste maand af, maar dit was alleen significant onder scholieren in het cluster 4 onderwijs (van 22% naar 12%).

Cluster 3 scholen werden voor het eerst in 2019 onderzocht. Daarom zijn er geen trendgegevens voor deze groep beschikbaar.

Het verschil tussen jongens en meisjes is afhankelijk van schooltype

In cluster 4 gebruikten in 2019 meer meisjes (27%) dan jongens (17%) ooit cannabis. Op andere schooltypen is het juist andersom. In het praktijkonderwijs en cluster 3 gebruikten jongens vaker ooit cannabis dan meisjes, hoewel dit verschil niet significant is (praktijkonderwijs: 9% versus 5%, cluster 3: 10% versus 4%). Ook op het vmbo-b hebben meer jongens (12%) ervaring met cannabisgebruik dan meisjes (6%).

Scholieren met verschillende herkomst ongeveer even veel ervaring met cannabisgebruik 

In het praktijkonderwijs en het cluster 4 onderwijs zijn er geen significante verschillen gevonden in ervaring met cannabisgebruik tussen groepen van verschillende herkomst. Alleen onder vmbo-b scholieren verschillen alleen de westerse en niet-westerse groep significant van elkaar wat betreft ooitgebruik van cannabis.

Geen verschillen tussen schooltypen rondom gebruik onder schooltijd

Ruim de helft van de cannabisgebruikers in het praktijkonderwijs en cluster 4 gebruikt wel eens wiet of hasj tijdens schooltijd of werk. Dit is vergelijkbaar met het vmbo-b.

Hoeveel jongeren in de Justitiële Jeugdinrichtingen gebruiken cannabis?

Jongeren die in een Justitiële Jeugdinrichting verblijven gebruiken relatief vaak cannabis

In 2022 hadden bijna negen op de tien jongeren die verblijven in Justitiële Jeugdinrichtingen (JJI) ooit cannabis gebruikt (85%) en bijna de helft deed dit in de laatste maand ​[4]​. Het gebruik van cannabis is onder jongeren in de JJI duidelijk hoger dan onder leeftijdgenoten op  het mbo/hbo (ooit: 30%, laatste maand: 13%)​.

Van de jongeren in een JJI die in 2022 de laatste maand cannabis hebben gebruikt (n = 52), heeft twee derde (67%) dit vier keer of vaker gedaan. De rest van de jongeren gebruikte twee of drie keer (19%) of één keer (14%) in de laatste maand. Gemiddeld rookten de laatste-maand-gebruikers 5,5 joints per keer. Ook dit is relatief veel. Ter vergelijking, onder studenten van het mbo/hbo rookten de laatste-maand-gebruikers in 2021 1,5  joints per keer ​[5]​.

Geen vergelijking mogelijk met eerdere meting

In 2009 werd het middelengebruik onder jongeren in de JJI ook al eens onderzocht. Het gaat hier echter om een ander onderzoek met een andere manier van vraagstelling. Omdat de vraagstelling naar het gebruik van cannabis tussen deze twee onderzoeken te verschillend is, kan er geen vergelijking over de tijd gemaakt worden.

Gebruik van cannabis komt ook binnen instellingsmuren regelmatig voor

Negen op de tien jongeren die in de laatste maand cannabis gebruikten (n = 52), deden dit (ook) in de inrichting (90%). Alle jongeren die in de laatste maand cannabis hebben gebruikt, deden dit ook al voordat ze in de inrichting werden geplaatst. Van deze jongeren gebruikt de meerderheid (67%) minder cannabis dan voordat ze in de inrichting werden geplaatst. Eén op de vijf (19%) geeft aan juist meer cannabis te gebruiken sinds ze in de JJI verblijven.

Veel jongeren in de JJI gebruiken cannabis om met stress en verveling om te gaan

Jongeren in de JJI die de laatste maand cannabis hadden gebruikt, is gevraagd naar hun redenen hiervoor. Jongeren in de JJI noemen vaak coping-motieven als reden om cannabis te gebruiken. Met coping bedoelen we de manier waarop mensen met stress en problemen omgaan. Zo gaven veel jongeren aan cannabis te gebruiken “om minder stress te hebben” (77%) en “tegen de verveling” (77%). De meest voorkomende reden om cannabis te gebruiken was “omdat het gevoel lekker is” (87%).

Hoeveel jongeren in de residentiële jeugdzorg gebruiken cannabis?

Cannabisgebruik komt vaker voor onder jongeren in de residentiële jeugdzorg dan onder leeftijdsgenoten in het regulier onderwijs

Ruim zes op de tien jongeren (leeftijd: 12-25) in de residentiële jeugdzorg (RJZ) (62%) hebben in 2020 ooit cannabis gebruikt ​[6]​. Bijna vier op de tien (39%) hebben de laatste maand cannabis gebruikt.

Jongeren in de RJZ (12 t/m 15 jaar) hebben vaker ooit cannabis gebruikt (52%) dan hun leeftijdsgenoten in het reguliere voortgezet onderwijs (8%). Ook hebben de jongeren in de RJZ vaker in de laatste maand gebruikt (31%) dan scholieren in het reguliere onderwijs (4%). Deze vergelijking is alleen gemaakt voor de 12- t/m 15-jarigen omdat de groep 16- t/m 17-jarige scholieren uit het landelijk scholierenonderzoek niet representatief is voor de algemene populatie (een deel van hen is al van school/naar andere opleidingen).

De jongeren in de RJZ die in de laatste maand cannabis hebben gebruikt, roken gemiddeld 3,5 joints per keer.

Cannabisgebruik onder jongeren in de RJZ ongeveer gelijk gebleven

Het percentage jongeren dat ooit cannabis heeft gebruikt was in 2020 (12 t/m 15 jaar: 52%, 16 t/m 17 jaar: 65%) iets lager dan in 2008 (12-15 jaar: 57%, 16-17 jaar: 73%), maar dit verschil is niet significant. Het percentage gebruikers in de laatste maand is onder de 12- t/m 15-jarigen tussen 2008 en 2020 gelijk gebleven (31%) en onder de 16- en 17-jarigen (niet significant) gestegen van 38% naar 43%.

Cannabisgebruik verschilt niet tussen jongens en meisjes of verschillende leeftijdsgroepen in de RJZ

Ongeveer evenveel jongens (59%) als meisjes (64%) in de RJZ hebben ooit cannabis gebruikt. Onder de 12- t/m 15-jarigen zijn de percentages het laagst, maar deze zijn niet significant verschillend van de oudere leeftijdsgroepen.

Gebruik onder schooltijd komt bij de helft van de jongeren in de RJZ voor

Van de jongeren die in de laatste maand cannabis hebben gebruikt, antwoordt iets meer dan de helft (54%) dat zij dit in de laatste maand wel eens onder schooltijd hebben gedaan. Dat is ongeveer vergelijkbaar met jongeren in het speciaal voortgezet onderwijs en op het vmbo-b ​[2]​. Ook gebruikt bijna de helft (47%) wel eens cannabis in de jeugdzorginstelling. 

Coping-motieven belangrijk onder jongeren in de RJZ

Jongeren in de RJZ noemen vaak coping-motieven als reden om cannabis te gebruiken. Met coping bedoelen we de manier waarop mensen met stress en problemen omgaan. Jongeren gaven aan vaak cannabis te gebruiken “om minder stress te hebben” (79%) en “om rustiger te worden” (89%). Cannabis lijkt vaker gebruikt te worden tegen de stress dan bijvoorbeeld alcohol (26%) of lachgas (31%). De belangrijkste redenen om cannabis te gebruiken zijn voor jongeren in de RJZ echter “omdat het gevoel lekker is” (92%) en “om stoned te worden” (91%).

Hoe ziet het cannabisgebruik in groepen risicojongeren eruit?

Wie vallen er onder groepen risicojongeren?

Een groep risicojongeren is volgens de Antenne Regiomonitor een jongeren- en/of vriendengroep waarbij er al sprake is van middelengebruik en minimaal één van de volgende drie problemen speelt:

• Problematisch of overmatig drugsgebruik;
• Meervoudige problematiek in de omgeving van de jongeren (bijvoorbeeld binnen de familie, schoolsituatie of vriendengroep);
• Overlast of criminaliteit.

De problemen hoeven niet bij alle jongeren in de jongerengroep voor te komen. Deze jongerengroepen worden soms ook wel aangeduid als ‘kansarme jeugd’, ‘probleemjeugd’ of ‘hangjeugd’ ​[7]​.

Cannabis wordt gebruikt in alle onderzochte groepen risicojongeren

Het gebruik van cannabis komt volgens jongerenwerkers relatief veel voor in groepen risicojongeren. Ongeveer even veel als het gebruik van alcohol en tabak. In alle 29 onderzochte groepen kwam cannabisgebruik voor. In meer dan de helft van deze groepen risicojongeren (17) gebruikte een grote meerderheid tot iedereen in de groep. Er waren geen groepen risicojongeren waarbij minder dan een kwart van de jongeren gebruikte.

Cannabisgebruik bleef stabiel of nam toe in bijna alle groepen risicojongeren

Jongerenwerkers geven aan dat in de meeste groepen risicojongeren (17 van de 29) het gebruik van cannabis niet veranderde in het laatste jaar. In een derde van de groepen (10) nam het cannabisgebruik toe. In twee groepen nam het cannabisgebruik volgens de jongerenwerkers af.

Jongeren in risicogroepen gebruiken vaak dagelijks cannabis

Dagelijks gebruik van cannabis komt in bijna alle groepen risicojongeren (21 van de 29) voor. Dit is anders dan bij bijvoorbeeld alcohol. Dat gebruiken deze jongeren vooral in het weekend. Bij een derde van de groepen risicojongeren zien de jongerenwerkers overmatig of problematisch cannabisgebruik. Soms gaat dit om de hele groep. Maar vaker komt het problematische cannabisgebruik voor bij een enkeling of een aantal jongeren binnen een groep.

Jongerenwerkers geven aan dat veel jongeren niet goed weten wat de risico’s van overmatig cannabisgebruik zijn. Ook kunnen de jongeren het eigen problematische gebruik ontkennen of goedpraten. Jongerenwerkers zien dat het overmatige cannabisgebruik negatieve effecten heeft op de jongeren. Er kunnen bijvoorbeeld problemen ontstaan binnen het gezin of op school. Of jongeren krijgen last van mentale problemen.  

Cannabisgebruik onder risicojongeren met niet-westerse herkomst meer geaccepteerd

Risicojongeren met een niet-westerse herkomst en een Islamitische achtergrond staan vaak positiever tegenover cannabisgebruik dan tegenover het gebruik van alcohol. In de groepen risicojongeren in de Antenne Regiomonitor die vooral uit niet-westerse jongeren bestaan, is cannabis populairder dan alcohol.

Aanvullende informatie